بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر بر آنچه متخصیص علم اطلاعات و دانششناسی میتوانند برای کنترل و توسعه شغلی خود انجام دهند و در آموزش خود مستقل گردند، تمرکز خواهد نمود. این امر نقش سازمانهای حرفهای را در حمایت از ایجاد و توسعه شغلی برجسته میسازد. همچنین به بررسی این مورد خواهد پرداخت که چگونه نشستهای علم اطلاعات و دانششناسی با استفاده از فناوریهای وب 2,0 در حال تغییر هستند. در این مقاله به ارائه تعریف برخی منابع موجود در خصوص برنامهها و فعالیتهای توسعه شغلی برخط پرداخته میشود و روشهای منعطفی که یک فراگیرنده مستقل میتواند از آن طریق به توسعه و رشد شغلی و ارتقا دست یابد، توصیف خواهد شد.
مقدمه
یکی از بنیادهای توسعه شغلی برای متخصصان علم اطلاعات و دانششناسی حفظ مهارتها و دانش و توسعه آنها در حوزههای جدید در هر مرحله از حرفه است. در بیانیه" انجمن اطلاعرسانی و کتابداری استرالیا" در خصوص توسعه شغلی اینچنین آمده است: توسعه شغلی، تعهد شرکتکننده و تلاش برای ایجاد اطمینان از عملکردی مطلوب در حوزه شغلی وی را نشان میدهد. محیط در حال تغییر و پویای اطلاعات و کتابخانه نیازمند این است که افراد شاغل در حوزههای اطلاعاتی و کتابخانهای، فرآیند توسعه مهارتها و دانش خود را حفظ نموده و آن را تداوم بخشند به طوریکه بتوانند نیازهای اطلاعاتی جامعه و مشتریان شخصی خود را پیشبینی کرده و آنها را برطرف سازند. از آنجا که طبیعت کار در کتابخانهها تغییر یافته است، مراحلی به شرح زیر برای این سیر تحولی در نظر گرفته میشود:
- کتابخانه 0,0 یا کتابخانه سنتی، قدیمیترین و معمولیترین نوع خدمات کتابخانهای است. کتابخانهای که برای سرویسدهی از خدمات وب بهره نمیگیرد، زیرا شکلگیری آن پیش از ظهور وب صورت گرفته است. این مدل کتابخانه در زمان قدیم و از دورههای کلاسیک تا قرن 21 وجود داشته است. به طور کلی این کتابخانه به عنوان مجموعهای از کتابها در نظر گرفته میشود. کتابها کالاهایی هستند که در این کتابخانه جمعآوری، فهرستنویسی، سازماندهی و در فضای فیزیکی کتابخانه انبار میشوند.
- کتابخانه 1,0 مرحله بعد از کتابخانه 0,0 است که به ضرورت ایجاد تکنولوژی وب ایجاد شده است که از وب 1,0 برای ارائه خدمات خود استفاده میکند.
- کتابخانه 2,0 به مدل نوین ارائه خدمات کتابخانهای، گفته میشود. کتابخانه 2,0، یک مدل توصیفی و باز است که منعکسکننده چگونگی خدمات نوین کتابخانهای و انتقال خدمات به استفاده کنندگان است. این مفهوم از فلسفه زیرساختی تجارت 2,0 و شبکه 2,0 نشات گرفته و شامل خدمات آنلاین چون نظام اپک - OPAC - و افزایش جریان اطلاعات از سوی استفادهکنندگان به سمت کتابخانه است.خدمات کتابخانهای ارائه شده توسط کتابخانه 2,0 همواره روزآمد بوده و به منظور ارائه بهترین خدمات به کاربران مرتب در حال ارزیابی هستند. کتابخانه 2,0 همواره به تشویق استفادهکنندگان کتابخانه میپردازد تا در طراحی و ایجاد خدمات کتابخانهای از همکاری و بازخورد ایشان بهرهمند شوند.
- کتابخانه 3,0 همان کتابخانه بدون مرز است که در آن استفاده از تکنولوژیهای ضروری مانند وب معنایی، پردازش ابری، تلفن همراه و ابزارهایی جهت جستجو و به اشتراکگذاری رواج دارد. مجموعه این کتابخانه در سطح وسیع قابل دسترس، استفاده و جستجو میباشد.
