بخشی از مقاله
چکیده
نفثهالمصدور اثری است در نثر مصنوع و فنی که بنای آن بر آرایش سخن و تناسب الفاظ و معانی قرار گرفته است. این اثر علاوه بر ارزش تاریخی از لحاظ ادبی نیز حائز اهمیت میباشد، به طوری که آرایه های ادبی فراوان در آن به چشم میخورد. یکی از مواردی که در این اثر قابل توجه است، وصف میباشد. توصیفات در نهایت تصنّع بوده و نویسنده از اکثر توصیفات معمول در شعر استفاده کرده است و با هنرمندی خاص، صنایع لفظی و معنوی و بیانی چون تشبیه و استعاره را در خدمت وصف قرار داده و کلام خود را رنگ و بوی شعرگونه بخشیده است. زیدری نسوی در نفثهالمصدور بر آن بوده که درددلهای خود را با زبانی هنری بیان دارد، بنابراین در این نثر میبینیم که گاهی صبح میخندد و خورشید چون تاج پادشاهی طلوع می کند و صبح به مانند زاهدی به شب می تازد، گاهی روح چون سیمرغی به قاف عقبی می رود و جان مانند پرندهای پر میگشاید و از قفس جسم به جایگاه اصلی خود میپرد. در این اثر گرانقدر می توان مشاهده کرد که نویسنده با ویژگیهای بدیعی و بیانی و شخصیتبخشی، وصف را با هنر آمیخته و نثری زیبا خلق کرده است.
واژههای کلیدی: نفثهالمصدور، زیدری نسوی، توصیف، هنر
مقدمه
توصیف پدیده ای است که در نهاد بشر سرشته شده است و به صورت غریزی نمود مییابد. انسانها در مقابله با شادمانی و ناراحتی و همچنین در رویارویی با طبیعت و اشیا دچار احساسات مختلفی می شوند و آن احساس را شرح و توصیف می دهند. »این توصیف که در آن احساسات با حواس ظاهری آدمی دست به هم داده اند در نظر بسیاری از سخن گستران بزرگ جهان زیباترین و دلانگیزترین طرز توصیف است.« - صورتگر، - 3 :1347یکی از مهم ترین شیوههای بیان در ادب پارسی، وصف میباشد. شاعران و نویسندگان در بیان توصیفات می کوشند تا در نشان دادن زیبایی یا زشتی و خوبی یا بدی موضوعات قلمفرسایی کنند و گاهی این گویندگان در بیانی ساده، آن را از آنچه هست، زیباتر میکنند و در این راه کلام را با آرایههای لفظی میآرایند.
در حقیقت وصف، بیشتر در شعر کاربرد دارد، اما در آثار نویسندگان نیز توصیفات عالی قابل مشاهده است، به طوری که در نظر خواننده، صحنه آنقدر مجسم است که میتواند آن را احساس کند. البته استفادهی برخی نویسندگان از صنایع شعری مثل استعاره، تشبیه، کنایه و سجع که به آن واژگان عربی را نیز افزودهاند،نثر را از حالت اصلی خود دور ساخته و بر تن نثر قبایِ ناسازِ شعر را پوشاندهاند.به نظر می رسد اکثر گویندگان نظم و نثر تا حدی وصفگرا بودهاند. صرف نظر از شاعران بزرگی که به وصف مظاهر طبیعت پرداختهاند، نویسندگانی به ویژه نثرنویسانِ فنی آثاری چون کلیله و دمنه، مقامات حمیدی و مرزباننامه را خلق نمودهاند که در آنها توصیفات هنری قابل توجهی را میتوان یافت.اما در میان نثرهای مصنوع، نفثهالمصدور اثر زیدری نسوی از جهت صورخیال و توصیفگری مقام والایی را به خود اختصاص داده است.
»هر چند که کتب تاریخی از نوع کتب علمی محسوب میشوند و برای تفهیم و تفاهم اند و لاجرم باید به شیوهی مرسل نگاشته شوند، اما نسوی این کتاب را که علاوه بر جنبه ی تاریخی به لحاظ بیان عواطف و احساسات هم مقامی دارد به نثری مصنوع اما سخت دلاویز و مؤثر نوشته است.« - شمیسا، - 141 : 1381نفثهالمصدور از شاهکارهای بدیع نثر فنی و مصنوع است که در آن پس از مراعات بدایع لفظی و معنوی آنچه جالب توجه به نظر می رسد، توصیفات اوست. این وصف ها بیشتر برای تزیین کلام و زیبایی به کار رفته که البته نثر او را تا اندازه ای به اطناب کشانده است. البته میدانیم که »مراد از سبک مصنوع در نثر روشی است که به ایراد صنایع مختلف لفظی و آرایشهای معنوی و اطناب سخن از راه توصیفات دور و دراز پرداخته است.« - صفا، - 888 : 1386با توجه به این که نویسنده ی کتاب ارزشمند نفثهالمصدور تا حد زیادی به وصف پرداخته است، در این مقاله سعی بر آن بوده تا اوصاف هنری و زیباییشناسی آن مورد بررسی قرار گیرد.
زیدری نسوی توصیفگری هنرمند
شهاب الدین محمد منشی خرندزی زیدری نسوی از نویسندگان و منشیان بزرگ قرن هفتم که مهم ترین اثر او نفثهالمصدور می باشد. این اثر »از امهات کتب تاریخ و ادب پارسی شمرده میشود.« - صفا، - 1181 :1386»زیدری از نویسندگان متصنعی است که در نثر به ایراد تشبیهات و استعارات و پارهیی از صنایع شعری میپردازد و در این راه با چنان توانایی پیش میرود که گاه قطعات نثر خود را تا آستانه شعر لطیف میرساند.« - همان: - 1181همان طور که می دانیم وصف از مهمترین ابزار نویسندگان نثر فنی میباشد. »نویسنده نثر فنی به دنبال فرصت یا بهانه یی است که بتواند وصف کند.« - شمیسا، - 77 :1381 در نفثهالمصدور که نثری تاریخی به شمار می رود نیز موضوعات وسیله ای برای ابراز هنر در فن نثرنویسی محسوب می شود و نویسنده به همان اندازه که به مسایل تاریخی اهمیت می داده به آراستگی کلام نیز توجه داشته است.
زیدری »در طی عبارت از کمترین فرصتی که پیش می آید، برای بیان مضامین و معانی و توصیفات شعری استفاده میکند.« - خطیبی، - 432 : 1390یکی از اوصاف زیبای نسوی شرح و بسط قلم است. او قلم را با ایهامی زیبا شخصیتی پنداشته که دائم در حرکت است و بر کارها تأثیر بهسزایی دارد:تا» این دو روی تیز زبان در میانْ شد آمد گرفته، سلامت پایْ بر کران نهاده.« - زیدری، - 1 :1381 او این دورویی و ریاکاری قلم را در اوصاف مختلفی بیان داشته است و با استفاده از اصطلاحات علم نحو توصیف جالب توجهی انجام می دهد: »اجوفیست که تامشتق نشود کلام او صحیح نباشد.« - همان: - 3 و همچنین - ر.ک: همان: - 3
