بخشی از مقاله
چکیده
اصطلاح اقتصاد مقاومتی در سالهای اخیر توسط رهبر معظم انقلاب مطرح و سپس به مفهوم رایج مباحث اقتصاد سیاسی تبدیل شد. صاحبنظرانی با رویکردهای گوناگون در این حوزه اظهار نظر کردهاند؛ برخی با ادبیات علم اقتصاد، برخی با ادبیات اقتصاد اسلامی و برخی نیز نقش مؤلفههای حوزههای فرهنگ و سیاست را در شکلگیری اقتصاد مقاومتی مورد بررسی قرار دادهاند. اما در این بین، بررسی نقش علم و دانش در اقتصاد مقاومتی و چگونگی ارتباط موضوع اقتصاد دانش بنیان با اقتصاد مقاومتی مهمتر جلوه مینماید. مقالهی حاضر، پس از تعریف مفهوم اقتصاد مقاومتی و استخراج مؤلفههای آن بر اساس نقاط آسیبزای اقتصاد، سعی در تبیین راهبرد توسعه شرکتهای دانش بنیان جهت تحقق اقتصاد مقاومتی دارد.
به این منظور، اقتصاد دانشبنیان به عنوان بستر توسعه شرکتهای دانش بنیان تبیین شده است و در ادامه، تعریف، ویژگی-ها و کارکردهای شرکتهای دانشبنیان ارائه شده است. همچنین چگونگی تأثیرگذاری این شرکتها بر مؤلفههای اقتصاد مقاومتی بررسی شده است. جایگاه اقتصاد دانشبنیان در سیاستهای کلی نظام، اسناد بالادستی و توسعهای بررسی شده و برای تقویت افقها و تدابیر پیشنویس سند افق و تدابیر الگوی پایه پیشرفت، پیشنهاداتی در پایان ارائه شده است. شناسایی کلیه نقاط ضعف اقتصادی کشور، تلاش برای تقویت آنها و تبدیل تهدیدها به فرصتها، تقویت پایههای اقتصاد با مقاوم نمودن فعالیتهای اقتصادی بر پایه علم و فناوری، کاربردی نمودن پژوهشها و تحقیقات، همسوکردن پروژهها و پایاننامه-های تحصیلات تکمیلی در راستای نیازهای داخلی، ایجاد بستر مناسب رشد و توسعه شرکتهای دانشبنیان و تدوین قوانین و آییننامههای حمایتی، اصلاح الگوی مصرف و مدیریت این حوزه، افزایش بهرهوری تولید، تولید محصولات فناورانه و با ارزش افزوده و جلوگیری از خام فروشی، تولید ماشینآلات و تجهیزات فنارانه مورد نیاز صنایع کشور و بالاخره رشد تولید و افزایش تولید ناخالص ملی در سایه تکیه به علم و دانش امکانپذیر بوده و رشد و بالندگی نظام اسلامی و تحقق منویات رهبری را در پی خواهد داشت.
کلیدواژهها: اقتصاد دانشبنیان، اقتصاد مقاومتی، توسعه کارآفرینی، تجاریسازی فناوری، بیانات رهبری
.1 مقدمه
از ابتدای مطرح شدن اصطلاح اقتصاد مقاومتی، رهبر معظم انقلاب در سخنرانی های گوناگون به تبیین این مفهوم پرداخته اند. به زعم ایشان »اقتصاد مقاومتی معنایش این است که ما یک اقتصادی داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادی در کشور محفوظ بماند، هم آسیب پذیریاش کاهش پیدا کند، یعنی وضع اقتصادی کشور و نظام اقتصادی جوری باشد که در مقابل ترفند های دشمنان، که همیشگی و به شکل های مختلف خواهد بود، کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند.3« همچنین به بیان ایشان »اقتصاد مقاومتی فقط جنبه نفی نیست،این جور نیست که اقتصاد مقاومتی معنایش حصار کشیدن دور خود و فقط انجام کارهای تدافعی باشد، نه، اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که به یک ملت اجازه می دهد که حتی در شرایط فشار هم رشد و شکوفایی خودشان را داشته باشند1«
.2 تبیین اقتصاد مقاومتی
در طول چند سال اخیر رهبر معظم انقلاب بحث اقتصاد مقاومتی را مطرح و آن را به عنوان یک روش مهم در تغییر مسیر حرکت اقتصادی کشور عنوان کردند، روشی که سدی مقاوم در برابر هجمه های غرب به شمار می رود.اعمال تحریم های یکجانبه و غیرقانونی همواره یکی از ابزارهای غیر قانونی نظام سلطه برای وارد آوردن فشار به نظام جمهوری اسلامی ایران بوده است ،کما اینکه اندکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و پس از تسخیر لانه جاسوسی ایالات متحده، آمریکا قانون تحریم نظام جمهوری اسلامی ایران را به اجرا گذاشت و در طول سی سال گذشته نیز مرتبا بر حجم این تحریم ها افزوده شد.
