بخشی از مقاله
چکیده
اندیشمندان مدیریت تحول و بهسازی سازمان، توانمندسازی کارکنان را بهعنوان یک راهبرد اثرگذار بر عملکرد و بهسازی نیروی انسانی معرفی نمودند. آنها معتقدند که توانمندسازی منابع انسانی یکی از نگرشهای مهم و جدید است که توسط سازمانها به کار گرفته میشود. امروزه داشتن صرف مهارتهای رهبری برای مدیران کافی نیست و کارکنان نیز به آموزش روشهای خود راهبردی نیازمند هستند.مقاله حاضر باعنوان راهکارهای توانمندسازی کارکنان وپیامدهای آن درسازمان به بررسی تاریخچه توانمندسازی، مفهوم شناسی توانمندسازی، مدل های توانمندسازی، فرایند توانمندسازی می پردازد.
واژگان کلیدی: توانمندسازی کارکنان، ابعاد توانمندسازی، توانمندسازی روانشناختی
مقدمه
اولین و اساسیترین موضوعی که در مدیریت منابع انسانی مطرح میشود، اهمیت انسان در بین عناصر و عوامل سازمان است. کیفیت منابع انسانی از عوامل مهم بقاء و حیات سازمانهاست که اهمیت آن بهمراتب ازفنّاوریهای جدید، منابع مالی و مادی بیشتراست؛ بنابراین چالش اصلی، چالش نیروی انسانی دانا و تواناست. منابع انسانی بهعنوان مهمترین، گرانبهاترین و باارزشترین سرمایه و منبع انسانی محسوب میشوند. بهسادگی میتوان بیان نمود که بدون افراد کارآمد، دستیابی به اهداف سازمانی غیرممکن است. ازاینرو منابع انسانی، نقش اساسی درشد و پویایی و بالندگی و یا شکست و نابودی سازمانها رادارند - عبداللهی و نوه ابراهیم،. - 1385 توانمندسازی به فرایندی اطلاق می شودکه طی ان مدیر به کارکنان کمک میکند تا توانایی لازم برای تصمیمگیری مستقل رابهدست آورند. مهمترین مفهوم توانمندسازی، تفویضاختیاربه پایینترین سطوح سازماناست. فرایندتصمیمگیری باید ازیک درجه بالای عدم تمرکز برخوردار باشدو افراد یا گروههای کاری نیز بایدمسئولیکقسمت کاملاز فرایندههای کاری باشد - ابطحی و عابسی،. - 1386
کانگر و کانگو - 1988 - 1 دلایل زیر ر ا برای شدت توجه به توانمندسازی برمیشمارند:
.1 مطالعات مهارتهای مدیریت نشان میدهد که توانمندسازی زیردستان بخش مهمی از اثربخشی سازمانی و مدیریتی است.
.2 تجزیهوتحلیل قدرت و کنترل د ر سازمانها حاکی از این است که سهیم کردن کارکنان در قدرت و کنترل، اثربخشی سازمانی را ا افزایش میدهد.
.3 تجربیاتتشکیل گروه در سازمان دلالت بر این دارد که راهبردهای توانمندسازی کارکنان نقش مهمی در ایجاد و بقاء گروه دارد. همچنین توانمندسازی ظرفیتهای بالقوهای را برای بهرهبرداری از سرچشمه توانایی انسانی که از آن استفاده کامل نمیشود،در اختیار سازمان میگذارد. هرگاه سازمانها بخواهند در دنیای پیچیده و پویای امروزی ادامه حیات دهند،به این نیروی بالقوه نیازمندند وبایستی آن را مورداستفاده قرار دهند. کارکنانتوانمندشده بهصورت انفرادی یا گروهی در قبال کارشان و نتایج آناحساسمسئولیت میکنندو نسبتبه سایر کارکنان غیر توانمند احساس بهبود بیشتر و مستمری در کارها میکنند که اینمور د،به نتایج خوبیمانند احساسخشنودی ازشغل منجر میشود که سبب بالا رفتن تفاهم افراد دریک مجموعه و همچنین افزایشعلاقهمندی بهشغل و سازمانخواهدشد.
علاوه بر این در کاهش غیبت و کمکاری، انتقالواستعفا در سازمان مؤثر است. ایننتایج خوبحتیمیتواندبهبودبیشتر ورضایتمندی شغلی ر ابه دنبال داشته باشد - آقایار،. - 28:1385 اسماعیل نیاو همکاران - 1392 - در تحقیقی با عنوان رابطه آشنایی با فنآوری اطلاعات و توانمندسازی دبیران متوسطه شهرستان بجنورد که جامعه موردبررسی، کلیه دبیران شهرستان بجنورد به حجم 1100 نفر بود که از طریق نمونهگیری تصادفی طبقهای، 287 نفر بهعنوان نمونه انتخاب شدند. یافتهها :شامل نشان داد که بین کاربرد اینترنت، استفاده از دورههای آموزشی، توانایی انتقال اطلاعات دبیران، توانایی مدیریت بانکهای اطلاعاتی، توانایی حیدری نژاد .