- کتابخانه 4,0 به عنوان فضایی جهت مدیتیشن و پرورش و تولید ایدههای مختلف، تحت عنوان Knowledge-Spa معرفی میشود. با توجه به تعریف مفاهیم کتابخانه 3,0 و 4,0 در سطح جهانی، متاسفانه در کشور ما هنوز جایگاه و مفهوم کتابخانه 2,0 با عدم آگاهی کافی در ابعاد گوناگون رو به روست. اگر چه وب 2,0 مفهوم کلی و فراگیری بوده و به رشته یا حرفهای خاص محدود نمیشود، اما میتوان از فنارویهای مربوط به آن در اجرای امور حرفهای نیز بهرهمند شد. یکی از بسترهایی که میتوان در آن از این فناوریها بهره جست کتابخانهها هستند. کتابخانهها با توجه به رسالتی که دارند از نظر همگامی با فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی زمینه مناسبی برای به کارگیری فناوریهای وب 2,0 فراهم میکنند.
پیدایش انوع وبلاگها، ویکیها، پادکستها، خدمات RSS و نظایر آنها به عنوان نرمافزارهای اجتماعی در وب 2,0 سبب شد تا در دنیای کتابخانه ها نیز مفهومی تحت عنوان کتابخانه 2,0 پدید آید. تلفیق خدمات وب 2,0 با خدمات کتابخانهای این مفهموم را پدید آورد. در این مفهوم کتابخانه اطلاعات را هر جا و هر زمانی که کاربر بخواهد در اختیار او قرار میدهد و کاربر میتواند بارها و بارها از اطلاعات به دست آمده استفاده کند. در واقع هدف اصلی از به کارگیری وب 2,0 و خدمات آن در کتابخانهها برقراری ارتباط سریع بین کاربر و کتابخانه، پاسخگویی سریع به نیاز اطلاعاتی و جلب رضایتمندی اوست.
پیشینه
استفانز - 2007 - 1 در مقاله خود تحت عنوان "وب 2,0، کتابخانه 2,0 و کتابخانههای فراپیوند" این گونه بیان میکند که بحثهای مربوط به وب 2,0 و کتابخانه 2,0 در بین جوامع کتابخانهای رو به رشد است و کتابخانهها و کتابداران به عنوان پایه وب 2,0 معرفی و شرح مختصری از بلاگها، پایههای RSS و ویکی داده شده و کاربردهای ویژه ای از این ابزار در محیط کتابخانه تشریح میشود. یافتههای پژوهش نشان میدهد که اگر اصول وب 2,0 و کتابخانه 2,0 همگی به کار گرفته شوند ساختار باز و آزادی برای کتابخانه به وجود میآورند.
گروس و لزلی - 2008 - در پژوهش خود به بررسی و ارزیابی آموزش با استفاده از فناوریهای وب 2,0 - آموزش - 2,0 در کتابخانه دانشگاهی ادیت کووان2 پرداختند. نتایج این پژوهش، سودمندی استفاده از ابزارهای وب 2,0 را برای آموزش مفاهیم مربوط به کتابخانه، به کاربران نشان داد. در سال 2010، » چوا و گو« با هدف بررسی میزان استفاده از ابزارهای وب 2,0 در کتابخانهها و نیز بررسی افزایش کیفیت وبسایت با کمک این ابزارها، وبسایت 120 کتابخانه عمومی و دانشگاهی از شمال آمریکا، اروپا و آسیا را به طور مساوی انتخاب و با روش تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل کردند.
یافتهها نشان داد میزان استفاده از این ابزارها در کتابخانههای آمریکای شمالی، از دیگر کتابخانههای مورد بررسی بیشتر بوده که دلیل احتمالی آن گسترش بیشتر اینترنت در این منطقه و استفاده از ابزارهای وب2,0 در کتابخانههای دانشگاهی در مقیاسی بیشتر از کتابخانههای عمومی، بوده است. همچنین یافتهها نشان داد استفاده از ابزارهای وب 2,0 تأثیر مثبتی بر افزایش کیفیت وبسایت کتابخانه دارد.
