بخشی از مقاله
چکیده
معلم همواره به عنوان رکن اساسی هر نظام تعلیم و تربیتی، عهده دار نقش کلیدی بوده و اهداف نظام به دست او محقق می شوند. در نظام آموزش، رشد صلاحیت های معلم و توسعه حرفه ای او دارای اهمیت است و معلم به عنوان رکن اساسی باید از دانش، مهارت و بینش کافی برخوردار باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسی فرایند توسعه حرفه ای معلمان و راهکارهای موجود جهت تسریع این امر و بررسی و تمرکز بر رویکرد جدید و اثربخش درس پژوهی صورت گرفته است.
این پژوهش با رویکرد پژوهش های کیفی - مروری - و اطلاعات مورد نیاز آن از طریق اسناد و مدارک کتابخانه ای، گزارش های تحقیقی، جستجو در شبکه جهانی اینترنت گردآوری شده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد توسعه حرفه ای که نقش پررنگی در بروز خلاقیت ها و نوآوری های شغلی دارد موجب توسعه آموزش و یادگیری و ایجاد ارزش افزوده در دانش و توانمندی های دانش آموزان نیز می گردد. پژوهش های اخیر در زمینه توسعه حرفه ای معلمان، روشنگر جهت گیری این امر به سمت مدرسه و کلاس درس است. درس پژوهی به عنوان فعالیتی که در کلاس درس و توسط معلمان صورت می پذیرد، با ایجاد امکان خودسازی برای آنها و تداوم بهسازی فرایند یاددهی-یادگیری و بهبود کیفیت آموزشی از مهم ترین راهکارهای توسعه حرفه ای معلمان می باشد.
.1 مقدمه
روند تحولات در دنیای امروز، اصلاحات آموزشی را امری اجتناب ناپذیر و جهانی ساخته است. ازچین تا امریکا، ازانگلیس تا کشورهای حوزه ی خلیج فارس و تا اقیانوسیه و از آفریقای جنوبی تا ژاپن، همه جا، شوق تغییر و آهنگ تحول در آموزش دیده می شود. بیشترین توجه برنامه های اصلاحات آموزشی نیز، به توانمند سازی معلم و غنی سازی فرایند آموزش و یادگیری است. جنبش اصلاحات آموزشی1 در ایالات متحده و در سراسر جهان اهداف بلند پروازانه ای برای یادگیری دانش آموزان تعیین نموده است. عوامل بسیاری در دستیابی به این اهداف کمک می کنند.
با این حال، تغییراتی که در شیوه های کلاس درس توسط سند چشم انداز اصلاحات خواسته شده است؛ در نهایت، بر معلمان تکیه دارد و معلمان ستون این تغییرات اند - بورکو2،. - 2004 توسعه حرفه ای3 و حرفه گرایی4 و نیز تغییرات سازمانی در مدارس، هر دو، برای اصلاحات آموزشی صحیح مورد نیاز اند. معلمان برای کمک به موفقیت این اصلاحات در بسیاری از موارد نیاز به تغییرات عمده در دانش و عقاید خود و همچنین شیوه های آموزشی خود دارند - بورکو، الیوت5 و یوچی یاما6، . - 2002 معلم کارگزار اصلی تعلیم و تربیت و روح نظام آموزشی هر کشوری است و با کوشش خردمندانه اوست که اهداف متعالی نظام آموزشی کشور محقق می شود.
تعامل مستمر و چهره به چهره معلم و دانش آموز، او را در موقعیتی ممتاز و منحصر به فرد قرار می دهد که هیچ عنصر انسانی دیگری در این سازمان از آن برخوردار نیست - مهر محمدی،. - 1379 تاکید بر نقش و جایگاه معلم به این دلیل است که توسعه معلم در زمینه دانش، مهارت و بینش او در نهایت موجبات بهبود عملکرد دانش آموزان و افزایش موفقیت آنان را فراهم خواهد ساخت - پورشافعی و همکاران،. - 1394 بنابراین توسعه حرفه ای معلمان، به عنوان مهم ترین نیروی انسانی در نظام تعلیم و تربیت، دارای اهمیت فراوان است. موسوی نژاد و کیوان کار - - 1394 طی پژوهشی با عنوان "بررسی تطبیقی استانداردهای حرفهای معلمان ابتدایی کشورهای ایران، استرالیا، انگلستان و آمریکا" »شرکت در آموزش حرفه ای« و » مشارکت در حرفه ای گرایی« را از جمله استاندارد های مورد نیاز معلمان بیان کرده اند که این نشان دهنده اهمیت موضوع توسعه حرفه ای و حرفه گرایی می باشد.
