بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر افزایش روزافزون آلایندههای محیطی، زبالهها و پسماندهای تولید شده، منجر به تخریب چهره نواحی ساحلی گشته و تهدیدی جدی برای این مناطق به شمار میآید. شمار بالای گردشگران و مراجعهکنندگان به نواحی ساحلی، نقص سیستم مدیریت دفع پسماند و ضعف فرهنگ عمومی را میتوان از مهمترین دلایل بروز و افزایش حجم آلودگی در مناطق ساحلی عنوان کرد. هدف از این پژوهش، بهرهگیری از یک سامانه اطلاعات جغرافیایی مشارکتی به منظور فراهم سازی امکان مشارکت فعال مردم در تولید یک منبع اطلاعاتی بهروز و موثر در مدیریت آلودگیهای ساحلی و کنترل پراکندگی آلایندهها است.
در این سامانه، تلاش میشود تا با تلفیق حوزه های مشارکت مردم- محور، سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدیریت آلودگی سواحل، ابزاری مناسب در راستای پایش، مدیریت و کاهش سطح آلایندههای محیطی سواحل طراحی و پیادهسازی گردد. با اجرای ازمایشی طرح پایش سواحل به مدت سه روز، 98 گزارش در سامانه به ثبت رسید که نتایج حاصله بیانگر حجم بالای آلودگی در این منطقه ساحلی است. %86 از مجموع گزارشهای ثبت شده، حاکی از انباشت زباله ها و سایر مواد خشک پراکنده از قبیل شاخ و برگ و تنه درختان است که به نوعی منشا اصلی آلودگی در این ناحیه ساحلی به شمار می آیند.
واژگان کلیدی:پایش آلودگی سواحل، سیستم اطلاعات جغرافیایی، مشارکت مردمی، دریای خزر
مقدمه
سواحل از مهمترین و مستعدترین اکوسیستمها جهت رشد و توسعه تعاملات انسانی و جذب جمعیت میباشند. اتصال دو محدوده زیستی زمینی و آبی از جمله ویژگیهای بارز نواحی ساحلی است که اهمیت روزافزون صنایع ماهیگیری، دریانوردی، نفت و گاز و غیره، آن را به بستری حیاتی در زمینههای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بدل نموده است. این نواحی عموما در اثر فعالیتهای مختلف انسانی به شکلهای مستقیم - مانند انباشته شدن مستقیم زبالهها - و غیرمستقیم - مانند آلودگیهای ناشی از تخلیه فاضلاب در محیط دریا - دچار انواع آلودگیهای زیست محیطی میگردند که خطرات ناشی از آنها هم تهدیدکننده انواع گیاهان و حیوانات موجود در این اکوسیستم و هم گروههای انسانی ساکن در این نواحی خواهد بود.
تراکم بالای جمعیت و شمار زیاد گردشگرانی که سالیانه به نواحی ساحلی سفر می کنند منجر به افزایش این الودگیها میگردد.همچنین، پساب های ناشی از فعالیت کارخانهها و مراکز صنعتی، پسماندهای شهری و کشاورزی و به خصوص آلودگیهای نفتی از مهم ترین دلایل بروز آلودگی در نواحی ساحلی است Tosic . - Pirouz et al., 2010 - و همکاران در سال 2017 عنوان می کنند که شناسایی و اولویت بندی منابع آلاینده از مهمترین اقدامات لازم برای مدیریت نواحی ساحلی است. آنها بیان میدارند که این فرایند عموما به دلیل وجود انواع متنوعی از آلاینده ها و همچنین عدم وجود دادههای کافی با دشواری زیادی رو به رو است . - Tosic et al., 2017 -
هرچند در کشورهای توسعهیافته، تدابیر بهداشتی و مراقبتی بسیاری در رابطه با حفظ بهداشت این نواحی در نظر گرفته شده است، اما این اقدامات به خصوص در کشورهای درحال توسعه، با نقص و عدم کارایی مواجه است. اگرچه در طول چند سال اخیر شاهد بکارگیری انواع مختلفی از سنسورهای مصنوعی - مانند انواع حسگرها، دوربین ها و غیره - به منظور پایش لحظهای، آنلاین و مستمر آلودگی بودهایم؛ با این حال استفاده از این حسگرها محدود به مکانهای خاص و یا نوعی خاصی از آلودگی بوده و مستلزم صرف هزینه بسیار زیادی میباشند. به علاوه، این حسگرها قادر نیستند کلیه ابعاد آلودگی های ساحلی را با جزئیات دقیق به طور هوشمندانه رصد و تفسیر نمایند و اطلاعات کاملی از وضعیت این نواحی را در اختیار سازمانهای مربوطه قرار دهند.
