بخشی از مقاله
چکیده زمینه: آموزش علم اطلاعات و دانششناسی همواره یکی از دغدغههاى اصلی دانشجویان و دانش آموختگان بوده است. شتاب فناورى و تغییر ماهیت بسیارى از علوم، بر اهمیت توجه به بحث آموزش افزوده و سرفصلهاى رشته، گرایشهاي مختلف رشته، رشد بی رویه دانشجویان، تخصص اساتید و ... از مهمترین مشکلات قابل بحث در این رشته هستند. هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی مسائل و مشکلات مطرح شده در نشست و بیان نقش انجمن کتابداري و اطلاع رسانی در حل مشکلات و مسائل موجود است.
روش: روش پژوهش از لحاظ هدف کاربردي و از لحاظ شیوه گردآوري دادهها از نوع پژوهشهاي پیمایشی است. دادههاي مورد نیاز از طریق پرسشنامه محقق ساخته گردآوري شد جامعه پژوهش شامل کلیه متخصصان حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی فعال در گروههاي بحث فردوسی مشهد و ایرانکیس به تعداد 1000 نفر بود ، نمونه پژوهش طبق فرمول کوکران برابر با 357 نفر بود، ابتدا از طریق پرسشنامه مشکلات حوزه علم اطلاعات و دانششناسی گردآوري شد سپس نقش انجمن کتابداري و اطلاع رسانی در جهت بهبود وضعیت رشته و آموزش رشته بیان شد.
یافتهها: نتایج پژوهش نشان داد که اصلیترین مشکل مربوط به آموزش رشته کتابداري عدم تخصص اساتید رشته، سرفصل دروس و بازار کار رشته میباشد. علاوه برموارد ذکر شده رشته علم اطلاعات و دانششناسی با مشکلات دیگري از جمله گرایشهاي نامناسب، عنوان نامناسب، انحطاط اخلاقی تعدادي از اساتید، رشد بی رویه دانشجویان و .... نیز مواجه است. پژوهش حاضر به این نتیجه دست یافت که بهترین راهکار جهت حل مشکلات موجود در سطح رشته علم اطلاعات و دانششناسی ارزیابی گروههاي علمی توسط انجمن کتابداري و اطلاع رسانی است، همچنین جهت رفع سایر مشکلات انجمن کتابداري و اطلاع رسانی میتواند با تشکیل کارگروهی مشکلات موجود را بررسی نموده و جهت حل آنها راهکارهایی ارائه نماید.
کاربردهاي احتمالی: نتایج پژوهش میتواند الگویی براي حل مشکلات آموزشی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی باشد و انجمن کتابداري و اطلاعرسانی ایران می تواند از نتایج پژوهش حاضر جهت مرتفع نمودن مشکلات موجود استفاده کند. اصالت و ارزش: با توجه به اینکه پژوهش برگرفته از نشست کنگره متخصصان حوزه علم اطلاعات و دانششناسی میباشد به نوعی کاربردي است و میتواند کلیه قابلیتهاي انجمن کتابداري و اطلاع رسانی جهت حل مشکلات موجود در سطح آموزش رشته انجمن را یاري رساند.
مقدمه و بیان مسئله
آموزش رشته علم اطلاعات و دانششناسی در ایران با تشکیل دوره هاي کوتاه مدت آغاز شد. نخستین درس دانشگاهی کتابداري در سال 1336 در دانشسراي عالی که در آن زمان جزئی از دانشگاه تهران بود به صورت اختیاري ایجاد گردید و تا سال 1341 نیز ادامه داشت که تدریس آن برعهده ایرج افشار بود - افشار، 1349، نقل در مزینانی، . - 1377 با آنکه از سال 1345 با تأسیس کارشناسی ارشد کتابداري در دانشگاه تهران گامهاي مؤثر و مهمی در عرصه آموزش کتابداري برداشته شده و با تأسیس انجمن کتابداران ایران - 1346 - ، مرکز خدمات کتابداري - 1347 - ، و مرکز اسناد و مدارك علمی سابق - 1347 - پایههاي کتابداري نوین در ایران استحکام یافته بود، هنوز فارغ التحصیلان جوابگوي نیاز کتابخانه هاي ایران نبودند - پوري سلطانی،
. - 1370 هر برنامه آموزشی باید فارغ التحصیلانی با توانمنديهاي چندگانه به جامعه تحویل دهد. به بیانی آشکارتر هر برنامه آموزشی باید در بطن خود زمینههاي انجام کار با شیوههاي متفاوت و یا انجام کار کاملا متفاوت را در دانشآموخته فراهم آورد و به فارغ التحصل بقبولاند که مفهوم یک عمر یک شغل فاقد ارزش شده است. مهمتر اینکه باید این باور را تقویت کند که کار در سازمانها تنها گزینه منتخب فارغ التحصیل نیست، بلکه نوآوريهاي فارغ التحصیل می تواند خود بانی سازمانی موفق در جهان باشد. موردي که همه روزه نمونه هایی از آن را در سطح کشور یا جهان شاهد هستیم. یک برنامه آموزشی هنگامی می تواند به این اهداف دست یابد که برنامه اي میان رشته اي باشد تا اولا تاثیر رشته هاي دیگر بر رشته را بنمایاند و در ثانی درك دستی از مزایا و شیوه هاي انتقال از یک شغل به شغل دیگر را در ذهن دانش آموخته جاي دهد. - دیانی، - 1379