همچنین استفاده از دورههای .اشتراک اطلاعات و درکل آشنایی بافن آوری اطلاعات؛ با توانمندسازی شغلی دبیران رابطه وجود داردو همکاران - 1391 - در تحقیقی با عنوان بررسی تأثیر دورههای آموزش ضمن خدمت بر توانمندسازی دبیران تربیتبدنی که جامعه آماری کلیه دبیران تربیتبدنی زن و مرد در سه مقطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان شهر اهواز در سال تحصیلی 93 را شامل میشد و نمونه آماری 200 نفر همچنین بین .نتایج نشان داد بهطورکلی بین دورههای آموزش ضمن خدمت با توانمندسازی رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد انتخاب شد. دیدگاه زنان و مردان در مورد میزان افزایش توانمندسازی براثر دورههای آموزش ضمن خدمت تفاوت معناداری مشاهده شد که این میزان در میان نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد از میاندورههای مختلف آموزش ضمن خدمت، دورههای تخصصی .
دبیران زن بیشترازدبیران مرد بود در تحقیقی که توسط نیستانی و همکاران - 1391 - با عنوان بررسی رابطه بین .پیشبینی کننده قوییتری برای توانمندسازی دبیران تربیتبدنی است رهبری تحولی با توانمندسازی کارکنان کویر تایر بیرجند انجام شد. نتایج این تحقیق نشان داد که بین رهبری تحولی با توانمندسازی و مؤلفههای خود تعیین، معنیداری، شایستگی و تأثیر رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین نتایج آزمون همبستگی نشان داد که تمامی مؤلفههای رهبری تحولی با توانمندسازی کارکنان رابطه مثبت و معناداری دارد. نتایج تحلیل رگرسیون نیز حاکی از آن بود که از بین مؤلفههای سبکهای رهبری تحولی، سه بعد ملاحظه فردی، انگیزش الهامبخش و نفوذ آرمانی بهعنوان متغیرهای پیشبین، معیار ورود به معادله نهایی رگرسیون روی توضیح تغییرات توانمندسازی کارکنان - متغیرملاک - را دارا هستند.
در تحقیق که نیاز آذری و همکاران - 1389 - تحت عنوان بررسی تأثیر رهبری تحولگراو رهبری مراودهای بر وجدان کاری دبیران که جامعه آماری 650 دبیر دبیرستانهای شهر ساری زا شامل میشد، انجام دادند به این نتایج رسیدندکه بین مؤلفههای سبک رهبری تحولگرا و مراودهای باوجدان کاری رابطه معناداری وجود دارد. همچنین این مطالعه نشان میدهد که رهبری تحولگرا تأثیرات مهمی در سطح فردی و سازمانی دارد.در تحقیقی که توسط رادمنش - 1385 - با عنوان بررسی رابطه سبک رهبری با توانمندی انجام شد که جامعه آماری: کلیه دبیران دبیرستانهای دخترانه و پسرانه شهر اندیمشک را شامل میشد به این دبیران دبیرستانهای شهر اندیمشک نتایج دستیافت: بین سبک رهبری رابطه مدار و توانمندی دبیران همبستگی مثبت وجود دارد. بین سبک رهبری وظیفه مدار و توانمندی دبیران بین سایر متغیرها فرعی و توانمندی دبیران همبستگی وجود .همبستگی معکوس وجود دارد.
بین جنسیت و توانمندی همبستگی وجود دارد ندارد.وود در تحقیقی که در محیطهای بیمارستانی انجام داد به این نتیجه رسیدکه رهبری تحولی و مؤلفههای آن - نفوذ آرمانی، انگیزش الهامبخش، ترغیب ذهنی و ملاحظه فردی - رابطه معنیداری با توانمندسازی دارند. همچنین عوامل پاداش احتمالی، مدیریت برمبنای استثناء - فعال - و مدیریت برمبنای استثناء - غیرفعال - رابطه معناداری با توانمندسازی دارند - وود2،. - 2008اسماعیل و همکاران - 2009 - در تحقیق خود تحت عنوان بررسی رابطه بین رهبری تحولی و توانمندسازی و عملکرد کارکنان - مطالعه موردی در مالزی - به این نتیجه رسیدندکه ارتباط بین رهبری تحولی و توانمندسازی،عملکرد کارکنان را افزایش میدهد. پیترز3 و همکاران - 2009 - در پژوهشی تحت عنوان رهبری تحولی، تبادلی و رفتارهای نوآورانه: نقش تعدیل که بر روی 230 کارمند یک سازمان دولتی در هلند انجام دادند نتایج نشان داد که رفتار نوآورانه به طور فزاینده کننده توانمندسازی روانشناختی برای بقا سازمان مهم است.
