بخشی از مقاله
چکیده:
افزایش مداوم جمعیت و در پی آن توسعه شهرها، کشورهای جهان را بیش از پیش با مشکل کمبود انرژی مواجه ساخته که حیات بشر را تهدید میکند. امروزه حفظ منابع فسیلی، جلوگیری از آلوده کردن زمین و محیط زیست و همزیستی با طبیعت و اقلیم، نقطه عطفی در معماری و شهرسازی میباشد و معماران را ملزم به رعایت اصول و قواعد خاصی در زمینه ساخت و ساز میکند.معماری و شهرسازی ایران دارای ویژگیهای منحصر به فردی است که ضمن توجه به زیبایی شناختی و حفظ محیط زیست، پاسخگوی منحصر به فردی است که ضمن توجه به زیبایی شناختی و حفظ محیط زیست پاسخگوی نیازهای هر اقلیم میباشد و بسیاری از مفاهیم معماری پایدار را در دل خود جای داده است.
امروزه به دلیل استفاده ابزاری و رفتار سلطه جویانه با طبیعت، بشر آیندهای مبهم و پرخطر را میبیند این مهم سبب شکل گیری رویکردی به نام توسعه پایدار شده است. شرایط جامع پایداری زمانی شکل میگیرد که مجموعهای از پایداریهای زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی ایجاد شود که حاصل آن زندگی سالم و با کیفیتی است که میتواند راگشایی برای شهرهای کنونی در رسیدن به پایداری همه جانبه باشد. در توسعه پایدار چرخه حرکت بر محور انسان- محیط میباشد. این نوع توسعه امکان بهرهمندی عادلانه مردم از پیشرفتهای اقتصادی- اجتماعی، حفظ و توسعه محیط و پایداری و جامعیت توسعه را در پی دارد.
واژههای کلیدی: توسعه پایدار، توسعه پایدار شهری، پایداری شهری، معماری بومی
-1 مقدمه:
انسان از آغاز شهرنشینی کوشیده است تا کیفیت زندگی در محیط زیست خود را بهبود بخشد. هر شهر ارگان زنده و پویایی است برای حفظ سلامتی ساکنان و بقای خود و سلامت هر کدام به دیگری وابسته میباشد. شهرهای ایران به گونهای میباشند که در حال حاضر با انواع مشکلات زیرساختی و زیست محیطی مواجهاند. چالشهای موجود، اندیشه پذیرش مفهومی نو با عنوان توسعه پایدار را بهوجود آورده است. توسعهای که در پی حفاظت محیط زیست می باشد و عدالت اجتماعی را به همراه دارد. مهمترین هدف متخصصان شهری، بالابردن کیفیت زندگی ساکنان در زمان حال و آینده میباشد.لوئیز مامفورد شهرهای آینده را شهری میداند که به پایین ترین سطح امکان زندگی، غیرارادی و کاملا بیاحساس و عاطفه تنزل یافته و به سطح ملزومات ماشینی رسیده است.
این در حالی است که شهرها بیش از هفتاد درصد منابع جهان را مصرف کرده و اصلیترین تولید کننده ضایعات در جهان هستند و به دلیل نیاز به انرژی و خوراک به ساختارهای بزرگ انگلی تهی کننده و تحلیل برنده جهان تبدیل شدهاند، لذا شهرها به عنوان عامل اصلی ایجاد کننده ناپایداری در جهان بهشمار می-روند. با توجه به پیچیدگی ذاتی شهرها و ابعاد مختلف تاثیرگذاری آنها ضرورت توجه به ویژگیهایی که موجبات پایداری، وحدت را در بافت شهری فراهم نماید بسیار حائز اهمیت است.توسعه پایدار شهری به عنوان یک مفهوم اساسی در برنامهریزی شهری مطرح میباشد. برای دستیابی به توسعه پایدار شهری باید عناصر اصلی به وجود آورنده و نیز شاخص آن را شناخت و مورد بررسی قرارداد. [1]
توسعه پایدار راه تازهای برای رسیدن به آرمانهای بشر همراه با حفظ منابع و امکانات برای آیندگان است. معنای این واژه کلیه مفاهیم اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، زیست محیطی، کالبدی را در بر میگیرد و دستیابی به آن نیازمند عزم ملی و همیاری تمامی بخشها و سازمانهای دولتی و غیردولتی و مهمتر از همه مشارکتهای مردمی میباشد.آموزش نیروی انسانی و تقویت روحیه مشارکت مردمی حیاتیترین ابزار در مسیر نیل به توسعه پایدار تلقی میشود. آموزش شهروندی مهمترین عامل دگرگونی طرز نگرش بشر است که در مسیر رشد و تکامل کیفیت زندگی به کار گرفته می-شود. در این مقاله ابتدا به تعریف مفاهیم توسعه شهری- توسعه پایدار پرداخته میشود سپس شاخصهای توسعه پایدار در حوزههای چندگانه بیان شده و در نهایت راهکارها و چگونگی دستیابی به توسعه پایدار و اهمیت آموزش مشارکت مردمی بررسی میشود.
