بخشی از مقاله
چکیده:
اصولا توسعه چه به مفهوم اجتماعی و چه انسانی و چه در معنای فیزیکی و کالبدی در فضا و مکان صورت می گیرد.این فضا از فرد و خانواده شروع می شود و تا سطح بین المللی ادامه می یابد.تمایز و تفکیک این فضاها ازآنجا اهمیت پیدا می کند که هر نوع مداخله یا برنامه ی توسعه نیز در فضاهای مختلف،اشکال و معنای متفاوتی به خود می گیرد و به طوری که از برنامه های توسعه فرد و خانوارنمی توان انتظارتوسعه منطقه ای و ملی را داشت و بلعکس.تجربه سال ها کاربرد رویکردهای مختلف توسعه نشان داد که بدلیل تنوع جوامع انسانی نمی توان برای همه آنها نسخه واحدی را تجویز نمود. در همین راستا و با ورود دیدگاه های جامعه شناسی به عرصه توسعه به خصوص از دهه 1990،فرضیه های جدیدی برای حل مشکلات محلی نظیر فقر،بیکاری،نابرابری و.. مطرح شد.دراین شرایط ،نظریه های سرمایه اجتماعی ،حاکمیت یاری ،با هدف تقویت نهادهای محلی و توانمند سازی مردم و ایجاد ظرفیت در جهت رونق بخشی به وضعیت اقتصادی و اجتماع محلی و نیل به توسعه مطرح شد.در نگاه جدید مبحث توسعه محلی وارد مباحث توسعه گردید.
توسعه محلی در واقع بعنوان بخشی از فضا و نظام توسعه ای مطرح شد که در محدوده جغرافیایی و فضایی مشخص ، رهیافت های مشارکتی و توانمند سازی جوامع محلی را در اولویت قرارمی دهد.در این باره رویکردهای مشارکتی حضور پررنگ تری پیدا کردند.در رویکرد جدید، مشارکت مردم در تصمیم گیری و ورود افراد به عرصه برنامه ریزی به یک اصل مهم تبدیل شد.در این مقاله ،توسعه محلی در کلیت بیان می شود و در ادامه مهم ترین ابعاد و فاکتورهای دخیل در توسعه محلی که عبارتند از مشارکت،توانمند سازی،سرمایه اجتماعی مطرح شده و مهم ترین اهداف و رویکردهای توسعه محلی که شامل رویکردهای دارایی مبنا و نیازمبنا است بررسی خواهند شد.
کلمات کلیدی : توسعه محلی - مشارکت ،توانمند سازی،سرمایه اجتماعی -
مقدمه
طی سال های اخیر با رواج ناگهانی بحث های مرتبط با مشارکت،بویژه مشارکت شهروندان از اواخر دهه 1980 میلادی آن هم در جوامعی که مشارکت محور و مشارکت مبنا و مشارکت خواه معرفی شده اند،این سوال پیش می آید که چرا از اواخر دهه 1980 مباحثی همچون مشارکت فعال ،روش های مشارکت محور،برنامه ریزی مشارکتی،مطالعات مشارکت محور و....مطرح می گردد و چه دلایلی باعث شد تا در آغاز هزاره سوم یا قرن بیست و یکم توجه نسبتا ناگهانی به محلی گری،تاکید بر توان های محلی،برنامه ریزی محله ای ،مشارکت محلی و نظایر آن صورت گیرد؟ در پاسخ باید گفت، به نظر می رسد که محلی گری و تاکید برعدم تمرکز و فراتر از آن ها پذیرش محله به عنوان واحد توسعه و تغییر به مانند مشارکت ،خواست گریز ناپذیر عصر کنونی است.شهر ویکتوریا در کانادا را بدین دلیل جهان قرن بیست و یکم خوانده اند که محله را محور تحولات خویش قرار داده است. - .مدنی، - 20:1389
برخی راه حل های توسعه ای بیگانه و بر اساس فرض های ناصحیح بوده و نه از نظر اقتصادی امکان پذیر بوده و نه با شرایط فرهنگی و اجتماعی جوامع مطابقت داشته است.از یک سو برخی راه های تکنیکی برای حل مشکلات در سطح محلی مناسب نبوده و مورد پذیرش قرار نگرفته اند و از سوی دیگر،طرح های توسعه ای اغلب به نفع تعداد معدودی از گروه های خاصی در جامعه بوده است.برنامه ریزی از بالا به پایین در مدیریت منابع طبیعی در سطوح محلی غالبا با شکست روبرو شده است. - بوذرجمهری، - 13 :1382 اما برنامه ریزی از پایین به بالا زمانی امکان پذیر است که مسئولان سه چیز را بپذیرند:
