بخشی از مقاله
چکیده
توسعه شهرهاي جديد در طول تاريخ به داليل متعددي ازجمله داليل امنيتي، اقتصادي و جمعيتي متداول بوده است. اما بعد از انقالب صنعتي شهرهاي جديد با سبك و سياقي متفاوت از قبل و به‌منظور تمرکززدایی و ساماندهی فضایی مناطق کالنشهری احداث شدند. در پی آن، کشور ایران نیز به توسعه و برنامه‌ریزی شهرهای جدید پرداختند.اما همواره در پی تحقق این اهداف با مشکالت بسیاری روبرو شده‌اند. از این‌رو تجارب موفق کشورهای مختلف از جمله فرانسه در زمینه برنامه‌ریزی توسعه و ساماندهی مناطق کالنشهری، می‌تواند نقش مهم و مؤثری را در تبیین برنامه‌ریزی‌های منطقهای کشور بخصوص محور شرق تهران حاصل نماید. بنابراین در پژوهش حاضر به بررسی و مقایسه بین شهر جدید مارن- ال- وله در شرق پاریس و شهر جدید پردیس در محور شرق تهران پرداخته شده است. روش تحقیق تحلیلی فضایی استفاده‌شده است. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است، که برنامه‌ریزی بدون در نظر گرفتن روابط فضایی بین فعالیتها و سکونتگاه‌ها و دیدگاه صرفاً لکه‌ای به سکونتگاه‌ها از جمله علل اصلی عدم دستیابی به اهداف اصلی شهرهای جدید در مناطق کالنشهری تهران میباشند.
واژگان کلیدی: شهرهای جدید، ساماندهی، ساماندهی فضایی، تهران، پاریس.
.1 مقدمه
متروپلیزه شدن در مقیاس جهانی، منطقهای و محلی، تحوالت توسعهای سالهای اخیر در کشورهای مختلف را رقم زده است. این روند با رویکردها و عملکردهای مختلف، دارای پیامدهای مثبت و منفی بوده.اجرای کامل و صحیح برنامه های منطق های یکپارچه با اهداف توسعه ای مشخص، منجر به تشکیل شبکه ای مرتبط، مکمل و کارا از مراکز سکونت و فعالیت با تسهیالت مورد نیاز برای هر کدام شده و این فرآیند را در مسیر پیشرفت و رسیدن به جنبه های مثبت آن در پیش گرفته است - . - S.Bourne1999 ممکن است براثر دالیل مختلف همچون ناتوانی یا ناهماهنگی مدیریت منطقه ای و محلی و رشد پراکنده براساس گرایشهای معمول اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و...به شکل‌گیری مراکز مجزا و منطقهای با نابرابری و عدم تعادل، منجر شود - خیرالدین، . - 3 :1392
فرم مناطق کالنشهری در اثر متروپلیزه شدن ناصحیح و پراکنده شدن قطب های جدید، بستر دشواری در مدیریت و کنترل منطقه است.در اکثر موارد، به غیر از افتراق فضایی، ایجاد انواع مختلف از سیستمهای شهری و روستایی با خصوصیات متفاوت و حتی متضاد مشکالت بیشتری را پدید می آورد. از جمله خصوصیات اصلی این گونه از رشد منطقه ای می‌توان به مقیاس گسترده جغرافیایی و جمعیتی اشاره نمود - . - Pyka.2010;188-177
.2 طرح مسأله و روش پژوهش .2-1 توفیق و ناکامی در ساماندهی و تعادل بخشی به مناطق کالنشهری محور شرق کالنشهر تهران از دیرباز به دلیل شرایط آب و هوایی مناسب، نقش مؤثری را در رشد و گسترش سکونتگاههای منطقه در خود ایفا نموده است. بطوری که این پتانسیل سبب شده است تا در دوره‌های مختلف بدون رعایت اصول و ضوابط برنامه‌ریزی به توسعه و گسترش سکونتگاههای روستایی و شهری بپردازند. اما اینگونه بیبرنامگیها و توسعههای جسته و گریخته، شرایط نامساعد و نابهسامانی را از جنبه های مختلفی از قبیل اقتصادی، اجتماعی، محیطزیست، جمعیتی و... در منطقه‌ایجاد نموده است.
در همین دوران دولت نیز براساس نتایج تجارب موفق شهرهای جدید کشورهای اروپایی و به منظور کاهش بار جمعیتی، تمرکززدایی از کالنشهر تهران و همچنین به منظور ساماندهی سکونت گاههای این محور به احداث و توسعه شهر جدید پردیس پرداخته است؛ تا با برنامه‌ریزی و احداث این شهر جدید بتواند عالوه بر اینکه شرایط نابهسامان منطقه را رفع نماید، شرایط و پتانسیل اسکان و تمرکززدایی از کالنشهر تهران را فراهم آورد.
