بخشی از مقاله
چکیده
برنامه ریزی درسی، طرح پیشبرد جریان یادگیری- یاددهی است. این طرح برای کارآمدی بیشتر، باید به دور از تئوری زدگی های ذهنی، به دنبال عملگرایی باشد. و یکی از دوره های مهمی که برنامه درسی درآن نقش تعیین کننده ای دارد . دوره تحصیلات عالی و دانشگاهی است. در خصوص برنامه ریزی درسی در آموزش عالی توجه به کارکردهای آموزش عالی و دستیابی به هدف اصلی آن - توسعه فرهنگی و اجتماعی - ، سلامت سیستمی - در سه سطح فنی، اجرایی و نهادی - ، توجه به کارآیی و اثربخشی و تناسب راهبردی، ضروری است.
بنابراین، در این نوشتار پس از بیان ادبیات، تاریخچه آموزش عالی، اهداف و کارکردهای آن و ضرورت برنامه درسی درآموزش عالی، به بررسی سیستم و انواع آن اشاره می شود، سپس با توجه به اهمیت موضوع به توصیف ابعاد سلامت سیستمی و تناسب راهبردی و ارتباط آن با برنامه درسی پرداخته، وضع موجود و مطلوب مقایسه و راهکارهای مناسب ارائه خواهد شد.
مقدمه
برنامه ریزی درسی، طرح پیشبرد جریان یادگیری- یاددهی است. این طرح برای کارآمدی بیشتر، باید به دور از تئوری زدگی های ذهنی، به دنبال عملگرایی باشد. یکی از دوره های مهمی که برنامه درسی درآن نقش تعیین کننده ای دارد . دوره تحصیلات عالی ودانشگاهی است.
در خصوص برنامه ریزی درسی در آموزش عالی توجه به کارکردهای آموزش عالی و دستیابی به هدف اصلی آن - توسعه فرهنگی و اجتماعی - ، سلامت سیستمی - در سه سطح فنی، اجرایی و نهادی - ، توجه به کارآیی و اثربخشی و تناسب راهبردی، ضروری است. بنابراین، در این نوشتار پس از بیان ادبیات، تاریخچه آموزش عالی، اهداف و کارکردهای آن و ضرورت برنامه درسی درآموزش عالی، به بررسی سیستم و انواع آن اشاره می شود، سپس با توجه به اهمیت موضوع به توصیف ابعاد سلامت سیستمی و تناسب راهبردی و ارتباط آن با برنامه درسی پرداخته، وضع موجود و مطلوب مقایسه و راهکارهای مناسب ارائه خواهد شد.
اهداف و کارکردهای آموزش عالی
یکی از مسائل اساسی در موسسات و سازمان های تربیتی و آموزشی مشخص نمودن هدف هایی است که موسسه یا سازمان به خاطر آنها تشکیل شده است. در این راستا، شریعتمداری - - 1376، هدف های آموزش عالی را -1 حفظ سنت های علمی یا آکادمیک -2 تربیت متخصصان -3 تربیت عمومی -4 توسعه میراث فرهنگی -5 تاسیس مراکز تحقیق -6 حل مسائل جامعه -7 تربیت معلم برای دوره های مختلف تحصیلی برمی شمارد.
نقش برنامه ریزی درسی در آموزش عالی
برنامه درسی درآموزش عالی، ابزار علمی و اجتماعی نیرومندی است که متضمن ترسیم چگونگی و حدود انتقال دانش ومهارتها، یک تجربه وسیع علمی برای دانشجویان محسوب می شود
امروزه برنامه های درسی نقش قابل توجهی در آموزش عالی کشور دارند ازجمله می توان به مواردی همچون سند مکتوب برای نیل به مطلوبیت مورد نظر، طرح راهبردی برای نیل به هدف، محتوای یادگیری و طرحی برای پیشبرد فرایند یاددهی - یادگیری اشاره نمود. اما باید افزودکه متاسفانه برنامه درسی دچار نوعی فلسفه زدگی شده است به گونه ای که در خیلی موارد نظریه ها و تئوری های فراوان مطرح می شود ولی اکثر آنها تجربی نیستند به همین خاطر برنامه درسی در عمل؛ در کشور ما هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است.
بنابراین برنامه درسی آموزش عالی با چالش های معرفت شناسی، ارزشی و تربیتی زیادی مواجه شده است و از این رو ما با مجموعه ایی از سوالات فلسفی و عملی مواجه هستیم مبنی بر اینکه چه دانشی در دانشگاه، هم از منظر یادگیرندگان، استادان و هم از دیدگاه معرفت شناختی، ارائه و سازماندهی شود. در نتیجه لازم است فشارهای معرفت شناختی رقابتی معاصر را بر برنامه درسی آموزش عالی مورد توجه قرار دهیم
تحول درآموزش عالی
اکنون مراکز آموزشی و آموزش عالی ما با چالشهای فراملیتی از قبیل جهانی شدن، ورود به جامعه اطلاعاتی و گسترش شبکه ها و رسانه های ارتباط جمعی جهانی و چالشهای ملی فراسازمانی نظیر بحران منابع مالی، تعدد مراجع سیاست گذاری، افزایش چشمگیر مطالبات مردم از دولت و نظام، تغییر بافت جمعیتی کشور و چالشهای درون سازمانی همچون حاکمیت نظام اداری متمرکز سنتی، برنامه ها و روشهای کهنه و ناکارآمد و وجود فضاهای آموزشی فرسوده و نامطلوب روبه رو می باشد که مقابله با آنها نیازمند عزم ملی و جدی مسولان نظام، مردم و عموم فرهیختگان و اساتید و دانشمندان می باشد.
