بخشی از مقاله
چکیده
یکی از انواع گردشگری، گردشگری دریایی است که در آن گردشگر حداقل 24 ساعت از وقت خود را بر روی یک شناور سپری میکند و در طول این مدت به تفریح بر روی دریا و تفریحاتی چون غواصی، ماهیگیری و دیدن مناظری خواص و کمنظیر میپردازد. صنعت گردشگری از یک سوء باعث ایجاد و رونق سرمایه گذاری های کلان در آن دسته از زیرساخت هایی شده است که شرایط زندگی افراد محلی را بهبود و ارتقاء میبخشند و از سوی دیگر از طریق اشتغال و ارزآوری میتواند موجبات توانمندی اقتصاد یک کشور را فراهم آورد؛ بنابراین با علم به این موضوع، پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا به برنامهریزی و امکانسنجی گردشگری دریایی در منطقه خوریات قشم بپردازد. و درمجموع با توجه به مبانی نظری تحقیق و مطالعات میدانی میتوان گفت جزیره قشم میتواند باعث رونق گردشگری و ارزآوری برای کشور گردد.در راستای گردشگری پایدار منطقه پیشنهادهایی مطرح شود ازجمله بهبود زیرساختهای گردشگری و خدماتی در منطقه.
مقدمه
گردشگری از عمدهترین نیروهای شکلدهنده به جهان امروز و دارای مزایای اقتصادی حیرتآوری برای جوامع است که امروزه نقش مهمی در توسعه پایدار شهری- روستایی و تعاملات بین سطوح محلی و جهانی ایفا میکند . - Tucker , 2003:1 - با توجه به تأثیر شگرف گردشگری درزمینه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جوامع امروز، باید با نظری بلند و مدیریتی عالمانه، آگاهانه و با برنامهریزی درست، در جهت گسترش آن تلاش کرده و آثار منفی آن را به حداقل رسانید - محلاتی، . - 6 :1380 به مجموعه فعالیتهای تفریحی و سرگرمی را که در محیطهای دریایی دور از ساحل توسط گردشگران انجام میشود گردشگری دریایی میگویند - سازمان توسعه تجارت ایران - . یکی از مناطقی که از این حیث در ایران تاکنون موردتوجه و بررسی زیادی قرار نگرفته است.
منطقه خوران قشم هست. قشم نام امروزی جزیره و نام شهر بندری جزیرهای است در آبهای خلیجفارس. قشم، بزرگترین و پرجمعیتترین جزیره تنگهٔ هرمز است. این جزیره که جهتی جنوب غربی شمال شرقی دارد و عمق آب به دلیل وجود صخرههای زیردریایی کم است. کانال قشم یا همان تنگه خوران، به طول 110 کیلومتر حدفاصل ساحل شمالی جزیره قشم و ساحل جنوبی فلات قاره ایران واقعشده است.
در منطقه خوران قشم نکات زیادی وجود دارد که میتواند به توسعه گردشگری در این منطقه کمک کند ازجمله این جاذبهها سواحل زیبا و بکر استان هرمزگان و جزیره قشم، وجود بیش از سی گونه مرجان در آبهای اطراف قشم، بیش از 1000 گونه ماهی زینتی و دیگر آبزیان و جنگل دریایی حرا در گستره ای معادل 200 کیلومترمربع - جنگل حرا به دلیل مساعد بودن شرایط اکولوژی، زیستگاهی امن برای پرندگان مهاجر از مناطق گرمسیری است - است - سایت سازمان منطقه آزاد قشم - با توجه به این توصیفها منطقه خوران قشم میتواند یک مقصد کلیدی برای جهانگردان سراسر جهان باشد.
پیشینه تحقیق
همزمان با پیشرفت فناوری در ساخت کشتیهای بخار در آخرین دهه قرن 19 تا نخستین دهه قرن 20 و پیدا شدن خطوط بزرگ کش تیرانی مثل موریتانی، کوئین ماری، کوئین الیزابت و ... تقاضا برای سفرهای دریایی افزایش یافت و اشکال جدیدی از گردشگری دریایی مطرح و از آن زمان گردشگری دریایی در کشورهای توسعهیافته و درحالتوسعه موردتوجه شایانی قرار گرفت. برای نمونه به چند مورداشاره میگردد: بیش از 1.2 میلیارد توریست از سواحل دریایی سرخ در سال بازدید میکنند و گردشگری دریایی درآمدی بیش از 1.2 میلیارد دلار کرده است و دریایی سرخ تبدیلشده است به یکی از مهمترین مقاصد گردشگری و دولت برای حفظ و پایداری از آن اقدام به واگذاری آن به بخش خصوصی کرده است.