با وجود گذشت بیش از دو دهه از احداث شهر جدید پردیس ناکامی این سیاست مورد هدف قرارگرفته است. این در حالی است که همین سیاست در کشورهای اروپایی مخصوصاً محور شرق پاریس به توفیق همراه بوده است. بنابراین این پژوهش درصد است تا با بررسی و تحلیل تطبیقی بین محور شرق کالنشهر پاریس به عنوان نمونه موفق با محور شرق کالنشهر تهران بپردازد. تا بر اساس آن، برنامه ریزان بتوانند سمت و سوی جدیدی را در جهت برنامه‌ریزی و تحقق ساماندهی به منطقه کالنشهر تهران فراهم آورند.
.2-2 روش شناسی تحقیق
در این پژوهش به منظور بررسی میان دو محور توسعه، ابتدا با مطالعه کتابخانه‌ای و با بهره گیری از پژوهش های مختلف داخلی و خارجی و همچنین تصاویر ماهوارهای لندست - شکل - 1 به گردآوری اطالعات پرداخته شده است. سپس براساس این اطالعات و به منظور مقایسه و تحلیل فضایی این دو محور از نرم افزار GIS Arc و روش توصیفی استفاده شده است.
.3 مبانی نظری
انگلستان و فرانسه که مروج شهرهای جدید و توسعه شهری در اروپا هستند، همچنین در قرن 19 سردا50 با توسعه شهری در بارسلونا و ارتورسوریا با ایده شهر خطی از پیشگامان توسعه شهری میباشند.لذا ما انگلستان و فرانسه را به عنوان مدل اروپایی به عنوان تجارب مورد بررسی قرار میدهیم.
-1-3 مدل اروپایی شهرهای جدید
از بحران اقتصادی در سال 1929 به دلیل لزوم تعیین منطقهای برای توزیع و گسترش صنعت این مسأله آغاز میگردد. در همین دوران است که مجدداً اروپاییان شروع به فکر در مورد باغشهرها نمودند. بنابراین در سال 1937 کمیسونی با عنوان باررو51 تأسیس گردید؛ و در آن گزارشی به نام گزارش رویال به لزوم یک محدوده برنامه‌ریزی شده جهت استقرار صنعت، تجارت و سکونت را بیان مینمود.در حالی که شهرهای جدید، پس از جنگ جهانی دوم و به منظور بازسازی جمعیت ایجاد شده است - .. - Insa.Ciriza.2012;224 مقدار ایده آل شهرهای جدید براساس برآورد کمیته بین 30 و 50 هزار ساکن و گاهی تا 250 هزار می‌باشد.
خاستگاه شهرهای جدید در پی آن است تا ساکنان آن در همان شهر اشتغال داشته باشند تا از سفرهای کاری خودداری گردد. در سال 1946 با تصویب «سند شهرهای جدید52» این قانون در طی سالهای 1959، 1965، 1968 و 1976 تغییراتی را متحمل شد و قانون شهرهای جدید را برپا نمود. در انگلستان مکان و محدوده شهر جدید از سوی وزیر و مقامات محلی مشخص می‌شود، این مؤسسه زمین را خریداری می‌کند؛ سپس به طراحی پهنه‌های تجاری، مسکونی و صنعتی به همراه تأسیسات زیربنایی پایه از قبیل آب، تلفن، روشنایی، جاده و...می پردازد. سرمایه این مؤسسه عمومی می‌باشد و از وام ملی استفاده می‌شود، این وام با استفاده از فروش و اجاره بازگردادنده می‌شود.
در فرانسه و اسپانیا با مقداری تغییر از این روش استفاده می‌شود - . - Insa.Ciriza.2012;225-224 کشور فرانسه نیز برنامه مشابهی با نام «نوولس ویلز53» در برنامه‌ریزی شهری منطقهای شهرهای جدید دارد. دولت مرکزی تصمیم‌گیری ساخت، مکان‌یابی و وام به شهرهای جدید را برعهده‌دارد. در کشور فرانسه 54EPA زمینها را به بنگاه های خصوصی میفروشد تا این بنگاهها براساس ضوابط EPA به ساخت و ساز بپردازند همچنین در فرانسه هفت عضو از ادارات محلی و منطقه ای بر امور تسلط دارند - . - 2012:225,Ciriza Insa
-2-3 مفاهیم برنامه‌ریزی فضایی
تعاریف مختلفی از برنامه‌ریزی فضایی وجود دارد.برای مثال خالصه برنامه‌ریزی فضایی در اروپا عبارت است از روشهایی که به طور گسترده به وسیله بخش عمومی به منظور تأثیر آینده توزیع فعالیتها در فضا تخصیص داده شده است - . - Commission European.1997 در کشور انگلستان دولت برنامه‌ریزی فضایی را آن طرف از برنامه‌ریزی کاربری سنتی برای یکپارچگی سیاستها در جهت توسعه و استفاده از زمین با سایر سیاستها و برنامه ها که متأثر از طبیعت و تابع مکان می باشند می داند - . - Belka,2008;1 در اسلوانی برنامه‌ریزی فضایی را این گونه تعریف نموده است، عملیات و فعالیت هایی که شامل برنامه‌ریزی زمین، تعیین شرایط توسعه و فعالیت، شناسایی برای پیشرفت سازه های فیزیکی و شناسایی شرایط اجرایی سازه های فیزیکی بیان نموده است.55 بنابراین برنامه‌ریزی فضایی عبارت است از طیف وسیعی از
