بخشی از مقاله
چکیده
از بین رفتن تعادل زندگی جمعی در عرصه های عمومی بافت های تاریخی هنگامی پدیدار می شود که عنصر مدرنی همچون خیابان به رقابت با آن بر می خیزد، برای دست یافتن به موثرترین راهکار برای جبران این عدم تعادل بررسی مجدد شبکه های راهیابی می تواند راهگشا باشد؛ این رویکرد در راه نیل به هدف اصلی خود که بازگرداندن تعادل همه جانبه به حیات بافت تاریخی است، می بایست به دو نوع عامل تعیین کننده توجه داشته باشد: از یک سو استفاده از پتانسیل شبکه ارتباطی موجود و از سوی دیگر تعریف مجدد عناصر تاریخی در موقعیت های استراتژیک به عنوان عناصر پیوند دهنده ایفای نقش کنند. میدان خان یزد به عنوان یکی از عرصه های جمعی شهر تاریخی یزد به دلیل هم جواری با خیابان کشی های دوره پهلوی دچار عدم تعادل در زندگی جمعی می باشد، این نگارش با مبنا قرار دادن رویکرد اشاره شده و پیشنهاد راهکار های اجرایی با هدف بازگرداندن تعادل سرزندگی و پویایی همه جانبه به این مجموعه ارزشمند تاریخی می باشد.
-1 مقدمه
به رغم وجود خاطره نوستالژیک فضاهای مردمی شهرها و روستاهای قدیمی، اغلب شهرهای امروزی فاقد فضاهایی همچون میدان شهری هستند. البته نگاهی به تاریخ شهرها این نکته را بر ما آشکار میکند که برخی شهرهای تاریخی سابقه میدانهای شهری دارند، اما بی توجهی به این میراث عظیم طی دهه های گذشته، موجب از بین رفتن این فضاهای پررونق و سرزنده شهری شده است. چرا که آنها لزوما مکانهایی با مراجعه کنندگان خاص نبوده؛ بلکه محلی برای برخورد و رویارویی روابط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهروندان بودند. عدم حفاظت صحیح، برچیدن فعالیتهای عمومی از میدانها و تسلط کامل اتومبیل بر فضای این میدانها، سبب رکود و از بین رفتن نقش اصلی این فضاهای شهری در ایجاد شور و نشاط اجتماعی و رونق اقتصادی شهرها شده بود.
خوشبختانه، در تحولات و گرایشهای اخیر شهرسازی، نشانه های زیادی از توجه به فضاهای شهری و احیا میدانهای شهری به چشم میخورد. چرا که مسئولان شهری، برنامه ریزان، طراحان شهری و همچنین خود شهروندان به این نتیجه رسیدهاند که بازآرایی فضاهای عمومی و میدانهای شهری، علاوه بر منافع اقتصادی، در سرزندگی و رونق فعالیتهای عمومی و نیز افزایش شور و نشاط شهروندان موثر خواهد بود. در این نوشتار ابتدا ضمن معرفی موقعیت قرار گیری میدان بیماری آن به جهت عدم ارتباط با فضای جدید شهری برسسی شده و به ارائه راهکارهایی جهت برگرداندن نقش میدان تاریخی خان به عرصه عمومی شهر یزد از طریق تعریف مجدد شبکه های ارتباطی و نقش عابر پیاده در آن می پردازیم.
-2 روش تحقیق
در این مقاله از راهبردی کیفی در رویکرد استنتاجی استفاده شده است. مبانی نظری لازم به وسیله مطالعات کتابخانه ای تهیه شده واز مطالعات میدانی و راهبرد تاریخی- تفسیری برای بررسی قابلیت های تاریخی میدان استفاده شده است.
-3 رویکرد نظری و مرور ادبیات پژوهش
میدان در لغت معرب میان است و به معنای دل شهر و فضایی باز برای اجتماع مردم با بازار اطراف ان بوده است - پیرنیا، . - 126 :1378 میدان به محدوده ای ساکن، جمع پذیر، یکپارچه و دارای زندگی جمعی برای شهروندان اطلاق می شود - پاکزاد، . - 70 :1386 و فضاههایی برای مشاهده فضای شهری، به یاد آوردن خاطرات، دیدن و دیده شدن، اجرای مراسم جشن و سرور، خرید و فروش و برگذاری اجتماعات سیاسی هستند - قریب، . - 35-33 :1376 میدان عرصه نمایشی است برای زندگی یک شهر، از حرکت، کوشش و تلاش برای زندگی و سرزندگی شهروندانش خبر می دهد.
- ابراهیمی، - 108:1388 حضور فضاهای جذاب مانند مغازههای کوچک خرده فروشی و یا فضاهای مرتبط با فعالیت خوردن، باعث سرزندگی پیاده رو و وسیعتر شدن طیف گروههای اجتماعی در آن میشود و این تراکم، شدت حضور بیشتر شهروندان میباشد. رجوع به مراکز مهم و فعالیت خرید، تماشای مغازهها و خردهفروشیها، پرسه زدن و گردش، دیدن دیگران و دیده شدن توسط آنها، همه و همه پیاده راه را تبدیل به فضای متراکم از انواع رویدادهای جمعی و فردی برای شهروندان میکند - پاکزاد ، . - 132: 1385 بنابراین ویژگی های فضاهای باز شهری به خصوص فضاهای مرکزی مانند میدان که در قلب شهر تاریخی قرار گرفته است، نسبت مستقیمی با افزایش فعالیت های انتخابی و تعریف شبکه های راهیابی دارند که این موضوع به نوبه خود به افزایش فعالیت ها و تعاملات اجتماعی و سرزندگی این فضای باز تاریخی خواهد انجامید.
-4 وضعیت کنونی میدان خان یزد
این میدان وسیع و خوش طرح از میدان های دارای سبک و زیبای شهر یزد و یکی از آثار محمد تقی خان - متوفی - 1213 است.بر چهر طرف میدان دکان هایی چند قرار دارد،پیش روی آنها سایبان و راهرو گونه ایی ساخته شده و سردرهای دکان ها هلالی است.این میدان راهی به قیصریه و راهی به مسجد ریگ دارد.مدرسه ی شفیعیه در زاویه ی شمال شرقی آن واقع است. میدان خان مجموعه ایی است که محمد تقی خان با طرحی هماهنگ آن را به وجود آورد.این مجموعه عبارت است از مدرسه، قیصریه و همین میدان. عبدالوهاب طراز در کتابچه ی موقوفات یزد چند بار به طور اسطرداد از میدان خواجه نام می برد،آن موارد بدین شرح است:
مسجد ملااسماعیل حوالی میدان خواجه،مدرسه ی شفیعیه ی واقع در میدان خواجه،مدرسه ی کوچک واقع در میدان خواجه و دو مورد دیگر ضمن معرفی دو دکان در میدان خواجه. از این اشارات واضح است که میدان خواجه،همین میدان است که اکنون به میدان خان مشهور است. در ”جامع مفیدی“هم چند بار از میدان خواجه یاد شده و آن میدانی بوده است که خواجه ضیاءالدین محمد حدود سال 850 ایجاد کرده است.از قرائن چنین بر می آید که محل میدان خان کنونی با محل میدان خواجه که در کتابچه ی ”موقوفات یزد“ ذکر شده تطابق دارد.