این مطالعه نشان میدهد که بخش خصوصی مصر از بخش دولتی در برنامهریزی و مدیریت طرحهای زیستمحیطی موفقت تر است و نشان میدهد که مصر باید بهجای افزایش کمیت گردشگری متمرکز بر بهبود کیفیت گردشگری و بازاریابی در این راه شود - Ibrahim, 2009 - جیلیان گلج در مقالهای با عنوان آموزشی برای برنامه ریزان دریایی، نیازهای حال و آینده؛ میگوید: ارائه آموزش برای برنامهریزی دریایی در سبکهای مختلف، برای نقشهای مختلف با روندی مناسب، موردنیاز است؛ و همچنین نیازهای آموزشی جامعه دریایی در حال تغییر و تبدیلشدن به دانشی دریایی است . - Glegg,
دان بیجس در مقالهای با عنوان گردشگری دریایی در برابر تغییرات جهانی بیان میکند که: گردشگری دریایی مبتنی بر طبیعت است ولی در معرض خطر تغییرات جهانی است. عوامل متعددی در تقویت بخش گردشگری و محافظت از صخرههای مرجانی نقش دارند؛ اما مهمترین عامل حمایت دولت است و بعدازآن میتوان به نقش شرکتها بهعنوان سرمایه اجتماعی اشاره کرد؛ و همچنین نتایج پژوهش نشان میدهد ازآنجاکه شتاب تغییرات جهانی باعث ایجاد اثرات منفی بر گردشگری دریایی میشود، بنابراین دولتها باید درک کنند که بخش خصوصی میتواند بازیگر کلیدی در جهت رشد و بهبود گردشگری دریایی باشد . - Biggs and et all , 2015 -
مبانی نظری
گردشگریاساساً به معنای مسافرت از یک مبدأ به یک مقصد بهمنظور سیاحت یا تجارت است و مفهوم آن فرآیندهای مبادله فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی رانیزدربرمیگیرد . این عوامل درمجموع شبکهای را پدید میآورند که ما واژه مسافرت یا گردشگری را برای آن به کار میبریم. گردشگری به مجموعه فعالیتی اطلاق میشود که در جریان مسافرت یک گردشگر اتفاق میافتد، این فرایند شامل هر فعالیتی از قبیل برنامهریزی سفر، مسافرت به مقصد، بازگشت و حتی یادآوری خاطرات آن نیز میشود. همچنین فعالیتهایی را که گردشگر بهعنوان بخشی از سفر انجام میدهد، نظیر خرید کالاهای مختلف و تعامل میان میزبان و میهمان را نیز در برمیگیرد.
بهطورکلی میتوان هرگونه فعالیت و فعل و انفعالی را که در جریان سفر یک گردشگر اتفاق میافتد، گردشگری تلقی کرد - لومسدن، - 1380 گردشگری، ترکیبی از فعالیتها، خدمات، سیاستها، خطمشیها، ضوابط، فرهنگها و کالاهایی است که برای تحقق یک سفر سیاحتی ضرورت دارد؛ بهعبارتدیگر گردشگری، صنعتی چندبعدی است که دربرگیرنده هتلها و مهمان سراها، رستورانها و مراکز تفریحی، جاذبههای جهانگردی، سیستم حملونقل، واحدهای خدمات جهانگردی و واحدهای دیگری است که مجموعاً گردشگری را در یک کشور شکل شماره میدهند - الوانی و ده دشتی، - 1373 پیدا کردن یک تعریف دقیق برای گردشگری دریایی سخت است. گردشگری دریایی یک حرکت موقت کوتاهمدت مردم به مقصد خارج محیط طبیعی و فعالیتهای درون دریایی است.
گردشگری دریایی به مجموعه فعالیتهای تفریحی که شامل سفر به مکانی دورتر از محل اقامت خود و با تمرکز بر حفظ محیطزیست و مناطق ساحلی است - نمونهای از اکوسیستمهای ساحلی: مصب رودخانهها، تپههای شنی ساحلی، سواحل صخرهای، سواحل شنی، صخرههای ساحلی، مناطق. جزر و مدی - ساحلی - نمونههایی از اکوسیستمهای دریایی: صخرههای مرجانی، اعماق دریا، جنگل کلپ، صخرههای سنگی، فلات قاره، دریا، دریچههای گرمابی، اقیانوس باز، اقیانوس قطبی. پا پلی از آن دسته نظریهپردازانی است که گردشگری ساحلی و دریایی را یکی میداند و میگوید: گردشگری دریایی خود به دوشاخه گردشگری ساحلی و گردشگری دریایی تقسیم می شود و در این میان گردشگری ساحلی بیشترین گردشگر را به خود جذب میکند.