.2 ادبیات پژوهش
معلمان نه تنها به عنوان یکی از عناصر نیازمند تغییر به منظور بهبود در سیستم های آموزشی مطرح هستند، بلکه مهم ترین عامل ایجاد کننده تغییر نیز محسوب می شوند. این وضعیت دوگانه معلمان در ایجاد اصلاحات آموزشی به عنوان یکی از عناصر اصلی و مجری تغییرات، توسعه حرفه ای معلمان را به حوزه ای در حال رشد و قابل توجه تبدیل نموده است - ویلگاز، رایمرز،2003، به نقل از طاهری و همکاران،. - 1391 مدارس که برای توسعه آموزش و یادگیری و ایجاد ارزش افزوده در دانش و توانمندی های دانش آموزان بنا شده اند، بدون رشد حرفه ای معلمان قادر به چنین رسالتی نخواهند بود. این چنین است که برای بهسازی مدارس1 باید از توسعه حرفه ای معلمان آغاز نمود - ساکی،. - 1391
گاسکی - 1985 - 2 بیان می کند که توسعه حرفه ای معلمان به طور کلی بر تغییر نگرش ها، عملکردها، باورها و مهارت های معلمان متمرکز است و این تغییرات منجر به تغییرات خاصی در حوزه رفتار و عملکرد کلاسی آنان می شود که در نهایت موجب بهبود یادگیری کلاسی دانش آموزان می شود. در پژوهش تطبیقی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی - 2005 - 3 در مورد معلمان آمده است که: توسعه حرفه ای موثری که در جریان است شامل آموزش، تمرین و بازخورد، زمان کافی و پیگیری و پشتیبانی می باشد. برنامه های موفق، معلمان را در فعالیت های شبیه به آنچه که آنها با دانش آموزان خود کار خواهند کرد، درگیر می کند و به تشویق توسعه جوامع یادگیری معلمان می پردازد.
رویکردهای جدید نسبت به توسعه حرفه ای، طرفدار یادگیری مادم العمر بوده و یادگیری حرفه ای را مداخله ای کوتاه مدت نمی دانند، بلکه توسعه حرفه ای معلمان را فعالیتی بلند مدت می دانند که دامنه آن از آموزش معلمان در دانشگاه تا دوره های ضمن خدمت فردی معلمان را در بر می گیرد - طاهری و همکاران،. - 1391 برنامه های توسعه حرفه ای، عموما به برنامه هایی اطلاق می شود که بر فعالیت های انفرادی کارکنان متمرکز است و از آنجایی که بالندگی از خصوصیات ذاتی افراد حرفه ای است، توسعه حرفه ای به این معنا است که مجریان هر حرفه باید به صورت پیوسته دانش، اطلاعات و تجارب خویش را وسعت بخشند و به روز نمایند - ژائو4،. - 2010
تحقق اهداف نظام آموزشی، افزایش انگیزه و تعهد معلمان، ایجاد علاقه به یادگیری در دانش آموزان، به روز رسانی دانش و مهارت های معلمان و بهبود عملکرد دانش آموزان از جمله مهم ترین دلایل اهمیت توسعه حرفه ای معلمان هستند که می توان به آنها اشاره نمود. بر روی توسعه حرفه ای معلمان، مطالعه متعددی انجام شده است و در منابع مربوط آن به روش های مختلف ارائه شده است . اما همیشه در هسته ی آنها مفاهیمی همچون یادگیری معلمان، چگونگی یادگیری و نحوه تبدیل دانش خود به عمل به طور موثر و مفید برای رشد دانش آموزان مورد توجه است. راهکارها و الگوهای مورد استفاده جهت توسعه حرفه ای معلمان نیز با توجه به اهداف مدنظر و نیازهای معلمان و دانش آموزان انتخاب می شوند.