در طول چند سال اخیر با تلاش غرب برای بحران سازی در بحث برنامه هسته ای صلح آمیز جمهوری اسلامی ایران، غرب تلاش بی وقفه ای برای استفاده از این ابزار غیر قانونی آغاز کرده و در سنوات اخیر با اجرای تحریم خرید نفت ایران از سوی کشورهای اروپایی و هم چنین تحریم بانک مرکزی از سوی آمریکا تلاش خود را به اوج رسانده است. در مقابل اتخاذ چنین رویکردی ازسوی غرب، مقام معظم رهبری بحث اقتصاد مقاومتی را مطرح و آن را به عنوان یک روش مهم در تغییر مسیر حرکت اقتصادی کشور عنوان کردند. نکته جالب توجه در این میان این است که با اتخاذ چنین رویکردی، عملا گلوله های طلایی غرب در برخورد با نظام جمهوری اسلامی بی اثر می شود.
ایشان با اشاره به این مسئله تصریح کردند» :2در این سالها، برای جلوگیری از رشد و قدرت یافتن نظام اسلامی، هر کاری که توانستند کردند. اگر شما تصور کنید ضربه ای می توانستند بزنند و نزدند، خطاست؛ هر کار می توانستند کردند؛ هر کار نکردند، چون نمی توانستند. در مقابل جنگ تحمیلی شان، تهاجم دزدانه شان، تحریم اقتصادیشان، جنگ روانیشان، تبلیغاتشان، هیاهو و جنجال و قرشمال بازیهایی که علیه جمهوری اسلامی در دنیا به راه انداختند، در مقابل همه، جمهوری اسلامی به پشتیبانی این ملت بزرگ و رشید، محکم ایستاد. ایستاد، نه فقط به معنای این که توانست خود را نگه دارد و نابود نشود، بلکه به معنای اینکه روز به روز بر قدرت خود افزود.«
با توجه به تبیین مفهوم اقتصاد مقاومتی توسط رهبر فرزانه انقلاب، باید توجه داشت که اقتصاد مقاومتی به معنای اقتصاد تدافعی یا ریاضتی نیست، بلکه در حقیقت نوعی اقتصاد و برنامهریزی تعاملی مبتنی بر راهبرد استفاده از تهدید به عنوان یک فرصت است. حال باید دید زمینهها و نقاط آسیبپذیر زمینهساز تهدید چیست و چگونه و با چه راهبردی میتوان این تهدیدها را به فرصت تبدیل نمود و به عنوان فرصتی برای اصلاح یا حتی جراحی اقتصادی استفاده کرد و در عین رفع تهدیدها، به رشد و شکوفایی اقتصادی نیز دست یافت. بنابراین به فرآیند شناسایی نقاط آسیب و تهدیدهای خارجی و داخلی و تبدیل این نقاط ضعف و تهدیدها به فرصتهای رشد و توسعه، اقتصاد مقاومتی گفته میشود.
عدالت اجتماعی، دانش بنیان بودن، اصلاح الگوی مصرف، درونزا بودن، مقابله با تهدیدها، افزایش صادرات، کاهش وابستگی به نفت، امنیت اقلام و کالاهای اساسی، استفاده از ظرفیتها و فرصتهای سرمایه گذاری و تعامل صحیح با خارج از جمله شاخص های مهم الگوی مقاوم سازی اقتصاد میباشند که با فرهنگسازی و اصلاح سبک زندگی، پیشرفت ایران را در پی خواهد داشت، چرا که انتخاب الگوهای نادرست یا فقط کپیبرداری از الگوهای خارجی موجب انحراف از مسیر پیشرفت خواهد شد - مزرعه فراهانی،. - 1393حال سؤال اینجاست که اقتصاد کشور چه آسیبها و نقاط ضعفی دارد که باعث بروز تهدیدهای دشمن شده است و مؤلفههای اقتصاد مقاومتی برای تبدیل کردن این تهدیدها به فرصت چیست؟ در واقع بایستی نقاط ضعفی که نظام اسلامی از سوی آنها مورد تهاجم دشمن قرار گرفته است شناسایی شده و با ترمیم این نقاط ضعف، پاشنه آشیل کشور را از تیررس دشمن خارج نمود که در ادامه پرداخته می شود.
