بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش در مورد کاروانسرای کنار گرد که در مرکز شهرری واقع شده و در حال حاضر یکی از بخشهای شهرستان تهران است میپردازد. این بنا متعلق به دورهی صفویه و به سبک چهار ایوانی ساختهشده است. متأسفانه این بنا باگذشت زمان تحت تأثیر تحولات اخیر در عرصهی خدمات کارایی خود را از دست داده است. در حال حاضر به دلیل نبودن یک طرح جامع و کامل برای حفاظت و نگهداری از بنا، در حال تخریب است.
نتایج بررسیها نشان میدهد که عامل انسانی از طریق مرمت غیراصولی در بنا بیشترین آسیب را نسبت به سایر عوامل دیگر به این بنا وارد کرده است. متروکه بودن بنا خود عاملی است که روند فرسودگی بنا را تسریع بخشیده است. اختصاص دادن یک کاربری متناسب در غالب طرح احیاء، دستکم با جلوگیری از رشد عوامل مخرب حاصله از متروک ماندن آن موجب بقاء کالبد اثر میگردد. در این پژوهش، برای این بنا، کاربری اقامتگاه و رستوران بینراهی و تولید و فروش صنایعدستی پیشنهاد گردیده است. انتخاب این کاربری به این دلیل است که باعث احیاء کاروانسرا و علاوه بر آن موجب کسبوکار منطقه و گردشگری خواهد شد.
.1 مقدمه
کاروانسرا ترکیبی است از کاروان - به معنی گروهی مسافر - و سرای - به معنی خانه و مکان - به عبارتی میتوان گفت کاروان-سرا ساختمانی است که کاروان را در خود جای میدهد، کاروانسرا علاوه بر اتاق و ایوان دارای باره بند و طویله و انبار است و اغلب ورودی آن را بازار کوچکی به نام غلاف خانه تشکیل میدهد و بر روی سر در آن چند اتاق پاکیزه قرار گرفته که به کاروانسالار اختصاص دارد، گاهی در دو سوی در کاروانسرا و رباط برجهایی جای گرفت که در موقع ناامنی مورد استفاده مدافعان و راهداران قرار میگرفته است.
آرتور ابهام پورت معتقد است: - که احداث و ایجاد کاروانسراها در ایران پیروزی بزرگ معماری ایران است و در هیچ جای دنیا کاربرد و ویژگی های خاص معماری آن را نمیتوان دید - . گرچه حیاط مرکزی شکل غالب کاروانسراهای ایران است، ولی در مورد این ابنیه نیز با توجه به اقلیم هر منطقه از ایران، گوناگونیهای مختلف جهت تطبیق با شرایط اقلیمی از لحاظ فرم و نوع مصالح دیده میشود اما در این بین یافتن عملکرد صحیح و مناسب با توجه به مقتضیات زمان و مکان از جمله بهترین روشها برای زنده نگه داشتن این میراث ارزشمند پیشینیان میباشد که یادآور زندگی اجداد و نیاکان این آبوخاک است و گواه نحوه جوابگویی به احتیاجات زندگی روزمره آنها با استفاده از شیوههای ساده است.
.2 پیشینه پژوهش
تاکنون هیچ مقالهای در خصوص توسعه پایدار شهری بهوسیله باززنده سازی بناهای تاریخی و توسعه گردشگری کاروانسرای کنار گرد صورت نگرفته است اما مطالعاتی در خصوص معرفی کاروانسرا - کتاب فهرست کاروانسراهای ایران، نویسنده محمد یوسف کیانی و ولفرام کلایس، ناشر سازمان ملی حفاظت آثار باستانی، - 1362 و گزارشاتی مبنی بر معرفی و اقدامات مرمتی انجام شده با عنوان نگاهی به کاروانسرای کنار گرد فشافویه متعلق به دوره صفویه در سایت خبری ایرنا در تاریخ 25 اسفند 1392 به نمایش گذاشتهشده است.
در حال حاضر این بنا متروک باقیمانده است، لازم به ذکر است که ضلع غربی مجموعه در حال سکونت افراد ناشناس و در حال تخریب توسط افراد است. مجموع سیاستهای درمان هدف مشترکی را دنبال میکنند و آن حفظ تصویر حقیقی و تاریخی بنا و احتراز از هرگونه تغییر مخدوشکننده ی تصویر است. به همین جهت، در کلیه مراحل عملیات مرمت باید راهکارهای کلی را در نظر داشت که حفظ این، هدف کلی را تضمین میکند.
