بخشی از مقاله
چکیده:
- امروزه با توجه به نقش های متعددی که روستاها در فرآیند توسعه ملی و به ویژه تأمین مواد غذایی بر عهده دارند رشد و توسعه این نواحی از اهمیت و ضرورت زیادی برخوردار می باشد. از جمله صنایعی که امروزه نقش و اهمیت آن در توسعه روستایی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته صنایع دستی می باشد که به عنوان هنری اصیل و بومی با جنبه های کاربردی مختلف از لحاظ هنری، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارای نقش بسیار مهم و ارزشمندی در توسعه ی مناطق روستایی و جذب گردشگر و توریسم به این مناطق می باشد، این صنایع می تواند بخش مهمی از اشتغال کشور را به خود اختصاص داده و در ابعاد داخلی بعد از کشاورزی و دامداری مهمترین منبع درآمد روستا ییان و تأمین امنیت غذایی آنها محسوب می شود بین گسترش فعالیت های غیر زراعی، تنوع مشاغل و توسعه ی روستایی رابطه ای مثبت برقرار است.لذا با توجه به این نقش و اهمیتی که صنایع دستی در رشد و توسعه ی مناطق مختلف روستایی و ایجاد اشتغال دارد در این پژوهش مروری و کتابخانه ایی به دنبال بررسی اهمیت این نوع صنایع در رشد و توسعه ی مناطق مختلف روستایی هستیم.
.1 مقدمه:
در اکثر کشورهای جهان نسبت جمعیت روستایی به جمعیت کل کشور در حال کاهش است، به طوریکه در اغلب کشورهای پیشرفته این مقدار زیر 10 درصد می باشد، جدای از مسائل مربوط به رشد طبیعی شهرنشینی در تمامی جهان علت اصلی این کاهش محدود بودن ظرفیت تولید مناطق روستایی می باشد، با صنعتی شدن و علمی شدن کشاورزی در کشور ها، بهره وری صنایع تولید روستایی نیز افزایش یافته و در درازمدت نیازمند نیروی انسانی کمتری است، این روند خودبه خود باعث افزایش بیکاری و کاهش توسعه مناطق روستایی می شود.زیرا توسعه روستایی در کشورهای در حال توسعه بیشتر به دلیل نقش مهم روستاها در اقتصاد می باشد و توسعه ی روستایی به عنوان راهبردی برای زندگی اجتماعی- اقتصادی مردم فقیر روستایی در نظر گرفته شده است.
جایگاه و نقش روستاها در فرآیند توسعه اقتصادی،اجتماعی، سیاسی، همچنین پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی چون فقر گسترده، نابرابری فزاینده، رشد سریع جمعیت، بیکاری، مهاجرت، حاشیه نشینی شهری و غیره موجب توج ه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه شهری گردیده است به نظر مایکل تودارو ضرورت تقدم و توجه به توسعه روستایی نسبت به توسعه شهری به این علت نیست که اکثریت جمعیت جهان سوم در مناطق روستایی قرار دارند بلکه به این علت است که راه حل نهایی مسئله بیکاری شهری و تراکم جمعیت بهبود محیط روستایی است.
[1] ایجاد کار و اشتغال در مناطق روستایی باعث تقویت پیوند های اجتماعی شده زیرا افراد شاغل در هر جامعه ای مهمترین عامل توسعه آن جامعه به شمار می روند، صنایع دستی در نیم قرن گذشته به عنوان یکی از زمینه های فعالیت های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی در جوامع مختلف عامل بسیار مؤثری در ایجاد اشتغال و توسعه ی همه جانبه ی کشورهای در حال توسعه به خصوص مناطق روستایی شناخته شده است.
