بخشی از مقاله
چکیده
امروزه فلکهها میدان خوانده میشوند و میدانها که روزی یکی از ارکان اصلی شهرها و فضایی برای باهم بودن و زندگی شهری بودند به فراموشی سپرده شدهاند. نکته جالب توجه آن است که این همنامی ویژگیهای خاص میدان را مخدوش کرده است. این در حالیست که فلکه برای وسایط نقلیه و میدان برای انسان ساخته میشوند. در این نوشتار بر شکلگیری، ویژگیها و کاربرد میدان شهری مروری صورت گرفته است. و میدان گنجعلی خان کرمان، به عنوان میدانی ارزشمند که دچار فرسودگی و بیکیفیتی شده و نیازمند بهسازی و نوسازی است، مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه دلایلی که سبب بیکیفیتی این گره شهری شدهاند مورد بررسی قرار میگیرند و راهکارهایی برای بهبود فضا با تکیه بر اصول طراحی ارائه میشوند که اثرات فراوانی بر افزایش دعوتکنندگی و سرزندگی میدان مذکور برای شهروندان و گردشگران دارد و باعث رونق یافتن بازار کرمان و ابنیهتاریخی این مجموعه میگردد.
-1 مقدمه
میدان به کسر میم معرب واژه پارسی میدان به فتح میم است، که میدان همان کلمه میان است. در میان تمام معانی مختلفی که برای میدان،بیان شده است، ماهیت عرصه بودن در آن ها مشترک است که در دیدگاه شهرسازی و مقیاس انسانی؛ میدان عرصه تجمع، عرصه نمایش و عرصه ارتباط می باشد - پاکزاد، . - 1386 عرصه تجمعی که جداره های آن با خانه ها و دکان ها محصور می شود، محصوریتی که ارتباط با اطراف را قطع نمی کند و تنها لحظاتی بر هیاهوی بیرون حصار می کشد تا آرام بگیریم...
میدان عرصه ی نمایش است، نمایشی از زندگی یک شهر، تلاش و فعالیت شان برای زنده ماندن و سرزنده ماندن. نمایشی از قدرت، خلاقیت، هنر و کمال دوستی مردمان آن، یادگاری از عشق به زندگی و عشق به آرمان های جمعی. نقش نظم، پاکیزگی و آرامش ذهن مردمانش در آن است - ابراهیمی، . - 1388 میدان عرصه ای برای ارتباط اجتماعی و تعامل اجزای زنده شهر است، تا که شهروندان در این حیاط های شهری نفس تازه کنند و حیات شهر جان تازه ای بگیرد. میدان با طرح و ترکیبش به شهر هویت می بخشد و هویت ساکنانش را نشان می دهد.
یک شهر با میادین، پارک ها و بلوار هایش خوانا می شود. با میدان است که شهر را می شناسیم، شهر در آینه کوچک میدان هایش به کمال منعکس است. فضاهایی که به شهر وجود می دهند و خاطرات مردمانش را می سازند - ابراهیمی، . - 1388 این نوشتار بر آن است که تأثیرات میدان بر کالبد اطرافش را بررسی کند و با محور قرار دادن »میدان گنجعلی خان کرمان« که به میدانی کم رنگ و فراموش شده تبدیل گشته و بیش از آن که یادآور سنت و تاریخ صفوی باشد، تداعی بخش گذشت سال هاست و کهنگی بر بناها و فضا سایه افکنده است؛ این حیاط شهری که نیازمند مرمت و بهسازی بود در دست مرمت قرار گرفته است، لذا راه کارها و سیاست هایی برای بالا بردن تأثیرات مثبت خود فضا و بهسازی آن ارائه می شود.
-2 روش تحقیق
این تحقیق با استفاده از دو روش کتابخانهای و میدانی گردآوری شده است؛ در ابتدای تحقیق به مباحث کیفی از نوع نظری پرداخته شده است که عمده منابع مورد استفاده کتاب ها، مجلات در زمینههای مرتبط و شبکه جهانی اطلاعرسانی بوده است. در مراحل بعدی بعد از تحلیل اطلاعات و برداشت از آنها نتایج و پیشنهاداتی در راستای هدف این پژوهش ارائه شدهاست.
