بخشی از مقاله
چکیده
گسترش ارتباطات و پیشرفت در حوزه فناوری گرچه باعث بهبود سطح رفاهی مردم میشود ولی عدم آگاهی در زمینه استفاده صحیح از تکنولوژی مدرن، آسیب هایی را در زمینه های مختلف در پی خواهد داشت. از جمله مهمترین انواع آسیب، می توان به آسیب های اجتماعی نوپدید اشاره کرد. آسیب های اجتماعی نوپدید، آسیب های مرتبط با فناوری های نوین است که شامل آسیب های ناشی از استفاده از ماهواره، بازی های رایانه ای، تلفن همراه و اینترنت میشوند.
گسترش استفاده دانش آموزان از وسایل ارتباط جمعی و گروهی و در پی آن، عدم آگاهی این بخش جامعه از نحوه صحیح استفاده از سیستمهای ارتباطی و همچنین کنجکاوی نوجوانان و جوانان، باعث شده دانش آموزان به شدت در معرض آسیب های اجتماعی نوپدید قرار گیرند. در این مقاله به بررسی تاثیر آسیب های اجتماعی نوپدید بر دانش آموزان و نحوه پیشگیری از آنها در سطح مدارس، پرداخته شده است.
مقدمه
مطالعه و بررسی آسیب های اجتماعی اعم از نابهنجاریها وانحرافات اجتماعی یکی از مهمترین موضوعات مورد بحث علم جامعه شناسی است. اگر چه مساله نابهنجاری امری نسبی است و از جامعه ای به جامعه دیگر متفاوت است. اما آنچه که در این مبحث مطرح می باشد این است که چه عواملی آسیب های اجتماعی را کاهش یا افزایش می دهد و به بیانی دیگر چگونه می توان آسیب های اجتماعی را در بین دانش آموزان کنترل نمود؟
آسیب های اجتماعی به مفهوم رفتاری است که به طریقی با انتظارهای مشترک اعضای یک جامعه سازگاری ندارد وبیشتر افراد آن را ناپسند ونادرست میدانند در واقع هر جامعه از اعضای خود انتظار دارد از ارزشها و هنجارها تبعیت کنند اما همواره عده ای پیدا میشوند که پاره ای از این ارزشها وهنجارها را رعایت نمیکنند، جامعه افرادی که هماهنگ و همساز با ارزشها و هنجارها باشند سازگار یا همنوا و اشخاصی را که بر خلاف آنها رفتار میکنند ناسازگار یا ناهمنوا میخوانند. از میان افراد نابهنجار کسی که رفتار نابهنجارش زودگذر نباشد ودیر گاهی دوام آورد، کجرو یا منحرف نامیده میشود ورفتار او را انحراف اجتماعی یا آسیب اجتماعی میخوانند.
جامعه شناسی و جرم شناسی متوجه آن دسته از نقض هنجارهاست که توسط عده ی زیادی از مردم گناه تلقی می گردد از این رو انحراف یا آسیب اجتماعی به رفتارهایی اطلاق میگردد که هنجارهای اجتماعی را نقض کرده و در نتیجه از نظر تعداد بسیاری از مردم قابل نکوهش است. از طرفی با پیشرفت روز افزون علم و تکنولوژی ، جوامع مختلف در گذر از جامعه سنتی به یک جامعه پیشرفته علاوه بر حفظ بسیاری از آسیب های اجتماعی که از قبل موجود بوده است، با آسیبهای اجتماعی جدیدی روبرو می شوند که بخاطر نداشتن سبقه و پیشینه در جوامع انسانی به آنهاآسیب های اجتماعی نوپدید می گویند.
همچنین می توان آسیبهای اجتماعی نوپدید را این چنین نیز تعریف کرد: اصطلاح آسیب های اجتماعی نوپدید ناظر به برخی از آسیبهای اجتماعی است که بروز و شیوع آنهااخیراً در جامعه مدرن افزابش یافته است. از جمله این آسیب ها می توان به : آسیب های ناشی از فضای مجازی، اینترنت ،ماهواره و آسیب های مرتبط با تکنولوژی های جدید ارتباطی نام برد. ولی این اصطلاح فاقد حدود می باشد چرا که پیشرفت بشر در علم و تکنولوژی حدی ندارد - یزدان پناه و خدمتیان، - 1396 شناخت آسیبهای اجتماعی و آگاه سازی جامعه از انواع آن موجب ایجاد روحیه تعامل در افراد جامعه و اقدام برای کاستن از تاثیرات این آسیبها می شود. در علم پزشکی به مطالعه و شناخت ریشه های بی نظمی های ارگانیسم - موجود زنده - آسیب شناسی گفته می شود.