[2] این نوع صنایع نقش مهمی در ازدیاد تولید و استفاده بهینه از منابع موجود در روستاها و ارتقاء سطح زندگی افراد جامعه و امکانات رفاهی و کاهش فقر ایفا می کند و می توانند در ساخت اقتصادی، اجتماعی جامعه ی روستایی تأثیر عمیقی بگذارد، صنایع دستی گزارشگر هنر و صنعت نیاکان و بیانگر هنر و ذوق مردم هر کشور است و می توان آن را جلوه گاه آفرینش هنری مردم یک مرز و بوم و ذوق و سلیقه ی آنان دانست که از جمله صنایع ریشه دار در مناطق روستایی محسوب می شوند و به جرأت می توان گفت روستاها قرارگاه این صنایع محسوب می شوند.
معمولاً صنایع دستی را به هنر-صنعت یا هنر کاربردی تعبیر می کنند، به عبارت دیگر صنایع دستی به صورت حلقه ی مشترک میان هنر و صنعت می باشد[3] .ایجاد و گسترش این صنایع در مناطق روستایی کشور علاوه بر ایجاد اشتغال و درآمد برای ساکنین مناطق روستایی، جانشین نیرومندی برای جذب نیروهای مازاد بر فعالیت کشاورزی در مناطق روستایی می باشد که می تواند در ساخت و توسعه ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه ی روستایی تأثیر عمیقی بگذارد.
.2 تعریف توسعه ی روستایی:
با توجه به دیدگاه های مختلف در زمینه برنامه ریزی توسعه روستایی، تعاریف ارئه شده نیز متعدد و مختلف است و هر دیدگاه بنا بر چهارچوب نظری خود، توسعه روستایی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده اس ت تا جایی که بعضی بر این باورند که هدف توسعه روستایی صرفا تحول وضعیت و شرایط روستاها از نظر اقتصادی نیست بلکه توسعه متعادل اجتماعی و اقتصادی مناطق مشخص همراه با توجه خاص به حداکثر بهره برداری از منابع محلی و توزیع عادلانه و گسترده تر منافع ناشی از توسعه را دنبال می کند. مسلم است که توسعه روستایی شامل یک فرایند عمیق تغییرات در کل جامعه محلی و از همه مهم تر در نقش افراد است]٤.[ توسعه ی روستایی دگرگونی همه جانبه ی کیفی و کمی جوامع روستایی و تغییر ساختارهای روستایی از حالت سنتی به حالت مدرن است که این ساختارها در سطح خرد شامل ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، ارتباطی و فرهنگی می باشند.[5]
.1.2تعریف صنایع دستی:
صنایع دستی به آن گروه از فرآورده های هنری دست ساخت اطلاق می شود که هم مواد اولیه ی آن طبیعی هستند و هم در فرآیند تولید آن آداب وسنن، فرهنگ و هنر نیز کاملاً مشهود و ملموس باشند، روح هنرمند در تولید دست ساخته ها دخیل است و فرآورده هایی هستند که تلفیقی از هنر و صنعت می توان قلمدادشان کرد در این نوع صنایع تولید شدیداً متکی به مهارت های نیروی کار می باشد و نقش ماشین در تولید آنها تقریباً ناچیز است.