او سفر به سواحل و تفریحاتی مانند جت اسکی، شنا و ماهیگیری را در زمره گردشگری دریایی شاخه ساحلی آورده است و درباره شاخه دریایی گردشگری دریایی گفته است: گردشگری دریایی یعنی آنگونه از گردشگری که از ساحل دور میشود و به وسط دریا و اقیانوس منوط میشود و از دهه 1980 در حال گسترش است. اکو توریسم واژهای است که در دهههای اخیر با اصطلاحاتی چون گردشگری زیستمحیطی، طبیعتگردی، بوم گردی، گردشگری سبز و بیو گردشگری از آن برده شده است که هدف اکو توریسم حفظ منابع زیستکره و تنوع زیستی در مناطق حفاظتشده و بکر ونسبتاً دستنخورده است.
منظور از اکو توریسم که از دو واژه اکولوژی و گردشگری مشتق شده، آن نوع از گردشگری است که با محیط طبیعی، بکر و دستنخورده و همچنین نواحی حفاظتشده مرتبط میشود مروری بر تاریخ و پیشینه صنعت پررونق گردشگری، بیانگر این مطلب است که ظهور و فعال شدن جهانگردی مرهون توسعه حملونقل در دنیای امروزی بوده است چراکه تا قبل از پیشرفت صنعت حملونقل و ایجاد تسهیلات جهت مسافرت، سفرها در حیطه طبقه محدودی از اشراف بوده است که بیشتر انگیزههایی غیر از تفریح، ماجراجویی، دیدار از جاذبهها و... داشتهاند.
منطقه موردمطالعه
این منطقه در تنگه خور خوران خلیجفارس بین جزیره قشم و سواحل جنوبی ای ران در استان هرمزگان در مختصات جغرافیایی N2600 ° N2700 عرض شمالی و E5521 تا E5551 طول شرقی واقع شده است. وسعت منطقه شامل: 86581 هکتار منطقه حفاظت شده و 100000 هکتار تالاب بین المللی است. این منطقه نخست در سال 1351 با وسعتی معادل 82360 هکتار بانام منطقه حفاظتشده حرا تحت حفاظت قرار گرفت. سپس با افزایش سطح آن به 85686 هکتاردرسال 1354 عنوان پارک ملی را به خود اختصاص داد و در سال 1976 میلادی به شبکه جهانی انسان و کره مسکون - - MaB پیوست. در سال 1361مجدداً به سطح منطقه حفاظتشده با مساحت 86581 هکتار عودت داده شد.
منطقه خوران ازنظر گردشگری یکی از قطب های جزیره قشم محسوب میگردد. از جاذبههای این منطقه میتوان به دوچرخهسواری ساحلی، اسکی روی آب، ورزش های دریایی و غواصی در ساحل مرجانی، کورکوراکوه، جنگل های حرا، تنگه چاهکوه، زیستگاه پرندگان مهاجر، زیستگاه دلفینها و از جاذبه های حیوانی این منطقه میتوان به مارهای دریایی پلامیس پلاتو روس، مار جعفری، لاک پشت سبز، لاک پشت منقار عقابی، موش سیاه اشاره نمود.
رتبه گردشگری کشور ایران
طبق آخرین گزارش انجمن جهانی اقتصاد - World Economic Forum - در حوزه صنعت گردشگری - 2015 - ، شاخص رقابتپذیری ایران درزمینه سفر و گردشگری از بین 141 کشور، رتبه 97 است. رتبه اول ازلحاظ شاخص هزینه کم سفر و بهصرفه بودن سفر سهم صنعت گردشگری ایران از تولید ناخالص داخلی حدود 118 میلیون و 695 هزار دلار معادل 4٫2 درصد بوده که پیشبینی میشود در سال 2022 به 4 درصد برسد این گزارش نشان میدهد، در حال حاضر 457 هزارنفردرصنعت گردشگری و صنایع مرتبط به آن اشتغال دارند که این میزان 2/1 درصد از کل نیروی کار فعال در ایران است؛ پیش بینی شده که این رقم در سال 2022 به 3/2 درصد افزایش یابد.