که اکثریت مردم دانش وبینش لازم جهت تدوین و اجرای برنامه ها را دارند،که بکارگیری ابتکار توده ها جهت اجرای برنامه ها فوق العاده اهمیت دارد وموثرترین راه تامین این مهم،مشارکت دادن آنها در فرایند کار است و بالاخره تلاش های ویژه و پرزحمتی باید انجام بگیرد تا مکانسیمی برای گفت و گو با مردم فراهم شود. - مخبر، - 116 : 1365 رویکرد توسعه محلی بیش از هر چیزی ناظر بر پرورش توانایی های افراد است تا بتوانند مسائل مهم اجتماع خود را به شکلی مستقل و کارا حل و فصل کنند. - فیلیپس ،پیتمن، - 61 :2009 اخیاًر تلاش هایی به منظور تشویق سازمان ها و دستگاه های پژوهشی و اجرایی و هم چنین محققین برای بهره گیری از رویکردهای جماعت محور در برنامه های اجتماعی صورت گرفته است.نخستین تجربیات عمدتا بر برنامه های توسعه محلی متمرکز بودند و به تدریج گسترش یافتند. - مدنی، - 15 :1389
پیشینه ی توسعه محلی
مبحث اجتماع محلی و توسعه اجتماع محلی به رغم سابقه نسبتا طولانی در متون و نوشتارهای علمی و اجرایی ، در اواخر دهه 1980 در قالب توسعه محلی و به عنوان مبحثی اساسی مورد توجه قرار می گیرد.با وقفه ای کوتاه در این دهه و با توجه به نگرش ویژه به سلول های عملکردی شهر در قالب اجتماعات محله ای به عنوان مفهومی جدیدتر مطح می گردد.در این زمینه می توان به "دستور محلی "21اشاره کرد که از سال 1993 به عنوان راهکاری عملی برای تقویت مقیاس محلی وارد عمل شد.این دستور العمل به دنبال تشویق مسئولان محلی به منظور ایجاد و توسعه برنامه های همکاری میان بخش های خصوصی و محلی و دولتی برای ایجاد توسعه در سطح محلی بوده است. - رفیعیان،هودنسی، - 14 :1384 البته باید گفت،ادبیات توسعه در این زمینه ازغنای چندانی برخوردار نیست و بیشترین سوابق مربوط به تحقیقات و بررسی هایی است که در قالب روش های ارزیابی مشارکتی به انجام رسیده است.این روش ها ازاواخر دهه 1980 و در طی دهه 1990از بیشترین رونق در بین محققان اجتماعی برخوردار بود.عقیده محققانی که از این روش بهره برداری می کردند آن بود که این روش علاوه برگردآوری اطلاعات کامل از جامعه ،قادر است نسبت به توانمند سازی جامعه محلی نیز اقدام نماید و به این طریق فعالیت واقعی آنها را در عرصه ی عمل فراهم آورد ،
چرا که قبل از آن و در دهه های 1950 و 1960 دوران تسلط پارادایم قدیم "بالا به پایین" و برنامه ریزی شده ،فضای قالب فکری و اجرایی دانشگاه ها،موسسات تحقیقاتی وآموزشی و مدیریت اجرایی را شکل می داد.ازنگاه مشارکت باوران ،افزایش مشارکت به معنای افزایش اعتماد به نفس بوده و این امر نیز توانمند سازی را به دنبال دارد.وقتی مردم محلی از توانمندی برخوردار شوند ،امکان کار جمعی فراهم می شود. این روش زمانی بیشتر مورد توجه قرار گرفت که در طی دهه 1960روش های کمی و کیفی مرسوم در مطالعه جوامع محلی به باد انتقاد گرفته شد و سوالاتی مطرح شد از قبیل اینکه :چه گروه هایی کمتر به بازی گرفته می شوند؟ و به مشارکت چه کسانی بیشتر باید توجه شود و چگونه؟.پاسخ تمام این سوالات ،مشارکت افرادی بود که در فرایند تحقیق حضوری کم رنگ داشتند.به این منظور باید از روش های جدید و به خصوص پژوهش های مشارکتی و همراه با حضور مردم در مراحل انجام برنامه های توسعه ای ،بهره برداری می شد. - صابری فر،. - 43 :1391 اولین مطالعات از این نوع در کارهای چمبرز در سال های 1992 مطرح شد وبعدها افرادی همچون پال،شارما،رامانا و..آن را ادامه دادند.مالهوترا نیز اولین بار عنوان مداخله هدفمند و توسعه محلی در بخش انرژی در روستاهای هند را با استفاده از تجارب بدست آمده از کار موسساتی مثل، موسسه تاتا - - 1997 و یا افرادی مثل شوکلا - - 1999 بکار برد. - صابری فر،. - 44 :1391
