بخشی از مقاله
چکیده :
زبان یکی از ابزارهای ارتباطی است که همواره در گذر زمان دچار تغییر و تحول می شود. اولین سطح زبان که در فرایند تغییر و تحول تحت تاثیر قرار میگیرد » واژه « است ؛ یکی از تحولاتیکه در سطح زبان صورت میگیرد ، تحول معنایی واژههاست ؛ بدین گونه که معنای قدیم واژه ها چیز دیگر بوده و امروز معنای دیگر را داشته یا بدان اضافه شده و یا اینکه واژه به طور کامل متروک و از بین رفتهاست . نفثهالمصدور یکی از متون اوایل قرن هفتم است که شهابالدین زیدری نسوی آن را نگاشته ؛ یکی از زوایای که میتوان به این اثر نگاهی دیگرگونه انداخت تغییر و تحول واژگان در این کتاب است .
این پژوهش بر آن است تا به صورت تحلیلی-توصیفی و با تکیه بر منابع کتابخانهای تحول معنایی واژههای زبان فارسی را در سه گروه مورد ارزیابی قرار دهد و بسامد هر یک از این گروهها را نشان دهد . گروه اول : واژههایی که معنی گذشته آنها متروک شده، در فارسی امروز به معنی جدیدی به کار میروند ؛گروه دوم : واژههایی که در فارسی امروز به کلی متروک شدهاند .
گروه سوم واژه هایی که با حفظ معنی گذشته خود، در فارسی امروز معنی جدید هم گرفتهاند ؛ این پژوهش نشان دهندهی چگونگی تحول و تکامل در واژههای نفثهالمصدور بوده تا ابعاد و گونه های آن در این کتاب مشخص گردد .نتیجه تحقیق بیانگر این است که در این اثر واژه ها در هر سه سطح گفتهشده دچار تغییر وتحول شدهاند.
مقدّمه :
تحول در حوزه ی زبان امری تازه و جدید نبوده و زبان فارسی نیز از این قاعده مستثنی نیست . پیشینه بسیار طولانی زبان »ایرانی باستان« به هزاره نخست پیش از میلاد میرسد که این موضوع را با اندک کندوکاو در تاریخ و منابعی که مبین این مسئله هستند میتوان فهمید . همجواری و ارتباطهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی سرزمینها با یکدیگر و دشمنی کشورها، که منجر به جنگ بین آن ها میشد، ناخواسته در زبان تغییراتی بهوجود آورد.از تأثیرات زبانی جوامع بر یکدیگر، گسترش واژگان با ورود لغات جدید و تغییر در ساختار زبانی و نظام آوایی هستند .
در طول تاریخ زبان فارسی، تغییرات زبانی رخ داده در سطوح مختلف آوایی، واژگانی، ساختاری و معنایی، یکسان نبوده و هر سطح زبانی، شدت و ضعفهایی را در تغییر تجربه کرده است. بهطور نمونه، تغییرات واژگانی نسبت به تغییرات آوایی، ساختاری و معنایی از شتابی بالاتر و گستردگی و فراوانی بیشتری برخوردار بوده است. پیشرفت دانش و تغییر در اندیشه و فرهنگ مردم سبب شده است که به تدریج مفهوم و معنای برخی از پدیدهها دگرگون شوند.با بالا رفتن سطح آگاهیهای مردم و تغییر در فهم و ادراک آنها معانی واژهها متحول شده است که از آن به » تحول معنایی « یاد می شود که در آن برخی از واژه ها ، افزون برمعنی اصلی یا معانی دیگری نیز پیدا کرده ؛ یا معنای قدیم خود را از دست داده و یا به طور کلی از بین رفتهاند .
شهابالدین محمد بن احمد بن علی بن محمد منشی خرندری نسوی معروف به محمد زیدری در نیمه اول قرن هقتم زندگی میکرد . نفثهالمصدور در لغت به معنای » درد دل « است .به گونه ای که مؤلف هدف خود از نگارش این کتاب را چنین میگوید : » خواسته ام که از شکایت بخت افتان و خیزان که هرگز کام مراد شیرین نکرد تا هزار شربت ناخوش مذاق در پی نداد وسهمی از اقسام آرزو نصیب دل نگردانید که هزار تیر مصائب بجگر نرسانید فصلی چند بنویسم .
تألم نویسنده از گردش روزگار و حوادث آن به گونهای است که در همان ابتدای کتاب می نویسد : » در این تلاطم امواج فتنه کار جهان بر هم شورانیده است و سیلاب جفای ایام سرهای سروران را جفای خود گردانیده طوفان بلا چنان بالا گرفته که کشتی حیات را گذر بر جداول ممات متعین گشته
آن چه در این جا موضوع اصلی این پژوهش قرار گرفته ، بررسی واژگان و کلماتی است که در نفثهالمصدور ذکر شده و با گذشت زمان دچار تغییر و تحولات واجی و زبانی گشته و از معنای اصلی خود یا دور شده و یا معانی دیگری بدان اضافه گشتهاست .
روش انجام تحقیق: ابتدا این کتاب را مورد بررسی قرار داده و موارد گویایی را که نشان دهنده ی تحول معنایی در سطح واژگان این کتاب بوده را یافته و آن را همراه با ذکر شاهد مثال ها در سه گروه مورد بررسی قرار دادهایم .
پیشینهی پژوهش
تاکنون پژوهش های بسیاری دربارهی نفثهالمصدور و نیز تحول معنایی صورت گرفته است که می توان به » تحول معنایی در واژههای تاریخ بیهقی از قاسم صحرایی « ، » تحول واژگانی در کشفالمحجوب از نعمت منصوری « ، » تحلیل محتوای نفثه المصدور نسوی از محمدحکیم آذر « ، » بررسی مفهومی و ساختاری آیات قرآن در نفثهالمصدور از مجید سرمدی « ، » بررسی مفهومی و ساختاری آیات قرآن در نفثهالمصدور از حسین میکائیلی « و... اشاره کرد ؛ اما تاکنون پژوهشی با محوریت تحول معنایی در سطح واژگان نفثهالمصدور صورت نگرفته است که نیاز به آن بیش از پیش احساس می شود؛ بنابراین در این پژوهش در سه گروه به بررسی گونههایی از تغییر و تحول در معانی واژههای نفثه المصدور پرداخته ایم تا زوایای پنهان این اثر سترگ را برای دوستداران ادب و همین طور هواخواهان این کتاب آشکار نموده و دریچهی تازهای رو به این اثر گرانمایه گشوده شود .
پردازش کلی موضوع
-1زبان
یکی از قدرتمندترین وسایل ارتباطی بین انسان ها زبان است که آدمی همواره از آن در جهت نمایاندن اندیشه ها و افکار خود به دیگران استفاده کرده است . در واقع زبان بستری است که تصور و معنی تازهای از جهان برای انسان آفرید، و او را به درک معانی ارزشمند مفاهیم زندگی، عشق، زیبایی، آزادی و.... نائل کرد.انسان به وسیلهی زبان بود که توانست به اعماق وجود دیگران نفوذ کند و به دیگران بپیوندد و نخستین اجتماعات بشری را شکل دهد. زبان انسان را قادر ساخت که تمایز و تفاوت را احساس کند و توانست در سایهی آن بنیانهای پیشرفت و ترقی را پایه ریزی کند
