بخشی از مقاله
چکیده
در طول تاریخ، از ابتدای آفرینش، بشر به طور فطری به تکامل و بهبود علاقه مند بوده و همیشه آرزوی تعالی و پیشرفت داشته است. او در این راه از هیچ تلاش و کوششی غفلت نکرده، و به طور ذاتی در پی آن است که از موقعیت فعلی به موقعیت مطلوب و مورد تصور خود حرکت کند و به کمال مقصود دست یابد. طبیعی است، هر حرکت و تغییر با توجه به نوع و موضوع و ویژگی های آن، در سر راه خود با موانعی چه خواسته و چه ناخواسته برخورد کند. توسعه اقتصادی در ایران نیز از این امر مستثنی نیست. موانع توسعه اقتصادی در ایران یا زمینه بیرونی و یا زمینه درونی دارند. این نوشتار با روش مطالعه کتابخانه ای و موردی و با مراجعه به سایت اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری حضرت آیت االله العظمی امام خامنه ای - دام عزه العالی - در پی ارائه راهکار برای تعدادی از موانع توسعه پایدار اقتصادی در کشور جمهوری اسلامی ایران است. این مطالعه بعد از شناسایی موانع، برای بر طرف کردن برخی از آنها با عنایت به بیانات معظم له راهکارهایی را ارائه کرده و پیشنهاد می دهد که: با یک سری فعالیتها از طرف دولت و مردم، مانند: حمایت از کالای تولید داخل، بهبود مدیریت ها، برنامه ریزی های علمی و عملیاتی، اجرای سیاست های اقتصاد مقاومتی و ... می توان تا حدودی موانع را از پیش پای توسعه پایدار اقتصادی کشور برداشت.
کلمات کلیدی: توسعه و موانع آن، پیشرفت اقتصادی،تولید داخل، واردات، قاچاق ،بهبود مدیریت، برنامه ریزی، اقتصاد مقاومتی، رهبر جمهوری اسلامی ایران
مقدمه
در طول تاریخ، از ابتدای آفرینش، بشر به طور فطری به تکامل و بهبود علاقه مند بوده و همیشه آرزوی تعالی و پیشرفت داشته و در این راه از هیچ تلاش و کوششی غفلت نکرده است. و به طور ذاتی در پی این است که از موقعیت موجود به موقعیتمطلوبِ مورد تصور خود دست یابد.و از طرفی اهداف همه انیباء و اولیاء الهی، نیز تعالی جامعه بشری بوده است. ثُمّعلیاَسبِغعلیهلسلا معَلَیهمُمیفرماید:الأرزَاقَ،» فَإنﱠ ذلِکَ قُوﱠهٌ لَهُم عَلَی استِصلاحِ أنفُسِهِم[1]«، یعنی؛ پس روزی ایشان را فراخ دار! که فراخی روزی نیرویشان دهد تا در پی اصلاح خود برآیند.>2@ حسب فرمایش علی علیه السلام، اهداف حکومت دینی فراهم کردن زمینه های رشد و تعالی انسانهاست. و یکی از این زمینه ها توسعه و بهبود وضعیت مادی جامعه است. »گرچه اسلام نهضت و حرکت معنوی و اخلاقی بود و هدف اعلای اسلام عبارت است از ساخت انسان متکامل و منطبق با طراز اسلامی، لکن بدون شک پیشرفت علم و پیشرفت و اعتلای اقتصادی جزو هدفهای اسلامی است؛ لذا شما ملاحظه می کنید که در تمدن اسلامی، اسلام در یکی از فقیرترین و عقبماندهترین نقاط دنیا ظهور کرد؛
اما هنوز پنجاه سال از عمر آن نگذشته بود که بیش از پنجاه درصد از دنیای متمدن آن روز در زیر پرچم اسلام قرار گرفت و هنوز بیش از دو قرن از عمر این تمدن نگذشته بود که دنیای بزرگ اسلامی در آن روز، قله تمدن بشری از لحاظ علم و انواع دانش و پیشرفتهای مدنی و اقتصادی شد؛ این نبود مگر به برکت تعالیم اسلام. ما باید برای استقلال امت اسلامی و برای عزت آن، همهی تدابیر لازم را بهکار ببریم، که یکی ازمهمترینِ آنها، مسألهی اقتصاد است. بنابراین، تلاش برای رشد و توسعه و اعتلای جنبهی اقتصادی دنیای اسلام، از کارهایی است که بلاشک جزو هدفهای اسلامی است.[3@«
تعاریف تحقیق
توسعه اقتصادی اصطلاحی است که از حدود دهه 1940میلادی در فرهنگ های اقتصاد رواج یافته است و می توان آن را فرآیند تغییر و حرکت از وضع موجود به سمت وضع مطلوب دانست. البته هیچ توافقی در مورد اینکه شرایط مطلوب چیست وجود ندارد. بنابراین بسیاری معتقدند که توسعه، مفهومی ارزشی و کیفی است. [4] بنابراین هر جامعه می تواند بر اساس اصول و ارزشهای حاکم برخویش شرایط مطلوب و مسیر حرکت را مشخص سازد. توسعه پایدار نیز چنین است و می تواند بر اساس معیارهای جامعه مقصود، مورد تعریف قرار گیرد.این موضوع آنجا اهمیت بیشتری پیدا می کند که بدانیم تاکنون شاخص و معیاری جامع که بتواند تمامی جنبه های توسعه اقتصادی پایدار را پوشش دهد ، توسط دانشمندان اقتصاد و نهادهای مرتبط با اقتصاد ارائه نشده است.