اگر قصد داشته باشیم کالبد انسانی را به کالبد جامعه تشبیه کنیم - نظریه اندام وارگی - می توانیم آسیب شناسی را مطالعه و ریشه یابی بی نظمی های اجتماعی تعریف کنیم. آسیب شناسی اجتماعی مطالعه بی نظمی های موجود در یک جامعه و شناخت راه حلهای موجود برای رفع آن بی نظمی یا آسیب و ضایعه است. برخی از نابسامانیهای اقتصادی- اجتماعی مانند فقر و بیکاری که موجب محروم شدن گروه کثیری از افراد جامعه از حداقل های زندگی می شوند زمینه ساز نابسامانیهای دیگری چون سرقت، خودکشی، طلاق، اعتیاد و موارد مشابه می شود که برخورد و مواجه ه با آنها به مراتب مشکلتر از برخورد با موضوع اولیه یعنی موضوع اقتصادی است.
شناسایی علل و انگیزه های گرایش به آنچه آسیب اجتماعی خوانده می شود و آرامش جامعه را مختل می کند، موجب پیشگیری و کنترل این پدیده ها و در نهایت سوق دادن جامعه به سمت آرامش روحی - روانی و ایجاد امنیت فکری در بین اقشار مختلف جامعه می شود. با مقوله آسیبهای اجتماعی در جوامع مختلف به اشکال مختلف برخورد می شود و آسیب اجتماعی در یک جامعه ممکن است در جامعه ای دیگر آسیب محسوب نشود. ناهنجاریهای موجود در جامعه متاثر از عوامل مختلفی هستند که حل آنها عزم جمعی را می طلبد و در چارچوب قواعد دستوری صرف نمی گنجد.
کج رفتاریها در هر جامعه ای آسیب زا هستند و بخش عمده ای از توان اقتصادی و فردی جامعه در قالب تشکیل نیروهای انتظامی و قضایی و سایر بخشهای مرتبط صرف رسیدگی به این موضوع می شوند. آسیبهای اجتماعی همانند مهره های دومینو عمل می کنند که با سقوط یا حرکت یک مهره بقیه مهره ها نیز به سقوط یا حرکت وادار می شوند. ظهور دنیای مجازی در عصر ارتباطات منجر به کوچ بخشی از آسیبهای اجتماعی از دنیای واقعی به دنیای مجازی شد. این امر موجب پیچیده تر شدن مبارزه با بخشی از جرمها و آسیبهای موجود در جامعه شد.
خروج از سنت و ورود به دنیای بی مهار مدرنیته نیز بخشی دیگر از آسیبها را به وجود آورد که کاملا متفاوت با آسیبهای قبلی بود - روزبهانی، . - 1397 در عصر کنونی رسانه ها به ویژه رسانه های تعاملی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده اند اگر چه این رسانه ها به کانونی برای ابراز و به اشتراک گذاری علاقهمندی های نوجوانان تبدیل شده اند اما خود باعث شکل گیری آسیبهای نوپدید و ناشی از اینترنت و فضای مجازی شدهاند که زمینه ساز بروز آسیبهای اجتماعی و ناسازگاریهای روانی و اجتماعی زیادی برای نوجوانان شده است - وطن خواه و سبحانی، . - 1397
ضرورت تحقیق و بررسی
گسترش روز افزون آسیب های اجتماعی به ویزه در سال های اخیر در بین دانش آموزان وهمچنین شیوع مفسده های آشکار و پنهان، افزایش قابل توجه بزهکاری ها وکژروی های اجتماعی و آلودگی به مواد مخدر، به ویزه در میان جوانان و نوجوانان جا معه مستلزم تعمق و چا ره اندیشی اساسی است. یکی از گروههای آسیبپذیر در منجلاب آسیبهای اجتماعی، دانشآموزان هستند؛ گروهی که به دلیل اقتضائات سنی و شرایط روحی و روانی خود در برابر این مخاطرات اجتماعی آسیبپذیرتر هستند.
نوجوانان و جوانان به دلیل گذر از دوران وابستگیهای محض در دوران کودکی به والدین و به خاطر ورود به دوران استقلال اجتماعی و تلاش برای ابراز وجود به ویژه میان همسالان و دوستان خود و میل و رغبتی که برای نشان دادن تواناییها، استعدادهای خود دارند، در مواجه با مسائل مختلف اجتماعی و هنجارها و ناهنجاریهای جامعه دچار فرازو نشیبهای زیادی میشوند و اگر رهبر فکری، نقشهراه و والدین آگاه و معلمان دلسوز آنها را مدیریت و راهنمایی نکنند، به دلایل مختلف و از جمله نداشتن تجربه رویارویی با این آسیبها، در اقیانوس بیکران اجتماع متلاطم و سرگردان میشوند و بیهیچ هدف مشخصی توانایی تشخیص راه را از بیراهه ندارند.