اگرچه راهکارهای مرسوم مانند برگزاری کارگاه ها و جلسات ضمن خدمت منجر به دستیابی به برخی از اهداف می شود، اما دخالت در تولید برنامه های درسی، ارزیابی داده ها و مباحثه و اشتراک استراتژی نیز منجر به دستیابی اهداف متعالی دیگری می شوند - آوالس1،. - 2011 به منظور توسعه حرفه ای و ارتقای دانش حرفه ای معلمان، از راهکارهای عملی متعددی می توان استفاده نمود که در ادامه به صورت فهرست وار به تعدادی از آنها اشاره می شود:
-1 نشست های آموزشی معلمان با هدایت گروه های آموزشی
-2 برگزاری بازدیدهای علمی در داخل و خارج از کشور
-3 برگزاری جشنواره های الگوهای برتر تدریس و معرفی آن به معلمان
-4 تبادل تجارب بین معلمان و تشریک مساعی
-5 ارتقای آگاهی و اطلاعات معلمان از فناوری و قابلیت های آن در تدریس
-6 توجه به مشارکت معلم در تدوین و اجرای برنامه رشد حرفه ای
-7 اقدام پژوهی2
-8 درس پژوهی
پژوهش های اخیر در زمینه توسعه حرفه ای معلمان، روشنگر جهت گیری های متفاوتی از اقدامات معمول در این حوزه است . این پژوهش ها بیشتر بر مدرسه و کلاس درس استوار است و می کوشد معلمان را بیش از پیش در تصمیم گیری های مربوط به شیوه های بهبود کیفیت آموزشی مدارس مشارکت دهد. این آموزش به معلمان کمک می کند تا به هنگام کسب صلاحیت های حرفه ای در حین کار به باز سازی فکری خویش و دانش آموزان در یادگیری توجه جدی مبذول دارند. درس پژوهی، یکی از الگوهای مناسب از پژوهش های فرآیند یاددهی مشارکتی در کلاس درس است که برای توسعه حرفه ای معلمان یک مدرسه یا مدارس همتا مدنظر صاحب نظران و پژوهشگران آموزشی قرار گرفته است - چکیده آثار درس پژوهی استان قزوین، . - 1395
-1-2 فرایند درس پژوهی
درس پژوهی، یک حلقه پژوهش است که در آن معلمان به صورت گروهی درباره موضوعات برنامه درسی به تفکر و تأمل و پژوهش می پردازند. آنها ابتدا به تبیین مسئله ای می پردازند که فعالیت گروه درس پژوهی را برانگیخته است و آن را هدایت خواهد کرد. مسئله می تواند یک سؤال عمومی - برای مثال برانگیختن علاقه دانش آموزان به ریاضی - یا یک سؤال جزئی - برای مثال، بهبود فهم دانش آموزان در مورد چگونگی جمع کردن کسرهایی با مخرج های نامساوی - باشد.
سپس گروه به مسئله شکل می دهد و بر آن تمرکز می کند، به نحوی که بتواند در یک جلسه خاص کلاسی آن را مطرح کند. معلمان مسئله ای را انتخاب می کنند که معمولا از فعالیت های خود به دست آورده اند یا برای دانش آموزان دشواری هایی ایجاد کرده است. هنگامی که یک هدف یادگیری انتخاب شد، معلمان برای برنامه ریزی و طراحی درس تشکیل جلسه می دهند. اگرچه در نهایت یک معلم، درس را به عنوان بخشی از فرایند تحقیق، تدریس خواهد کرد، ولی طرح درس محصول گروه تلقی می شود.
در اینجا هدف نه تنها تولید طرح درسی اثربخش، بلکه درک چگونگی و چرایی کارکرد طرح درس برای افزایش فهم مطالب در میان دانش آموزان است . غالبا بهانه اولیه ای که گروه تولید می کند، در جلسه ای برای همه معلمان مدرسه مطرح می شود تا به نقد درآید. برای تدریس، تاریخی معین می شود. معلمان گروه هر کدام نقشی را بر عهده می گیرند و زمینه های لازم را برای اجرای موفق درس در شرایط واقعی را بررسی می کنند. هنگام شروع تدریس، معلمان در انتهای کلاس می ایستند یا می نشینند. ولی زمانی که از دانش آموزان خواسته می شود سرجای خود تمرین کنند، معلمان ناظر قدم می زنند، کار دانش آموزان را مشاهده می کنند و همچنان که درس ادامه می یابد، از فعالیت دانش آموزان یادداشت بر می دارند.
گاهی به منظور تجزیه و تحلیل درس و بحث درباره آن در زمانی دیگر، فیلم برداری می شود. سپس معلمان طی یک جلسه به نقد کار مشترک خود می پردازند. در این جلسه، معمولا به معلمی که درس داده است اجازه داده می شود اول از همه صحبت کند و نظر خود را درباره چگونگی اجرای تدریس و مسائل عمده آن اظهار دارد. سپس معلمان دیگر معمولا از دیدگاه انتقادی درباره قسمت هایی از درس که به نظر گروه آن ها مشکل داشته است، صحبت می کنند.