از طرف دیگر، برخی از معیارها و شاخصهای تعریف شده برای توسعه، جامعیت همخوانی با فرهنگ و دین همه جوامع را ندارد. برای مثال هدف توسعه برای دستیابی به رفاه مطلق مادی که در اکثر کشورهای جهان، مطلوب تلقی می شود، از نظر اسلام برای انسان کمال مطلوب نبوده و هدف آفرینش و خلقت انسان نیست؛ بلکه رفاه مادی به صورت ابزاری برای رسیدن به اهداف عالی انسانی تعریف می شود. بی شک اسلام که خواستار رفاه مادی و معنوی و دنیوی و اخروی در کنار هم می باشد، عدالت و اخلاق را در کنار توسعه پایدار در نظر گرفته و هر سه مفهوم را در ارتباط با هم می داند. تلفیق انسان دوستی و معنویت و توجه به زندگی اخروی با توسعه اقتصادی به مراتب کمتر دیده شده است. اما تجربیات انسانی و قضاوتهای او هنوز به پایان نرسیده و امید است که بتواند این دو امر را به صورتی زیبا در هم تلیفق و ترکیب کند. در این زمینه، دین مبین اسلام که هم راهنمای دنیوی انسان است و هم راهنمای اخروی، منطقی ترین و علمی ترین تلفیق را ارائه داده است. [5]
پیشرفت و حرکت به سوی جلو به طور عام و پیشرفت اقتصادی به طور خاص، همیشه با موانع گوناگونی روبرو است. این موانع ممکن است، به اقتضای طبیعی حرکت و پیشرفت و یا به وسیله دیگران، دانسته و یا ندانسته در سر راه قرار بگیرند. بنا براین شناخت موانع و برنامه ریزی برای کنار زدن آنها از سر راه رشد و تعالی، پیشرفت و توسعه، امری ضروری است. توسعه یافتگی کاری گسترده، پیچیده و مشکل است. اما امری ممکن و دست یافتنی است.در طی دهه های اخیر بعضی از کشورهای عقب مانده، با برنامه ریزی و مدیریت درست توانسته اند به پیشرفت و توسعه، به ویژه به توسعه اقتصادی برسند. توسعه سریع، مستمر و پایدار امری خیالی و آرزویی افسانه ای نیست، بلکه واقعیتی قابل حصول و ممکن است. البته این امر بستگی به نحوه برنامه ریزی و استفاده از امکانات و منابع موجود هر جامعه ای دارد.
ضرورت تحقیق
این مقاله بر آن است تا ضمن توضیح مفهوم توسعه پایدار اقتصادی، تعدادی از موانع توسعه اقتصادی موجود در کشور جمهوری اسلامی ایران و راهکارهای غلبه برآنها را - که در ضمن بیانات مقام معظم رهبری حضرت آیت االله العظمی امام خامنه ای مطرح شده - مورد مطالعه و شناسایی قرار داده و در حد وسع تبیین و تقریر نماید. ضرورت این مطالعه تبیین نظرات معظم له و نیاز واقعی جامعه امروز ایران اسلامی و ترویج تفکر اقتصاد مقاومتی در آن است.
پیشینه تحقیق
پیش از این، پژوهش هایی در باره توسعه اقتصادی در ایران و راهکارهای غلبه بر موانع آن انجام گرفته است. *مقاله: »توسعه و توسعه یافتگی«،گرد آوری شده توسط علیرضا عباس سورشجانی، مهر 85 ، در مجله توسعه و مدیریت، شماره هفتاد دو، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. * مقاله: »توسعه پایدار در کنار عدالت و اخلاق در اقتصاد اسلامی«، تالیف معصومه آقاجانی و زهرا خیری دوست، بهار 94، فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسلامی شماره ده.