.3 مبانی نظری
مداخلههایی که در عناصر اصلی و تاریخی مجموعه صورت میگیرد، باید با اصل رعایت برگشتپذیری همراه باشد. بدین معنی که حتیالامکان در آینده، بدون وارد آمدن آسیب به بنا، بتوان مداخله انجام شده را جمعآوری و از بنا حذف کرد.
- قسمتهای مرمت و بازسازیشده باید از قسمتهای مرمت نشده و اصیل بنا قابلتشخیص باشد. منظور از این امر، قابلیت تشخیص با دقیق شدن در اثر و یا امکان تشخیص توسط کار شناسان است، چرا که تضاد فراتر از معمول، موجب اغتشاش بصری و از دست رفتن یکپارچگی و کلیت اثر خواهد شد.
- قسمتهای الحاقی همانند دیوار، کف و سقف و غیره با توجه به هماهنگ بصری کل بنا میبایستی از طرح اولیه و کلی بنا قابلتشخیص باشد. این قسمتها باید بهگونهای طراحی و ساخته شود که معاصر و نو بودن آنها تشخیص داده شود.
- قسمتهای الحاقی باید حتیالمقدور قابلیت باز شدن و جدا شدن بدون آسیب به کالبد اصلی بنا را داشته باشد.
- به جهت تقویت و ایستایی بنا، تدابیر در نظر گرفتهشده میبایست حتیالمقدور به شیوه و روش خود بنا و با هماهنگ با آن در نظر گرفته و از وارد نمودن تنشهای کششی به بنا پرهیز شود و ضریب انبساط مواد و مصالح مصرفی و اختلاف آن با مصالح اولیه بنا موردتوجه قرار گیرد.
- سیستمهای تأسیساتی الحاقی بهتر است حتیالمقدور در خارج از بنا، زیر کفها - در کانالهای از پیش تعبیهشده - در مسیر بندکشیها و دور از منظر، بدون وارد آوردن آسیب به بخشهای تزییناتی و سازه صورت بگیرد.
- در صورت الحاق فضاهای معماری جدید به بنا، لازم است حریم بصری اثر در اولویت قرار گیرد و هر عنصر الحاقی بهگونهای طراحی شود که منظر بنا را تحت تأثیر قرار ندهد.
- کیفیت و کمیت عناصر الحاقی و اثاثه موجود در فضاها نباید به نحوی باشد که کیفیتهای اصیل فضایی بنا را مخدوش و توجه را از اثر دور و به خود معطوف نماید، بلکه باید بهعنوان بستری جهت ظهور ارزشهای تاریخی بنا عمل کند.
- هرگونه عناصر الحاقی میبایست از اصل بناکاملاً قابلتشخیص باشد و بهتر است ویژگی و قابلیت جداسازی از آن را داشته باشد تا امکان تغییرات بعدی در طرح احیاء بنا بهراحتی فراهم باشد.
- در افزودن عناصر الحاقی باید به نحوی عملکرد که از وارد شدن بارهای ناهماهنگ با سیستم انتقال باربری بنا به آن جلوگیری شود.
- در طراحی محوطه و فضای سبز باید توجه کرد که از طرح هر نوع عنصر و یا گزینش انواع پوشش گیاهی که سیمای بنا را مخدوش میکند جلوگیری به عمل آید؛ همچنین در انتخاب انواع گونههای گیاهی، باید رعایت فاصله مناسب از بنا جهت عدم آسیبرسانی موجودات زنده به کالبد مدنظر قرار گیرد. ممکن است در مواجهه با یک اثر تاریخی، مشخص شود که خطرات بنا را تهدید میکند که لازم است پیش از تهیه طرح مرمت و احیا نسبت به رفع آن اقدام و یا دستکم بنا را در وضع موجود تثبیت کرد. این مداخلهها تحت عنوان اقدامهای حفاظتی دستهبندی میشوند.
.4 موقعیت جغرافیایی کاروانسرای کنار گرد
کاروانسرای کنار گرد در شهرری، شهر حسنآباد در منطقهی فشافویه، واقع در جنوبیترین قسمت استان تهران میباشد. مردم تهران در گذشته آن را حسنآباد قم مینامیدند علت آن بود که جادهی قدیم تهران به قم از داخل این شهر می-گذشت. بخش فشافویه با وسعت 1797 کیلومترمربع در جنوب شهرستان ری واقع گردیده است و در مسیر جاده تهران - قم، از شمال غربی در 20 کیلومتری اسلامشهر و از جنوب غربی به فاصله 25 کیلومتر به رباط کریم منتهی میشود.