پیشرفت هاي سریع علمی و افزایش میزان انتشارات مکتوب و غیر مکتوب فرایند دستیابی به اطلاعات را پیچیده و مشکل کرده است. ضرورت برخورد علمی و فنی مناسب با رشد روز افزون انتشارات براي ذخیره و بازیابی اطلاعات به منظور تسریع و افزایش دسترس پذیري آن براي همه کاربران در سطوح مختلف جامعه اهمیت رشته کتابداري و اطلاع رسانی را افزون کرده است. - دیانی، - 1379 مراکز اطلاع رسانی در زمینه هاي مختلف موضوعی و تخصصی، اطلاعات مورد نیاز پژوهندگان را گردآوري، تجزیه و تحلیل و آماده استفاده می کنند.
کتابخانه هاي دانشگاهی به عنوان پشتیبان برنامه هاي آموزشی و پژوهشی مراکز آموزش عالی، کتابخانه هاي آموزشگاهی به عنوان تقویت کننده برنامه هاي درسی و کتابخانه هاي عمومی در جهت افزایش فرهنگ و دانش عمومی خدمات و منابع لازم را فراهم می آورند. ایجاد، تجهیز، و اداره کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی، و ارائه خدمات بهتر آنان ضرورت آموزش متخصصان این رشته را بیشتر نمایان می سازد.
نظام آموزشی کشور همواره جایگاه ویژهاي در میان مسئولان داشته است. در این میان نقد صاحبنظران و کارشناسان حوزه پژوهش و آموزش و محافل رسانهاي نیز درباره آن قابل تأمل است. در پژوهش حاضر نیز سعی بر آن است که مسائل مربوط به آموزش رشته علم اطلاعات و دانش شناسی را مودر نقد و بررسی قرار دهیم. مسائل مربوط به آموزش رشته کتابداري از چند بخش مختلف قابل نقد و بررسی هستند که در زیر به آنها اشاره می گردد. - حري،
1. مسائل مربوط به برنامه درسی
2. مسائل مربوط به متخصصان و اساتید دانشگاه
3. مسائل مربوط به سرفصل دروس و منابع درسی
4. مسائلی که مربوط به خود دانشجویان میشود
5. امکانات
آموزش رشته علم اطلاعات و دانششناسی همواره مورد توجه دانشجویان و دانش آموختگان بوده و هدف پژوهش حاضر بررسی بررسی مشکلات رشته علم اطلاعات و دانششناسی ایران از دیدگاه متخصصان حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی است. همچنین اهداف فرعی پژوهش به شرح زیر میباشد.
1. شناسایی مشکلات موجود رشته علم اطلاعات و دانش شناسی از دیدگاه متخصصان
2. شناسایی نقش انجمن کتابداري و اطلاع رسانی ایران در بهبود وضعیت آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی
سوالهاي پژوهش
بنابراین سوالهاي پژوهش به شرح زیر است:
1. مشکل اصلی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی چیست؟
2. کدام یک از مشکلات موجود در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی مربوط به آموزش است؟
3. نقش انجمن کتابداري و اطلاع رسانی ایران در بهبود وضعیت آموزش رشته علم اطلاعات و دانش شناسی چیست؟
پیشینه پژوهش
آموزش کتابداري و علم اطلاعات در جهان و ایران با رویکردهاي مختلف فردي، گروهی، سازمانی، ملی و بینالمللی، بررسی شده است. مطالعات صورت گرفته بیانگر آن است که از ابعاد مختلف بر روي برنامه آموزشی مناسب و مورد نیاز امروز و آیندة حوزة کتابداري و علم اطلاعات تأمل و تعمق شده است. بر این اساس، پیشینهها را میتوان در مقولههاي مختلف دستهبندي و تنظیم کرد. در ادامه، گزیدهاي از این پژوهشها در قالب موارد زیر ارائه شده است:
تهوري - 1385 - در پژوهشی تحت عنوان " لزوم بازنگري در برنامه هاي آموزش کتابداري و اطلاعرسانی با توجه به نیازهاي مهارتی جدید کتابداران و اطلاعرسانان" به مرور پژوهشهاي صورت گرفته در باره لزوم بازنگري در آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی پرداخت و اشاره کرد که متخصصان کتابداري و علم اطلاعات براي ادامه حیات در محیط نوین اطلاعاتی و ارائه خدمات جدید، ناگزیر باید به دانش و مهارتهاي نوین فناورانه، مجهز شوند - تهوري، . - 1385 آشور و چودري - 1383 - در تک نگاشتی تحت عنوان "آموزش حرفه کتابداري و اطلاعرسانی در کشورهاي عربی خلیج فارس" وضعیت آموزش حرفهاي در کتابداري و علم اطلاعات در کشورهاي عربی حوزة خلیج فارس را با رویکردي توصیفی بررسی کردند.