-3 علت وجود میدان
زندگی گروهی انسان ها نیازمند عملکردهای جمعی خاصی است که گردهمآیی عده زیادی از شهروندان را میطلبد. از گذشته برای پاسخگویی به نیاز تجمع و دادوستد، وجود نقاط تجمع مرکزی راه حل مناسبی بوده است، به ویژه زمانی که حرکت انسان و حمل ونقل کالا در مقیاس پیاده بوده، عملکرد مناسبی داشته است. ساکنان یک شهر دسترسی های درون و برون شهری را به گسترهای باز میرساندند و به نیازهای خود پاسخ میدادند. این گستره در شهرهای کوچک به شکل میدان - بازاری هفتگی یا ماهانه برقرار میشدند، و در شهرهای بزرگ و پرجمعیت میدان- بازار دائمی بود و مکانی نیز برای آن طراحی کرده بودند. علاوه بر عملکرد اصلی، که اجتماع و داد و ستد بود، گاهی با عملکردهای مورد نیاز دیگری نیز همراه میشد تا بر اهمیت و قابلیت پاسخ گویی این نقطه تمرکز بیافزاید. به ویژه اگر عملکردهایی که بیان شدند نیز به خودی خود به فضایی بازتر از سطح یک تقاطع ساده و یا مجاورت راههای دسترسی عادی شهری نیاز داشتند و کنار هم قرار گیریشان در میدان- بازار جدیدتر و لازم تر جلوه میکند.
در آغاز نقطهی همیشگی برای گردهم آیی و ملاقات کاهنان و زائران، معابد و دیگر انواع عبادت گاه ها بود. این تداوم عملکرد عمومی، سبب تبدیل حاشیه و فضای مجاور این مکانها به محلی مناسب برای اجتماع عرضه کنندگان خدمات عمومی دیگر شد و گروه هایی چون صنعتگران، فروشندگان، گدایان و غیره را به حضور و فعالیت در آن دعوت میکرد. برگزاری این فعالیت ها نیازمند انجام کارهای جانبی دیگری، چون برقراری نظم، نظارت بر انجام داد و ستد قانونی و جلوگیری از برخوردهای فردی، سرقت و خشونت و همینطور دریافت مالیات بود و در مجموع اینها دلیلی برای حضور عوامل حکومتی و نیروهای انتظامی می شدند.
به همین خاطر نیاز به وجود فضایی مناسب و قابل دسترسی نیز مطرح شد. معیارهای اولیه برای طراحی فضای مورد نظر نیز پیش نیازهایی بودند که از سوی عملکردهای مذهبی، اقتصادی، سیاسی و تفریحی مطرح بودند و این ها الگویی برای شکل میدان- بازار سنتی ارائه میدادند. ترکیب و طراحی شکل میدان- بازار تاریخی در مناطق و ادوار گوناگون ازین زاویه، امری منطقی و در پاسخ به عملکردهای لازم و ناگزیر شهری بوده است. این عملکرد مشابه شهری در جوامع مختلف آگورا1، فوروم2، بازار-میدان3، پیاتزا4 و پلازا5 نام گرفت و با وجود تفاوتهای موجود در الگوی طراحی و معیارهای متفاوت فرهنگی هر جامعه همگی بر اساس همان نیاز و مفهوم واحد اولیه طراحی شده اند -
توقعات موضوعی از میدان
میدان از اثرگذارترین فضاهای شهری در ذهن شهروندان است و تأثیر آن از زبان پاکزاد - 1386 - به خوبی بیان شده است به گونهای که معمولاَ ساکنان یک شهر، مناطق مختلف شهرشان را به وسیله میدانها شناسایی میکنند و ساده ترین راه آدرس دهی به افراد غریبه در شهر با راهنمایی وی از طریق میادین به عنوان نقاط شاخص شهری صورت میپذیرد.
میدان مستقل از نوع خود - تشریفاتی، شهری یا محلی - دارای ویژگی هایی هستند از قبیل: سکون- تجمعپذیری- یکپارچگی سکون میدان امکان مکث و آسودن در میان شبکه شلوغ خیابان هست، سکونی در مقابل حرکت و پویایی اجتناب ناپذیر حاکم بر خیابان. اما این سکون به معنی حذف کامل حرکت نیست، بلکه تنها حاکمیت ترافیک عبوری را از رفتارهای حرکتی سلب میکند و رفتارهای غیرحرکتی را بیش تر تشویق می کند. همهی اینها سبب آرامش ذهنی استفاده کنندگان میشود.
ویژگی تجمعپذیری میدان در کنار سکون آن زمینه را برای توقف و مکث شهروندان فراهم می کند و باعث می شود فرد خود را جزئی از جمع بداند. در کنار سکون و تجمع پذیری از فضای میدان یکپارچگی هم انتظار میرود. برای یکپارچه بودن فضای میدان باید در فضای میدان پیوستگی وجود داشته باشد و از خرد کردن بیش از حد فضا جلوگیری کرد. یک پارچگی امکان ایجاد یک تصویر ذهنی از کل فضا را برای شهروندان فراهم می کند. بدیهی است که در این راستا به پیوستگی عناصر کالبدی و فعالیت ها نیز باید توجه شود.