نوروزی، علیرضا - 1387 - در پژوهشی با عنوان "کتابخانه :2,0 خدمات کتابخانهای مبتنی بر وب "2,0 به بررسی تاریخچه وب 2,0 و خدمات ارائه شده در محیط وب 2,0 و همچنین امکانسنجی استفاده از این خدمات در این کتابخانهها میپردازد. این پژوهش پیشنهاد میکند که کتابخانهها با به کارگیری خدمات وب 2,0 به سوی نسل نوین کتابخانهها موسوم به کتابخانه 2,0 پیش رفته و کاربران را در امور کتابخانه مانند انتخاب کتاب، سازماندهی و ذخیره اطلاعات و به ویژه در فرایند سازماندهی دانش مبتنی بر وب مشارکت دهند. کتابخانه 2,0 یک نظام کاملا دموکراتیک و مبتنی بر مشارکت و همکاری دو سویه کتابداران و کاربران کتابخانه است. در واقع هدف کتابخانه 2,0 فراهم آوردن امکان همکاری و اشتراک تجربه میان کتابداران و کاربران با استفاده از فناوریهای وب 2,0 است که در نهایت موجب بهبود خدمات کتابخانه میشود.
بررسی پیشینههای فوق نشان میدهد ابزارهای وب 2,0 و میزان استفاده از آنها در کتابخانههای جهانی رو به افزایش است در حالی که در کتابخانههای ایران به اندازه کافی به آن پرداخته نشده است. از آنجا که فناوریهای وب 2,0 مبتنی بر خرد جمعی است لذا خرد جمعی و قدرت کاربران میتواند در نظام اجتماعی کتابخانه سبب تغییر ساختار و تحول نحوه دسترسی به اطلاعات و دانش شود. بررسی پیشینهها و مطالعات صورت گرفته حاکی از عدم توجه به مساله توسعه شغلی با استفاده از فناوریهای وب در حرفه علم اطلاعات و دانش شناسی است.
سازمانهای حرفهای علم اطلاعات و دانششناسی و توسعه شغلی
سازمانهای حرفهای علم اطلاعات و دانششناسی نقشی مهم را در ایجاد توسعه شغلی کتابخانهای ایفا میکنند. این سازمانها در برخی کشورها شرایط خاصی را برای عضویت در نظر میگیرد که به فعالیتهای مداوم توسعه شغلی آنها بستگی دارد. به عنوان مثال در کشور انگلستان برای آنکه کتابدار واجد شرایط بتواند عضو مجموعه شغلی سیلیپ3 - موسسه خبری حرفهمندان کتابداری و اطلاعرسانی - ، شود باید نشان دهد که تا حدی توسعه شغلی داشته است.
انجمن اطلاعرسانی و کتابداری استرالیا طرح توسعه شغلی این انجمن را مطرح نموده که انجمن ALIA4 و اعضای کادر فنی را قادر میسازد تا رسماً نامشان را ثبت نمایند و به مشارکت خود در فعالیتهای توسعه شغلی اذعان داشته باشند . - ALIA website, PD - دستیابی به چنین اعتبارنامههایی برای جویندگان مشاغل نیز مهم است. فعالیتهای توسعه شغلی مانند برگزاری نشستها، سمینارها و کارگاهها از سوی اکثر سازمانهای شغلی صورت گرفته و نقش تمام سازمان-های حرفهای علم اطلاعات و دانششناسی به میزان زیادی به توسعه شغلی اعضا بستگی دارد. به عنوان مثال، سیلیپ، در این خصوص مزایایی دارد که هر فرد علاقمند به اطلاعات و دانش یا کتابخانهها میتواند به این سازمان بپیوندد. این مزایا عبارتند از:
· توسعه شغلی
· حمایت شغلی شما
· به روز ماندن شما
· شبکهسازی و ارتباطات
راههای جدید توسعه شغلی
توسعه شغلی در حال حاضر به روشهایی متفاوت عرضه میگردد که این امتیاز را مدیون فناوریهای وب 2,0 است. جدول زیر نشان می-دهد چگونه توسعه شغلی از وب 1,0 به وب 2,0 تکامل یافت؛ یعنی آنچه در توسعه شغلی پوشش داده میشود و اینکه چگونه روش ارائه آن تغییر نموده است. در جدول زیر ترتیب تغییرات وب 2,0 آورده شده است.