بر اساس تحقیق های صورت گرفته، انحرافات اخلاقی، خشونت، خودکشی، دخانیات و بزهکاری به ترتیب بیشترین موارد آسیب های اجتماعی را تشکیل می دهند. جدا از صحبت های مسئولان کشور؛ آسیب های اجتماعی با انواع مختلف میان نوجوانان که در گروه جمعیت دانش آموزی کشور قرار دارند به سهولت مشاهده می شود، از سیگار کشیدن نوجوانان تا خود زنی و خودکشی موجب تشویش و نگرانی افکار عمومی می شود.
اگر به عوامل مختلف دخیل در بروز آسیبهای اجتماعی بپردازیم، این معضل، معلول عوامل مختلفی مانند »فردی«،»روانی«، »محیطی« و »اجتماعی« است. عوامل اجتماعی مؤثر در به وجود آمدن آسیب های اجتماعی شامل »خانواده« ، »طلاق« ، »فقر« ، »فرهنگ« ، »اقتصاد« ، »بیکاری« ، »رسانه« و »مهاجرت« نقش دارند. با توجه به نقش پررنگ رسانه های ارتباط جمعی در ارتباطات نوجوانان، ضرورت فرهنگ سازی استفاده صحیح از این وسایل ارتباطی آشکار میشود.
ضرورت اقدام در سطح مدارس
رنامه ریزی آموزشی در بسیاری از مراحل زندگی انسانها کاربرد دارد و در عرصه های متفاوت زندگی ،انسان نیاز به برنامه ریزی آموزشی دقیق از جهات مختلف فرهنگی،اجتماعی،سیاسی دارد.این امر در کشورهای اسلامی ازاهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که هجمه های بسیاری از سوی دشمنان برای نابودی دین ،فرهنگ،اقتصاد و... در این کشورها وجود دارد. ازمیان آنها تهاجم وارده به فرهنگ از اهمیت بالاتری برخوردار است.چراکه اساس پاسدار ی از ارزشها در گرو حفظ فرهنگ میباشد و که نیاز به برنامه ریزی و آموزش از کودکی دارد و تبیین برنامه ریزی آموزشی با هدف مقابله با تهاجم فرهنگی ،کاهش چشمگیر آسیبهای فرهنگی را به دنبال خواهد داشت - رحیمی؛ ساروق فراهان و فرخی، . - 1396
وزارت آموزش و پرورش به عنوان دومین مرجع تربیتی پس از خانواده، در امر تربیت و پرورش نوجوانان و جوانان نقش مهمی برعهده دارد. این وزارتخانه با داشتن جمعیت صدها هزار نفری از معلمان در مقاطع مختلف به همراه مشاوران مدیران مدارس میتواند راهنما و الگوی مناسبی برای دانشآموزان باشد و آنها را از بزنگاههای مختلف اجتماعی و فرهنگی نجات دهد. البته رسانههای نوظهور و فضای مجازی در شرایط حال از نفوذ پذیری زیادی در بین نوجوانان و جوانان دارد؛ به شکلی که همچون لباسی بر تن آنها مینشیند و چهره ظاهری، افکار و عقاید آنان را دچار دگرگونی فراوان میکند.
این فرزند عصر اطلاعات، آنچنان اذهان نوجوانان و جوانان را به خود مشغول ساخته است که به دلیل عدم اطلاع از آسیبها و فرصتهای آن توسط قشر نوپای جامعه، خود سبب ساز انحرافات و کج رویهای بسیاری شده است. در کنار عوامل ذکر شده، نداشتن مهارتهای عملی زندگی و ارتباطی توسط دانش آموزان و بی توجهی به تسلیح شدن آنان به ابزار و مهارتهای زیست در اجتماع و نگرانی نسبت به آینده تحصیلی و شغلی، همه و همه باعث شده است تا شاهد بروز آسیبهای اجتماعی در اشکال مختلف آن باشیم.
در کنار رسانهها، دستگاههای فرهنگی مانند سازمان تبلیغات اسلامی سازمان بهزیستی و نیروی انتظامی میتوانند با آگاهیبخشی نسبت به ناهنجاریهای اجتماعی به دانشآموزان زمینه بروز آنی را در بین نسل نوجوان و جوان را از بین ببرند. اما آموزش و پرورش در این میان از نقش برجسته تری نسبت به سایر مراکز و دستگاههای فرهنگی برخوردار است؛ چراکه بیش از 13 میلیون دانشآموز در 105 هزار مدرسه روزانه و به مدت 5 ساعت حضور دارند و معلمان، مدیران و به ویژه مشاوران میتوانند در آگاهی بخشی در خصوص مسائل و مشکلات مبتلابه جامعه به دانش آموزان نقش آفرینی خوبی داشته باشند.