.2,2 مزایای صنایع دستی:
صنایع دستی به طور عام یک فعالیت پایه نیست و فعالیت صنعت دستی از چند طریق موجب بهبود وضعیت اقتصادی خانوار می شود که مهمترین طریق بهبود آن ازدیاد روش های کسب درآمد خانوار یا متنوع سازی آن است که به علت ویژگی های مثبت این صنایع می باشد که عبارتند از:
-ایجاد اشتغال ارزان و عدم نیاز به دانش خارجی،- سرعت بخشیدن به توسعه ی مناطق روستایی و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها همچنین پیشگیری از مشکلات تراکم جمعیت در شهرهای بزرگ- . [6] انجام پذیر بودن آن توسط کلیه ی اعضاء خانواده،-سرمایه اندوز بودن صنعت دستی،- امکان فراگیری و آموزش سریع، قابلیت انتقال تجارب و رموز و فنون تولیدی به صورت سینه به سینه و به شیوه ی استادشاگردی.[7]
.2,3 موانع توسعه و گسترش صنایع دستی:
-1فراهم نشدن آموزش های لازم در بعد صنایع دستی به روستاییان،-2کوچک بودن و پراکندگی واحدهای تولیدی صنایع دستی که خدمات رسانی به آنها و امکان هرگونه برنامه ریزی برای افزایش تولید را دشوار می سازد.-3محدودیت منابع اعتباری و مالی شرکت های تعاونی صنایع دستی همچنین ضعف بنیه ی مالی صنعتگران و دخالت وسیع عوامل واسطه و سودجو.-4بالابودن قیمت تمام شده ی کالاهای هنری، -5پایین بودن کیفیت بعضی از تولیدات صنایع دستی و عدم آگاهی و اطلاع صنعتگران از شیوه های جدید تولید و سلیقه ی مصرف کنندگان خارجی و داخلی.-6 نبود صنایع تبدیلی وابسته به صنایع دستی و مواد اولیه ی تولیدی،-7عدم تمرکز امور مربوط به صنایع دستی در سازمان واحد که موجب نابسامانی در برنامه ریزی و اجرای برنامه ها شده.-8 رقابت شدید مصنوعات مشابه کارخانه ای با فرآورده های دست ساز از طریق صرف هزینه های تبلیغاتی سنگین برای جلب خریداران.
. 2,4 نقش صنایع دستی در توسعه ی اقتصادی نواحی روستایی
امروزه با بحران اقتصادی جهان صنعتی نظریه های اقتصادی به این نتیجه رسیده اند که سازوکار اقتصادی کلان با ادوار بحرانی خود همواره جهان را به بحران می کشد، صنایع دستی می تواند در جهان بحران زده ی امروز الگو و نقش اقتصاد خرد را به عهده گیرد، این صنایع در جهت اکوسیستم عمل می کند و خاصه مخرب محیط زیست نیست بلکه برخاسته از آن و مکمل آن است، مشکل اشتغالزایی این صنایع در گسترش کارگاه های کوچک می تواند مشکل اشتغال را در برابر ازدیاد جمعیت و جابجایی جمعیت از روستا به شهر معتدل نمایدو مکانیزم مکمل تولید کشاورزی بوده و اقتصاد کشاورزی را حمایت کند.
[8] صنایع دستی به علت دارا بودن مزایایی مانند سادگی تکنیک و عدم احتیاج به آموزش فنی وسیع و تأثیر فوق العاده آن در افزایش سطح اشتغال بیش از هر فعالیت اقتصادی دیگری زمینه را برای توسعه و پیشرفت نواحی روستایی فراهم می نماید و با توسعه راههای ارتباطی و شبکه حمل و نقل، امکان دسترسی روستاییان به شهرها بیشتر گردیده و با صرف کمترین هزینه و در کوتاه ترین مدت می توان فرآورده های دستی و روستایی را به خریداران شهری عرضه کرد.همچنین به منظور حفظ تعادل از جهات اقتصادی انجام سلسله اقداماتی برای کمک به بالا بردن ت ولید و ازدیاد درآمد خانوارها با بهره گیری از نیروهای بالقوه در محل ضروری به نظر می رسد که از جمله این اقدامات تقویت صنایع دستی است که به علت بی نیازی به سرمایه گذاری عمده و وجود زمینه جذب تولیدات آن در داخل و خارج کشور، چشم انداز روشنی را ارائه می دهد - .[6]
.2,5نقش صنایع دستی در توسعه ی اجتماعی نواحی روستایی
زندگی اجتماعی انسان با برقراری روابط اجتماعی در گروه های مختلف اجتماعی معنا پیدا می کند هر فرد از طریق گروه های اجتماعی به جامعه پیوند می خورد و از آن طریق نیازهای سنتی،
