بخشی از مقاله
چکیده
آسیب های اجتماعی اگر به موقع و به هنگام شناخته شده و پیشگیری شود، احتمال کاهش خسارتها افزایش خواهد یافت. اما اگر نسبت به آن غفلت شود؛ ممکن است بنای جامعه را متزلزل کند. طبق آمارهای سازمان جهانی بهداشت، انواع آسیب های اجتماعی به شکل نگران کننده ای در تمامی جوامع روبه افزایش است و اختلالات روانی، اعتیاد، رفتارهای ضد اجتماعی، بزهکاری و بی بند و باری جنسی به ویژه در نسل جوان روند صعودی پیدا کرده است و این آسیب ها لطمات شدید اقتصادی، اخلاقی و اجتماعی را بر پیکره جوامع وارد ساخته است.مقام معظم رهبری چند آسیب اجتماعی را به عنوان آسیبهای اولویتدار مطرح کردهاند - اعتیاد، حاشیهنشینی، نقاط بحرانی شهری، فساد اخلاقی و طلاق - که ضروری است مراکز علمی نیز به نوبه خود در راستای پیشگیری و کنترل آن گام های موثری بردارند.
از گذشته تا به حال خانواده به عنوان اولین سازمان شکل گرفته در جامعه، پایه گذار بخش مهمی از سرنوشت انسان بوده و در تعیین سبک و خط مشی زندگی حال، آینده ، محورهای اخلاق ، سلامت و عملکرد فرد در محیط اجتماعی و شغلی او نقش بسزایی داشته است. یکی از دغدغه های امروزه مقابله با آسیب های اجتماعی و ارائه راهبردهای عملیاتی در خصوص مدیریت و کاهش آن در سطح کشور می باشد. با توجه به گزارش اخیر از سازمانهای متولی مانند بهزیستی و قوه قضایه در خصوص پیشگیری از جرائم و آسیب های اجتماعی براساس شیوع شناسی به ترتیب اولویت اعتیاد، سپس طلاق و دیگر آسیب های اجتماعی نو پدید مثل اعتیاد به فضای مجازی و عدم رعایت اصول اخلاقی در جامعه را در خانواده ها دانسته و در جهت کنترل و کاهش آن از آموزه های رفتاری و اجتماعی استفاده می کنند.اگر در جامعه، شهروندان، مهارتهای خود مراقبتی با رویکرد توانمندسازی و مدیریت بر خود ، کسب مهارتهای تاب آوری در جهت حفظ ارزشهای فردی و خانوادگی را در مواجهه با آسیب های اجتماعی آموزش بینند، می تواند مناسب ترین تصمیم را گرفته و حداقل از شیوع آن در خانواده و در نهایت در جامعه خود خودداری کنند.
کلیدواژه : آسیب های اجتماعی ، توانمند سازی ، آگاهی بخشی ، تاب آوری ، مشارکت مردمی
مقدمه
آسیب اجتماعی چیست؟
آسیب های اجتماعی طیف وسیعی از هنجار شکنی ها و رفتار های ضد اجتماعی هستند که هویت زندگی جمعی را تهدید می کنند و دارای خصوصیات های متنوعی هستند ، لیکن یکی از خصوصیات مهم و در خور توجه این نوع آسیب ها ، ارتباط گسترده و پیچیده آن ها با یکدیگر است.آسیب های اجتماعی یکی از عوامل بسیار تأثیر گذار در روند آموزش ، امنیت ، اخلاق ، خانواده ، جامعه و ... هستند . آسیب های اجتماعی با تنوع در نوع و نام دارای ریشه های بسیار زیادی از جمله ریشه های وراثتی ، اجتماعی و فرهنگی هستند.شناخت عوامل تشدید کننده و بازدارنده آسیب های اجتماعی یکی از پر هزینه ترین امور اجتماعی در کشور ما محسوب می شود این امر بسیاری از روان شناسان ، جامعه شناسان ، فعالان اجتماعی و سیاسی ، نیروهای انتظامی و مبلغان مذهبی را به تحقیق و یافتن راهکار در این زمینه ترغیب کرده است . - ایوبی ، - 8: 1395
برخی از تعاریف متداول از آسیب های اجتماعی
در مباحث جامعه شناسی انحرافات ، آسیب شناسی را علم مطالعه و بررسی کارکردهای مختل و گسل نظام ها، بخش ها و اجزا در سطوح مختلف اعم از؛ ارگانیکی ، فیزیولوژیکی ، بیولوژیکی و اجتماعی تعریف کرده اند - سلیمی، :1393 - 397آسیب اجتماعی به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می شود که در چارچوب اصول اخلاقی و قواعد عام عمل جمعی رسمی و غیر رسمی جامعه محل فعالیت کنشگران قرار نمی گیرد و در نتیجه با منبع قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبرو می گردد. به همین دلیل ، کجروان سعی دارند کجروی ها خود را از دید ناظران قانون ، اخلاق عمومی و نظم اجتماعی پنهان نمایند ؛ زیرا در غیر این صورت با پیگرد قانونی ، تکفیر اخلاقی ، طرد اجتماعی مواجه می شوند - عبدالهی ،. - 1383:15