آنها به این نتیجه دست یافتند که اکثر کشورها برنامههاي آموزش کتابداري دارند، اکثر مسائل کتابداري در این کشورها مشترك است، در این کشورها هیچگونه برنامه ریزي اولیه یا ارزیابی نهایی براي آموزش وجود ندارد، ارتباط و پیوند میان دیدگاههاي نظري و عملی و حوزة کاري در این آموزشها دیده نشده است، آنها تنها امیدوارند گرایشهاي اخیر به فناوري اطلاعات، تحولاتی در برنامهها و وضعیت آموزش ایجاد کند. همچنین علاوه بر موارد فوق نتایج پژوهش نشان داد که وضعیت پژوهش در حوزه خلیج فارس ضعیف است و به طور کلی، کمّیت و کیفیت انتشارات و پژوهش در زمینه آموزش کتابداري در بین کشورهاي عربی منطقه خلیج فارس نامناسب است. - آشور و چودري، . - 1383
مهراد - 1387 - در مصاحبهاي که با ایبنا داشت بیان کرد که آموزش کتابداري و اطلاع رسانی در ایران در عمر 30 ساله خود در مقایسه با پیشرفتهاي جوامع توسعه یافته، رشد مطلوبی نداشته و انتظار دانشجویان این رشته را برآورد نکرده است. وي وقفهاي را که براي تدوین برنامههاي جدید به وجود آمده، بسیار طولانی و از نظر علمی غیر قابل قبول دانسته است. نوروزي - 1387 - در مصاحبهاي که با ایبنا در مورد مقایسه آموزش کتابداري و اطلاع رسانی در ایران با کشور فرانسه داشت، بیان میکند که در فرانسه، شرح درسها با توجه به اعضاي هیئت علمی، نیاز بازار و جامعه و بر اساس پارادایمهاي علمی روزآمد میشود و در نهایت انجمنها و سازمانهاي ملی در این حوزه اعتبار گروهها را ارزیابی میکنند.
یک نوع رقابت بین گروههاي کتابداري در دانشگاهها وجود دارد تا بتوانند بودجه بیشتري کسب و دانشجویان بیشتري جلب کنند و در نهایت اعتبار خود را بالا ببرند. در نتیجه، هر یک از گروههاي آموزشی به طراحی وبگاه میپردازند و تا جایی که می توانند، براي پذیرش دانشجو تبلیغ میکنند. شرح درسهاي گروه هاي آموزشی خارجی، حاکی از تخصصی بودن درسهاست. تا حد امکان سعی شده تا به آموزش استفاده از فناوریهاي نوین، رایانه، اینترنت، کتابخانههاي مجازي، پایگاههاي اطلاعاتی، مدیریت دانش و سازماندهی اطلاعات در محیط اینترنت و وب، ابرداده و ... پرداخته شود .
حري - 1387 - در مصاحبه اي که با ایبنا در مورد آموزش رشته علم اطلاعات و دانش شناسی داشت، بیان میکند که مشکل آموزش کتابداري و اطلاع رسانی در ایران نرسیدن به سطح آموزش تخصصی است؛ لذا براي فراهم شدن زمینه آموزش تخصصی، باید آییننامه و ضوابط آموزش کتابداري و اطلاعرسانی بازنگري و اصلاح شود. او همچنین جاي نظام نظارتی و ارزیابی بر فعالیت گروههاي کتابداري و اطلاع رسانی را در کشور خالی دانسته و معتقد است در صورتی که شرایط فعلی بر فضاي آموزش کتابداري ما حاکم باشد، نمیتوانیم به سمت تخصصی شدن گام برداریم. - حري، . - 1387