-2 توسعه پایدار شهری
دهخدا پایداری را به معنای باداوام بودن، ماندنی و جاودان آورده است. بهطور کلی پایداری را میتوان به آنچه در آینده تداوم مییابد تعریف کرد. در لغت نامه پایداری به صورت استفاده از منابع به شکلی که به آنها آسیب نرساند و آنها را به اتمام نرساند معنا شده است. یکی از مهمترین رویکردهای معماری و شهرسازی عصر معاصر بحث گسترده پایداری و توسعه پایدار شهری است این واژه پس از بحران نفتی سال 1973 بسیار بکار رفته است تا جایی که نقطه عطف بحثهای توسعه پایدار در سال 1992 در کنفرانس جهانی توسعه پایدار معروف به اجلاس زمین در شهر ریودوژانیروی برزیل بوده است در این اجلاس قطعنامههای راهبردی برای توسعه پایداری کشورهای جهان صادر شده و کشورها ملزم به پیروی از این قطعنامه شدند.
مهمترین تعریف توسعه پایدار در همایش ریو بدین قرار است " توسعهای که نیازهای کنونی بشر را بدون به مخاطره افکندن نیازهای نسلهای آینده برآورده ساخته و در آن به محیط زیست و نسلهای فردا نیز توجه شود". توجه به زمینههای اجتماعی- فرهنگی ویژگیهای بومی و تجربیات گذشته و بهرهگیری از انرژیهای تجدید شونده و پرهیز از بکارگیری انرژیهای تجدید ناپذیر از اصول توسعه پایدار هستند.توسعه پایدار یک مفهوم با زمینهی گستردهای از معانی میباشد و در نگاهی انتزاعی، پایداری حفاظت و بهبود زندگی بر روی زمین را طلب میکند که محور آن به مرکزیت جمعیت انسانها میباشد.
بنابراین توسعه پایدار نه تنها متضمن اقدامات اکولوژیک است و میتواند نیازهای نسلهای آینده را تامین کند بلکه به تغییر در الگوی تولید و مصرف میانجامد بدینگونه که منابعی که اکنون در حال اتلاف هستند حفظ شوند تا از این رهگذر نیازهای هر فرد و نیازهای نسلهای آینده را تامین کنند. شرایط اساسی برای تحقق این هدف نظم، عدالت اجتماعی، مساوات، مشارکت عمومی و پایداری محیط زیست میباشد. در کنفرانس جهانی محیط زیست و توسعه سازمان ملل - 1987 - توسعه پایدار به عنوان فرایندی که بدون تخریب تواناییهای نسلهای آینده برای برآورده کردن نیازهایشان، نیازهای فعلی را برآورده سازد تعریف شد. [2]آدامز در بحث پایداری از آن به عنوان توسعه سبز و سیاست سبز یاد میکند و حفاظت از منابع طبیعی را برای تداوم نسل بشری و نسلهای آتی به عنوان پایههای توسعه پایدار ضروری میداند. [3]
نظریه سلامت و روان مشارکت شهروندان را در شکل بخشیدن به شهر، دسترسی مناسب به خدمات و پایداری شهری ضروری میداند. [4] از نظر هاگتون توسعه پایدار شهری بر فرایندی تاکید میشود کحه طی آن گردش انرژی در شهر در حداقل شرایط عملکردی، حداکثر کارایی را داشته باشد و اثرات زیانبار محیطی به حداقل برسد.نگرش توسعه پایدار بر این اساس است که فنآوری نمیتواند هرگونه کاهش منابع طبیعی را جبران سازد و سرمایه طبیعی مکمل سرمایه انسان ساخته است. در این راستا سازمان ملل از مبانی و دیدگاه مفهومی توسعه پایدار حمایت میکند و راه دست یابی به توسعه پایدار را وجود بسترهای فرهنگی مناسب میداند که با آموزش و آگاهی دادن به مردم میتوان به آن دست یافت[5]
-3 معیارهای پایداری شهری
1.معیارهای زیست محیطی
·حفظ سلامت زمین، آسمان، پوششهای گیاهی و جانوری
·حفظ ذخایر آب
·حفظ منابع انرژی فسیلی و استفاده بلند مدت از آن
·حفظ زمینهای کشاورزی با ارزش
·حفظ حریمهای طبیعی و مصنوعی
·بیابان زدایی
·بازیافت زباله و تولید زباله کمتر
·ترویج استفاده از انرزیهای تجدید پذیر
·حفظ مفهومی و کاربری شهر و روستا