مفهوم آسیب شناسی به حالتی بیمارگونه اطلاق میشود که مانع کارکرد بهنجار فرد میگردد. اصطلاح آسیبشناسی برچسبی کلی برای مطالعه اینگونه حالات است - پورافکاری، . - 1386مفهوم آسیب شناسی عبارت است از »مطالعه و شناخت ریشه بینظمیها در ارگانیسم.« این مفهوم در پزشکی به فرایند و علتیابی بیماریها معرفی شده است. بهاینترتیب میتوان گفت آسیبشناسی اجتماعی علم مطالعه و ریشهیابی بینظمیها و ناهنجاریهای اجتماعی است. درواقع، آسیبشناسی اجتماعی مطالعه ناهنجاریها و آسیبهای اجتماعی نظیر اعتیاد، خودکشی، طلاق، قتل، سرقت میشود. کودکان خیابانی، فقر، بیکاری و نظایر اینها است که همراه با علل و شیوههای پیشگیری و درمان آنها به انضمام مطالعه است شرایط بیمارگونه و نابسامان اجتماعی است - ستوده، . - 15 :1395آسیب های اجتماعی به هر عمل فردی یا جمعی اطلاق می شود که با چهارچوب اصول اخلاقی و قواعد عام جامعه همخوانی نداشته باشد و با منع قانونی یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبرو گردد. - کوهی ، - 29 : 139
ضرورت تحقیق در خصوص آسیب های اجتماعی
تحقیق در مورد آسیب های اجتماعی با اینکه سختیهای خودش را دارد از اهمیت ویژهای برخوردار است. چون کمال جامعه و کیفیت زندگی در آن به همین مساله بستگی دارد. با این حال هنوز بسیاری از ما ضرورت آن را درک نکردهایم. خواندن مقاله زیر به همه افرادی توصیه میشود که نجات جامعه برایشان مهم است.آسیبهای اجتماعی به دستهای از نابسامانیها و ناهنجاریهای رفتاری افراد یک جامعه چه بصورت فردی و یا جمعی اطلاق میشوند که ریشه در بی نظمیها، کژکارکردیهای پدیدههای اجتماعی و پیامدهای نامطلوب آنها دارد. این آسیبها غالبا باعث رنجش روانی، جسمی و مادی اقشار خاص و آسیبپذیر جامعه میشوند. تحقیق در مورد آسیب های اجتماعی بدون در نظر گرفتن شرایط زمینهای یک جامعه یا اجتماع کار سختیست؛ بنابراین قبل از شروع تحقیق در این زمینه ابتدا باید از جامعه مورد بحث شناخت کافی پیدا کرد. همچنین قابل ذکر است که روش تحقیق در زمینه آسیبهای اجتماعی مختلف با یکدیگر متفاوت است. در این مقاله ابتدا در مورد شیوه تحقیق در مورد آسیب های اجتماعی، سپس درباره انواع آسیبهای اجتماعی بحث خواهد شد.
روش های تحقیق در مورد آسیب های اجتماعی
در آسیب شناسی اجتماعی هم مانند سایر حوزههای اجتماعی، از شیوه عملی برای بررسی موضوعات مورد نظر استفاده میشود. چون برای تحقیق در مورد آسیب های اجتماعی باید به مطالعه و بررسی علل، زمینهها و راه حلها در زمینه انحرافات و آسیبها پرداخت که این مطالعات باید هم از لحاظ ذهنی به صورت شناخت مفاهیم خاص و هم به کمک ابزار وسایل تحقیق عینی به صورت پژوهشهای علمی انجام شود.انجام چنین تحقیقاتی به شکل علمی از حدود بیش از نود سال پیش آغاز شد. البته در آن زمان این پژوهشها کمتر جنبه واقع بینانه داشت.
ولی پس از مدتی پژوهشها قابل اتکا شدند، چون محققان از روشهای تحقیقی دقیقتر و معتبرتری استفاده کردند؛ روشهایی که از اعتبار بیشتری در برآورد مشکلات اجتماعی برخوردار بودند. مثلا پرسشنامههای مختلف تهیه شد، شیوههای اعتبار یابی و استفاده از روشهای معتبر معمول شد و از اصول روش تحقیق که در علوم انسانی کاربرد مفیدی دارد استفاده گردید. به این ترتیب اطلاعات لازم در زمینه انواع انحرافات و مشکلات در سطح یک جامعه جمع آوری میشود. این فعالیتها همچنان در حال طی کردن سیر تکامل است و مانند پیشرفت سایر علوم هر روزه شیوههای جدیدی برای بررسی و ارزیابی افراد و جوامع و تحقیق در زمینه آسیبهای اجتماعی بدست میآید.
موضوعات مورد بحث در آسیب شناسی اجتماعی
آنچه روشن است اینکه بحث آسیب شناسی اجتماعیعمدتاً با مسائل و مشکلات سر و کار دارد. پژوهشها و تحقیقات متعدد برای شناخت انواع این آسیبها و علل بروز آنها صورت میدهد و نظریاتی را برای حل آن مسائل پیشنهاد میکند.بر این اساس زمینههایی چون فرهنگ و هنجارهای یک جامعه ، ویژگیهای اقتصادی و سیاسی و جغرافیایی یک جامعه نیز در حوزه مطالعات آسیب شناسی اجتماعی قرار میگیرد. چرا که بررسی آسیبهای اجتماعی بدون در نظر گرفتن شرایط زمینهای یک جامعه میسر نخواهد بود.چه چیزی به عنوان آسیب شناخته میشود؟ حدود آن چقدر است؟ عوامل زمینه ساز و علل آشکار کننده آن کدامها هستند؟ در کدام طبقات گسترش بیشتری دارند؟ در کدام سنین گسترش بیشتری دارند؟ توانایی جامعه
