بخشی از مقاله
چکیده
اعتیاد مهمترین آسیب اجتماعی است که ریشه در عوامل اجتماعی- روانی دارد و بر روان فرد و نیز بر جامعه اثر می گذارد . به عبارت دیگر رابطه ای سه جانبه است بین فرد، اعتیاد و جامعه. هر چند شناخت و مقابله با تمامی آسیب های اجتماعی از ظرافت و پیچیدگی خاصی برخوردار است اما شاید بتوان ادعا نمود که هیچکدام از آنها به پیچیدگی اعتیاد، در اوضاع و احوال کنونی جامعه بشری نباشد استفاده نابجا و اعتیاد به مواد مخدر بلای خانمان برانداز جوامع بشری است، بلایی که تاکنون صدها میلیون انسان را در کام خود فرو برده است و صدماتی که بر پیکره جوامع انسانی وارد نموده است که هیچگاه قابل جبران نیست. چهره اعتیاد هر چند زشت است و نفرت هر انسانی را برانگیخته میکند، فرد معتاد را باید در چهره یک بیمار نگریست و بیمار را باید مداوا و معالجه کنند، در این راه هم، نخستین گام اطلاع رسانی درست و علمی و آگاهی دادن به جامعه است. در این پژوهش سعی شده است از طریق مشاهدات میدانی و تجزیه و تحلیل از روش کمی و کیفی به طور مکمل، با تغییر در شرایط ساختاری معماری مراکز ترک اعتیاد با رویکرد انسانگرایی به این مکان نگاه شود. به طوری که در این مراکز شرایطی از نظر معماری فضای مرکز و هم از نظر روانی برای معتاد ایجاد گردد که خود فرد معتاد ترغیب شود، که جهت ترک اعتیاد اقدام نموده و همچنین تعامل میان افراد معتاد در این مکان ها از نظر روحی و روانی نه تنها منجر به عود اعتیاد آنها نشود، بلکه باعث شود بدون ترس پا در مسیر هموارتری جهت ترک اعتیاد قرار دهند.
واژههای کلیدی: مرکز ترک اعتیاد، اعتیاد، انسان گرایی، آسیب شناسی اجتماعی، معتاد
-1 مقدمه
غم انگیزترین تراژدی انسان معاصر اعتیاد به مواد مخدر است و متأسفانه جوانان عصر حاضر برای فرار از ناملایمات اجتماعی و فاصله طبقاتی و زندگی ماشینی به مواد مخدر پناه برده اند. اعتیاد بلای خانمان سوز و ناگواری است که در جوامع انسانی دارای اثرات جسمی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی و فرهنگی می باشد. - جمشیدی منش و همکاران، :1383 - 47 پیشرفت جوامع امروزی، ردپای سنت های اصیل و تعاملات را در زندگی انسان ها کم رنگ نموده است. کم رنگ نمودن تعامل انسان ها به دنبال خود تنهایی و به دنبال آن گرایش و وابستگی به مواد و در نتیجه اعتباد در میان جوامع را به دنبال داشته است، که کشور ما هم از این قاعده مستثنا نیست. گسترش اعتیاد در میان اقشار مختلف جامعه با تحصیلات متفاوت منجر به تاسیس مراکز ترک اعتیاد در دنیا شده است. - خدابنده لو، - 2 :1390 اعتیاد از جمله مسائلی است که به عنوان فاجعه، گریبان همه جهان را گرفته و قربانیان زیادی از جوامع بشری از جمله کشور ما گرفته است. معتاد علاوه بر اینکه نیروی جسمانی و عقلانی خود را تحت اثر مواد مخدر از دست داده و در خدمت جامعه نیست، قسمتی از نیروی جسمانی و امکانات اقتصادی را که می تواند در راه سازنده تری مصرف شود به خود اختصاص می دهد. - کرمی، - 4 :1395
بی تردید جایگاه مکتب انسان گرایی در روانشناسی، جایگاهی قابل اعتناست و نمی توان بی گذار از این بخش، به همه آنچه روانشناسی می خوانند، رسید. انسان گرایی فراز و فرودهایی را طی تاریخ گذرانده تا چنین پرورش یافته است. - کبیر، - 98 :1383 این اعتقاد که رویکردهای فرویدی و یادگیری، صرفا تصویر ناقصی از توان بالقوه آدمی فراهم میآورند، به یک جنبش متضاد انجامید که به آن روانشناسی نیروی سوم، رواشناسی انسان گرا یا روانشناسی کمال گفته میشود . روانشناسی انسان گرا، فلسفه ای است که به مقام و امیال و اهمیت انسان بیش از سایر چیزها معتقد است. روانشناسان انسان گرا معتقدند که رفتار انسان معنی دار است و معلول عده زیادی از عوامل فیزیکی، روانی، اجتماعی، فرهنگی و پیچیده است. - پورافکاری، - 10 :1394