در کنار این حسگرها، استفاده از شهروندان به عنوان حسگرهای پویا، تحلیل گر، هوشمند و تعامل پذیر در رصد نمودن و پایش شرایط زیست محیطی سواحل میتواند نقش مهمی را ایفا کند. در همین راستا، پژوهشگران بسیاری به جایگاه و اهمیت مشارکت گروه های مردمی در مطالعات محیطی پرداختهاند - Gera, 2016; Benham, 2017; Mauerhofer , 2016; Ogihara et al., . - 2016; Sinclair and Diduck, 2017; Wu et al., 2017; Ibrahim, 2009 از این میان می توان به Mohamed Ismail Ibrahim اشاره نمود که مشارکت مردمی در مطالعات محیطی را شیوه ای پویا و مفید در تبادل اطلاعات بر شمرده و آن را یکی از اصول بنیادین در فرایند ارزیابی محیطی میداند . - Ibrahim, 2009 -
تا کنون مطالعات متعددی با استفاده از فناوری وب GIS و یا سامانه های مشارکتی مکان- مبنا در راستای بهبود و ارتقاء کیفیت مدیریت نواحی ساحلی انجام گرفته است - Barnett et al., 2016; Fustes et al., 2014; Green, 2010;Levine and Feinholz, 2015; Mayerle et al., 2016; Morgado et al., 2014; Munro et al., 2017; Qin and . - Lin, 2017; Sarptas et al ., 2005; Yang, 2016 در تمامی پژوهش های انجام شده، تلاش شده است تا با بهره گیری از قابلیت های سامانه های اطلاعات جغرافیایی مبتنی بر وب، ابزاری مناسب جهت برطرف نمودن خلاء های مدیریتی و تصمیم گیری در نواحی ساحلی، فراهم گردد. هدف اصلی از این پژوهش، تلفیق سه حوزه سامانههای اطلاعات مکانی - GIS - ، مدیریت آلودگی سواحل و مشارکت مردمی است تا از این طریق بتوان یک سامانه اطلاعات مکانی داوطلبانه و مشارکتی کارآمد را برای پایش و کنترل آلودگیهای ساحلی طراحی و پیاده سازی نمود.
مواد و روشها
هدف از این مقاله تلفیق سه حوزه مطالعاتی مدیریت الودگی سواحل، سیستم های اطلاعات جغرافیایی و مشارکت مردمی در قالب یک سامانه وب GIS مبتنی بر VGI است. تکنولوژی وب به ما اجازه میدهد تا درکمترین زمان، با کمترین هزینه و در هر مکانی به دادههای مکانی و توصیفی دسترسی داشته باشیم. استفاده از وب GIS امکانات بسیاری را در اختیار متخصصان و کاربران قرار میدهد که روند جمعآوری، نگهداری، تحلیل و آنالیز دادهها را بسیار ساده و سریع میسازد. مجموع این ویژگی ها، وب GIS را به بستری مناسب جهت ذخیره سازی، انالیز و نمایش داده های مشارکتی تبدیل می کند.
با ورود حوزه مشارکت مردمی به GIS، امکان بهره گیری از خرد جمعی گروه های مردمی در امر پایش و مدیریت آلودگی های محیطی فراهم می گردد. به همین منظور، در این پژوهش تلاش میشود تا با برقراری اتصال میان این سه حوزه، از سامانههای اطلاعات مکانی داوطلبانه به عنوان ابزاری برای جمعآوری دادههای حاصل از مشارکت مردمی در زمینه مدیریت آلودگی مناطق ساحلی استفاده گردد. به همین منظور، سامانه پایش آلودگیهای ساحلی با هدف سنجش میزان آلودگیهای موجود در محدوده ساحلی شهر نوشهر، طراحی و پیادهسازی گردید. شهر نوشهر به عنوان مرکز شهرستان نوشهر، در استان مازندران قرار دارد و از مزایای آن برخورداری از سه راه ارتباطی زمینی، هوایی و دریایی است - شکل . - 1
جمعیت این شهر بر طبق سرشماری سال 1390، برابر با 43378 نفر بودهاست و به لحاظ موقعیت، در طول جغرافیایی 51 30 درجه شمالی و 36 39 درجه شرقی قرار گرفته است - شهرداری نوشهر، . - 1396 تنها قسمتی از خط ساحلی شهر نوشهر که برای عموم قابل دسترس است با طولی در حدود 3 کیلومتر، در نیمه شرقی این شهر قرار گرفته است و با برخورداری از انواع امکانات رفاهی، در تمام فصول سال، پذیرای گردشگران و ساکنین این شهر است.