روا زاده - 2013 - 4 در تحقیقی با عنوان نقش رهبری تحولی در توانمندسازی کارکنان به این نتایج رسیدند:بر اساس مدلساختاری در این تحقیق نشان داد که رهبری تحول دارای اثر قابلتوجهی بر توانمندسازی کارکنان در سازمان است.کنسانت - 2014 - 5 در تحقیقی تحت عنوان بررسی رابطه بین ادراک معلمان از عملکردهای رهبری اجرایی و سطوح توانمندسازی دبیران در گرجستان که هدف اولیه این تحقیق بررسی رابطه بین ادراک معلمان از عملکردهای رهبری اجرایی و سطوح توانمندسازی دبیران بود و هدف دوم این تحقیق این بود که چگونه جنسیت و سطوح آموزشی معلمان قادر بهپیش بینی سطوح ادراکی توانمندسازی آنها است.
این نمونه شامل 47 معلم برای تمام مقاطع تحصیلی جنوب شرقی جرجیا است. نتایج نشان داد که تفاوت معناداری ازلحاظ آماری بین یافته هامشاهده نشد. بنابراین هیچ تفاوت معناداری بین سطوح مفهوم توانمندسازی ابتدا در علم ادراکی توانمندسازی با استفاده از جنسیت معلم و سطوح آموزش وجود ندارد.تاریخچه توانمندسازی جامعهشناسی لوین6 در سال 1995 و بحث غنیسازی هرتزبرگ 7 در سال 1968 -1959 در افزایش کنترل و تصمیمگیری یک فرد در کار و تحقیق تاننبوم در سال 1968، توانمندسازی را بهعنوان مشارکت و در مورد ازخودبیگانگی توسط سی من8 در سال 1959 مطرح گردید. بهعلاوه شمارگر در قدرت و کنترل که اثربخشی سازمانی را افزایش میدهد، مطرح میکنند.
همچنین بک هارد و نیلسون بعد گروهی آن را بررسی کردهاند از پیشگامان نظریهپردازی در حوزه توانمندسازی محسوب میشوند. سالیوان9 عنوان میکند که تا سال 1990 از توانمندی بهعنوان مدیریت - ، توسعه فردی، حلقههای کیفیت و برنامهریزی راهبردی سخن به میان آمده است. ارسال 1990 به بعد TQMمشارکتجو، مدیریت کیفیت جامع - تعاریف دقیقتری از توانمندسازی ارائهشده و جنبه فردی و سازمانی آن مطرحشده است - احمدی و دیگران، . - 1390 در مدیریت سابقه استفاده از اصطلاح توانمندسازی، به دموکراسی صنعتی و دخالت دادن کارکنان در تصمیمگیری سازمان تحت عناوین مختلف گروه سازی، مشارکت و مدیریت کیفیت جامع برمیگردد و آخرین تغییراتی که بر روی این موضوع انجام شد، توانمندسازی کارکنان به خود نام گرفت. - ابطحی وعابسی،. - 1386
مفهوم شناسی توانمندسازی
فرهنگ لغت آکسفورد EMPOVERMENT را بهعنوان توانا ساختن و به معنای ایجاد شرایط لازم برای بهبود انگیزش افراد درانجام وظایف خویش از طریق پرورش احساس، کفایت نفس تعریف کرده است. کانگر وکاننگو معتقدند هرگونه استراتژی یا فن مدیریتی که به افزایش حق تعیین سرنوشت و کفایت نفس کارکنان منجر شود، تواناسازی آنها را در پی خواهد داشت. از دیدگاه کانگر و کاننگو، توانمندسازی فرایندی است که باعث ارتقای احساسات خودکامیابی در میان کارکنان سازمان میشود. از توانمندسازی تعاریف مختلفی شده است. در زیر به تعدادی از آنها اشارهشده است:
آرجریس توانمندسازی را واگذاری اختیارات رسمی و قدرت قانونی به کارکنان میداند - آرجریس10،. - 1998
توانمندسازی منابع انسانی آزاد کردن نیروهای درونی افراد برای کسب دستاوردهای شگرف و یکراه اساساً متفاوت برای کار کردن انسانهاست - عباس زادگان،. - 1385توانمندسازی به تفویض اختیار به افراد اشاره دارد که افراد را قادر میسازد در لایههای پایین سازمان به تصمیمگیری بپردازند. توانمندسازی، با اعتماد به انگیزش، تصمیمگیری و بخصوص شکستن مرزهای درونی بین مدیریت کارکنان ارتباط دارد. توانمندسازی یعنی اجازه دادن به کارکنان تا تصمیمهایی را در فرایند خدمترسانی خود اتخاذ کنند که پیشبینی همه آنها در قالب رویهها و مقررات مشکل است - رهنورد،. - 1382