-2 مبانی نظری
طبق گزارش سال 2008 دفتر پیشگیری از جرم و مواد مخدر سازمان ملل متحد - UNODC - متجاوز از دویست میلیون نفر در جهان و طبق گزارش های کشوری، حدود دو میلیون نفر در ایران در سال 1387 در دام مواد مخدر طبیعی، نیمه مصنوع و مصنوع اسیر هستند که یک میلیون و دویست هزار نفر از این دو میلیون معتاد مزمن می باشند و باید برای رهایی آنها چاره ای اندیشید و به طور قطع با برخوردهای سرکوبگرانه سوء مصرف کنندگان، نمیتوان آنها را از اسارت اعتیاد به مواد مخدر نجات داد. - اسعدی، - 15 :1389
اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر به مثابه یک مسئله اجتماعی، پدیده ای است که همراه با آن توانایی جامعه در سازمان یابی و حفظ نظم موجود از بین می رود و باعث دگرگونی های ساختاری در نظام اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در یک جامعه می شود. در جامعه امروز ما، مواد مخدر در سیمای یک مسأله یا مشکل اجتماعی رخ نموده است. این آسیب اجتماعی تعداد زیادی از مردم را تحت تأثیر قرار داده و به طور روز افزونی در حال تعامل با سایر آسیب های اجتماعی و تبدیل شدن به یک تهدید شالوده و ساخت شکن است. امروز نخبگان و نهادهای تصمیم ساز و تدبیر پرداز ما با نوعی فقر شناخت و ضعف تمهید و تدبیر استراتژیک و فقدان رویکردی فراگیر و همه سونگر و مبتنی بر »تعین چندجانبه- « جستجوی علل و عوامل متنوع در پس این پدیده - مواجه هستند. در نتیجه این فقر، ضعف استراتژی و تاکتیک های متخذه برای مقابله با این تهدید، قادر به تأمین بهینه اهداف خود نبوده¬اند و جامعه ما شاهد رشد روز افزون گستره و عمق تأثیرات مخرب مواد مخدر - مزلو، 7 :1375و - 8 بوده است. مبارزه با این پدیده مستلزم شناخت همه ابعاد آن - اقتصادی، اجتماعی و... - است، بنابراین برنامه هایی در امر مبارزه با مواد مخدر موفق خواهند بود که با شناخت واقع گرایانه از این مسئله طرح و اجراشود. - حبیبی و همکاران، - 1390
یکی از چهره های معروف روانشناسی انسان گرا، کارل راجرز است. رویکرد درمانی وی درمان متمرکز بر شخص person » «centered therapy نامیده میشود. فرانک برونو رویکرد درمانی راجرز را چنین تعریف میکند: "درمان متمرکز بر درمانجو - شخص - شیوهای است در یاری دادن اشخاص مبتلا به مشکلات گوناگون که درمانگر در آن، فضایی مملو از پذیرش عاطفی ایجاد میکند. این فضا توانایی درمانجو را برای بیان و کشف خود تقویت میکند. کانون توجه درمانگر خود درمانجوست نه نشانه های بیماری او". - فرانک، - 133 : 1384
جنبش انسان گرا بر تجربه هشیار، انگیزه های عالی انسان، آزادی اراده، خلاقیت فردی بیش از پیش تأکید کرد. نگاهی به پیشینه روانشناسی انسان گرا حاکی از این مطلب است که زمینه های اصلی این جنبش سال ها پیش از آغاز رسمی آن مطرح شده است. برای مثال فرنز برنتانو که از منادیان روانشناسی گشتالت است معتقد بود که هشیاری در قالب یک »کیفیت یکپارچه« و نه به عنوان »محتوایی مولکولی « باید مورد بررسی روانشناسی قرار گیرد. از سوی دیگر رگه هایی از مواضع انسانگرایانه را می توان در اندیشه های آدلر، هورنای، اریکسون و آلپورت نیز مشاهده کرد، کسانی که با نظریه نفوذ نیروهای ناهشیار فروید بشدت مخالف و بر جنبه های هشیار تاکید می کردند.
