بخشی از مقاله
چکیده
حقوق بشر ناظر مجموعهای از قواعد، اصول، تمایلات و آرزوهای جوامع انسانی در حمایت و ارتقاء حقوق اساسی انسان میباشد. در یک دید وسیع، میتوان توسعه را فرایندی در نظر گرفت که به وسیلهی آن حقوق بشر تحقق مییابد. احترام به حقوق دیگران و ادای آن یکی از اساسیترین اهداف ادیان آسمانی است. قرآن کریم در آیات بسیاری مؤمنان را چه در باب مسائل اقتصادی و چه در باب حقوق اجتماعی و… دعوت به احترام به حقوق مردم نموده است. یکی از اهداف بزرگ بعثت رسولان الهی محقق نمودن عدالت و ادای حق مردم در جامعه بشری بود.
در اسلام نیز توجه خاصی به حقالناس شده است. به طوری که حقالناس مقدم بر حقاالله قرار گرفته شده است. از این رو این نوشتار به اهمیت حقالناس، مبنا و ریشهیابی آن پرداخته، این موضوع را در ابعاد جانی و مالی و حیثیتی مورد بررسی قرآن و احادیث مستند قرار داده است. مسألهی ادای حقالناس در جامعه از مسائلی است که در طول تاریخ حیات بشری دارای حساسیتی ویژه بوده است و در شریعت مقدس اسلام به عنوان کاملترین دین نقش تکامل فرد و جامعه را بر عهده داشته است و توصیههای رسول خدا - ص - و همچنین ائمه معصومین - ع - در این زمینه سرمشق تمامی انسانها خواهد بود که اگر بدان عمل نمایند از بسیاری از خطرات دنیوی و اخروی محفوظ خواهند بود.
.1 مقدمه
توسعه بر محور انسان قابل درک است. در یک دید وسیع، میتوان توسعه را فرآیندی در نظر گرفت که به وسیله آن حقوق بشر تحقق مییابد. به عبارت دیگر انسان و تحقق حقوق وی هدف توسعه است. همان طور که بطرس غالی4 دبیرکل سابق سازمان ملل متحد در پیام خود به مناسبت روز حقوق بشر 10 - دسامبر - 1993 بیان میدارد که کرامت کامل انسان فقط به معنای آزادی از شکنجه نیست بلکه آزادی از گرسنگی معنا میدهد، به اعتقاد وی کرامت کامل انسان در عین حال که به معنای حق رأی و آزادی عقیده است، به معنای حق آموزش و حق بهداشت و رفاه نیز میباشد.
در حقیقت کرامت انسان به معنای برخورداری از کلیه حقوق و عاری از هرگونه تبعیض است و توسعه صحیح به یک پایهی استوار از دموکراسی و مشارکت عمومی نیازمند است. از این سخن میتوان دریافت که حقوق بشر و توسعه دو مفهوم مرتبط با هم بوده و تحقق تمامیت حقوق بشر، مستلزم توسعه کامل جوامع بشری در کلیه ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است. حقوق بشر هم از نظر استمساک ابزاری و هم از نظر ارزش ذاتی آن، حائز اهمیت خاصی است و تضمین آن در جهت تأمین حقوق و آزادیهای اساسی انسان دارای اهمیت فوقالعادهای است و خداوند سبحان آن را محور تشریع خود قرار داده است و آن چه به عنوان حقالناس در حقوق اسلام مطرح است ناظر به همین امر است.
یکی از مواقف بسیار سخت روز قیامت موقف رسیدگی به حقوق مردم است که بر اساس آیات قرآن مجید و احادیث اهلبیت عصمت و طهارت علیهالسّلام،خداوند عادل و قهّار هرگز از ظلمی که بعضی از افراد بشر دربارهی بعضی دیگر، چه فرد، چه جامعه یا جوامع، چه نسبت به اموال و ثروت یا آبرو و حیثیت و موقعیت، چه نسبت به جان یا روان، چه در رابطه با اداره امور فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و اقتصادی، چه در رابطه با تربیت استعدادها و منابع فکری، چه حق زناشوئی یا پدر و فرزندی یا خویشاوندی یا همسایگی یا حق تعلیم و تربیت، چه حقوقی که در رابطه با حکومت و افراد عادی موجود است و بالاخره کلیه حقوقی که در زندگی بشر باید حکم فرما باشد، مرتکب شدهاند، احقاق حق خواهد نمود و هرگز بدون رضایت صاحب حق گذشت نخواهد کرد. در این مقاله به موضوع مذکور با روش گردآوری و جمعآوری مطالب از طریق مطالعهی کتابخانهای و توصیف و تحلیل آن پرداخته شده است.
از جمله مطالعات نزدیک به موضوع این پژوهش میتوان به موارد زیر اشاره کرد: استادی - 1367 - در مطالعهای به بررسی "حقاللّه و حق الناس" پرداخته است. آیت اللّه نوری - - 1370 در مقالهای تحت عنوان"حق الناس" به بررسی این موضوع به عنوان یکی از اصوال اعتقادی اسلام پرداخته است. صفائی - 1370 - در مطالعهای به بررسی"حقوق بشر در اسلام و اعلامیه جهانی حقوق بشر" پرداخته است. علی اکبریان - 1392 - در مطالعهای به بررسی "اهمیت حقالناس در آیات قرآن کریم" پرداخته است. رضایی و خدایار - 1393 - در مقالهای تحت عنوان" نگاهی به حقالناس معنوی در آیات و روایات" به بررسی این موضوع پرداخته است. ساختار مباحث این مقاله در پنج بخش سازماندهی شده است که پس از مقدمه، در بخش دوم تعریف حقالناس، در بخش سوم اهمیت حقالناس و در بخش چهارم اقسام حقالناس از دیدگاه آیات و روایات و درپایان نتیجهگیری و پیشنهادات ارائه میشود.
.2 تعریف حقالناس
حقالناس عبارت است از حقوق متقابل. این حقوق، روابط انسانها و جوامع را در مناسبات گوناگون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فردی، فرهنگی، مذهبی، حکومتی و بینالمللی قانونمند میکند. این حقوق را که خداوند واجب گردانده برای تأمین آسایش فردی و اجتماعی و اصلاح امور و جامعه انسانی است.