.3 تبیین اقتصاد دانش بنیان
با روشن شدن مفهوم اقتصاد مقاومتی و مولفه های آن، حال برای تبیین نقش شرکتهای دانش بنیان جهت تحقق این اهداف، ابتدا باید مفهوم اقتصاد دانش بنیان مورد بررسی قرار گیرد و با روشن شدن ویژگی های اقتصاد دانش بنیان، جایگاه و کارکرد شرکتهای دانش بنیان به عنوان بنگاه های سیستم اقتصادی دانش بنیان جهت تحقق اقتصاد مقاومتی، روشن شود. برای ایجاد اقتصادی دانش بنیان باید با انقلاب دانایی همسو شده و از ثمرات و نتایج آن آگاه بود تا بتوانیم اقتصادی مقاومتی ایجاد کنیم. در اقتصاد دانش محور فعالیت های اقتصادی زمان زدایی و مکان زدایی میشوند و در اثر انقلاب دانایی مفاهیمی مانند برون سپاری و تمرکز بر مراکز سودآوری برای استمرار تولید موجه مورد توجه قرار می گیرد.
با ورود دانش به تابع تولید و محور قرارگرفتن انسان و توانایی های مغزی او برای تولید، دانش به موتور و قلب تپنده تولید و خلق ارزش افزوده تبدیل می شود.در واقع دانش به عنوان یکی از نیروهای بسیار موثر در تحولات اقتصادی و اجتماعی به شمار می آید و یک کالای عمومی محسوب می شود، زیرا میتوان دانش را بدون کاهش و استهلاک، با دیگران به اشتراک گذاشت. در حقیقت دانش، به عنوان یک منبع دائمی، همواره در اختیار بنگاه های اقتصادی قرار می گیرد و با مشارکت مکرر در فرآیندهای گوناگون تولیدی و خدماتی، سبب افزایش مزیت رقابتی و ایجاد ارزش افزوده می شود. در نتیجه این امر میتواند سبب گسترش رفاه اجتماعی و عامل کاهش فقر و بی عدالتی و موجب ارتقای روند توسعه ی پایدار گردد.
مدلهای اولیه رشد اقتصادی بیشتر بر عوامل فیزیکی تولید مانند سرمایه ی فیزیکی، نیروی کار و زمین به عنوان منابع تولید تاکید کرده اند اما در مدل های جدید رشد، عامل دیگری نیز با عنوان بهره وری عوامل تولید به عنوان یکی از ارکان ارشد معرفی می شود و دانش یکی از موثرترین عوامل در بهره وری و رشد اقتصادی مطرح می گردد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که اقتصاد دانش بنیان تاثیر بسزایی در افزایش تولید سرانه ی بالاتر، کاهش نابرابری در توزیع درآمد و در عین حال، اصلاح محیط زیست به عنوان شاخصه های اصلی توسعهی پایدار دارد.
دانشگاهها عمدهترین مراکز تولید و اشاعه دانش هستند. از مهمترین کارکردهای موسسات دانشگاهی، ایجاد نوآوری و خلق دانش جدید است که در این راستا بیشترین اهتمام جامعه دانشگاهی در ارتقاء دانش و تقویت سرمایهای فکری با بهرهمندی از منابع موجود بوده است. این منابع نه تنها شامل منابع اطلاعاتی؛ بلکه شامل نیروهای فکری و منابع انسانی نیز میباشدکه لازم است با بکارگیری شیوههای صحیح مدیریت، شناسایی و بگونهای سازمان یافته مورد بهره برداری قرارگیرد. عدم جمع-آوری و محافظت از دانش ضمنی و دانش تولید شده در دانشگاهها در جریان فعالیتهای تحقیقاتی و پروژههاو تجربههای