بدون تردید نظام آموزش عالی ایران با توجه به مختصات ویژه اش از یک سو، و وضع موجود آن از سوی دیگر و به ویژه ضرورت ایفای نقش سازنده در جامعه به نظام مناسبی برای مدیریت کیفیت خود نیاز دارد. نظامی که برای اجرایی شدن، به جای کج اندیشی و غفلت، بیش از همه به درایت، دور اندیشی و تجربه ورزی نیاز دارد. و در این راستا تلاش هایی که تحت عنوان اعتبارسنجی و سنجش درونی برای بهبود کیفیت آموزش عالی صورت گرفته، با کاستی های فراوانی در ساختار سازی و تدوین و استقرار نظام بهینه ی آموزش عالی کشور همرا بوده است. علی رغم صرف هزینه های هنگفتی توسط ارگان های موازی عملاً دستاوردهای مناسب و مورد انتظاری را به همراه نداشته است
نظریه سیستمی
در دنیای امروزی، شاهد وجود تئوری ها و نظریات متعددی در ارتباط با تعلیم وتربیت، برنامه ها و مدیریت آن هستیم. یکی ازتئوری ها و نظریه های مهم و اساسی در این خصوص نظریه سیستمی یا نگرش سیستمی است. که شامل انواع زیر
-1 سیستم باز: سیستمی که با محیط خود ماده، انرژی یا اطلاعات مبادله می کند.
-2 سیستم بسته: سیستمی که حد و مرز نسبتا نفوذ ناپذیر و کنشهای متقابل قلیلی با محیط خود دارد.
خرده سیستم و فراسیستم:
در هر سیستمی اجزای درونی به صورت گروه بندیهای کوچکتری درآمده وظایفی در ارتباط با هدف کل سیستم انجام می دهند. این گروه بندی های کوچک، در هر سیستم، خرده سیستم نامیده می شوند. و در این صورت سیستم بزرگتر، فراسیستم نامیده می شود.
مسایل و مشکلات سر راه سیستم ها - آنتروپی - :
همه سیستم ها، صرفنظر از ماهیت، اندازه یا نوع آنها، به مرور زمان، میل به یک حالت بی نظمی، فروپاشی، رکود و بی حرکتی، کهولت و مرگ دارند، که به آن آنتروپی گویند.
راههای مبارزه با آنتروپی و اصلاح و بهبود سیستم ها - نگانتروپی یا آنتروپی منفی - :
تمام اقدامات و تمهیداتی که برای خنثی کردن آنتروپی صورت می گیرد به نگانتروپی یا آنتروپی منفی تعبیر می شود که در زیر به نمونه اقدامات لازم در سیستم های مختلف اشاره شده است
اهداف طراحی سیستم:
طراحی سیستم ها، با چهار هدف عمده صورت می گیرد: -1 بالابردن میزان اطمینان -2 افزایش جنبه اقتصادی - باصرفه بودن - عملیات -3 متمرکز شدن بر نیل به مقاصد و اهداف -4 ایجاد ابزاری برای کنترل عملیات همچنین پیشرفت تکنولوژی کامپیوتر و تاثیر گسترده آن در
پاسخ گویی محیطی
افزایش سرعت و دقت عملیات اداری نیز از عوامل دیگری است که نیاز به
عوامل تعدیل کننده سیستم
عوامل زیادی در موفقیت و شکست وپیشبرد اهداف، سیستم های مختلف تاثیرگذارند. ازجمله می توان به چشم انداز موفقیت ، و وجود رهبران شایسته دراین موارد اشاره داشت. رهبران شایسته درسازمان ها می توانند با توجه به کارکردهای مهم رهبری مانند حل مشکل یا مساله ، تفکر سیستمی واقدام استراتژیک سازمان رابه شکل موثری هدایت و رهبری کنند
دراین راستا یکی از مباحث مهم در سازمان ها بحث سلامت سیستمی وتوانمندی آن است. امروزه بیشتر مدیران و برنامه ریزان به منظور بهبود کیفیت و دستیابی به اثر بخشی و کارایی و بهره وری سازمانی به انحای مختلفی در تلاش هستند.
سلامت سیستمی
سلامت سیستمی دارای سه بعد انسجام، اثربخشی و پاسخ گویی محیطی باشد، که در ارتباط متقابل با یکدیگرند. و در یک برنامه درسی مناسب باید این سه مورد لحاظ شود.
شکل .1 ابعاد سیستم سلامت
اثربخشی
اثر بخشی، تحقق مقاصد مورد نظر است. هر سیستم برای پیشرفتن باید اثر بخش باشد.
انواع اثربخشی
-1 اثربخشی درونی: آیا سیستم موفق به دست یابی آنچه ادعا می کند می شود با خیر؟
-2 اثربخشی بیرونی: آیا در میط بیرونی عملا کاربرد دارد؟
-3 اثربخشی نهادی: تا چه میزان در سطح نهادی کارایی دارد
رویکردهای چهار گانه به اثربخشی
رویکرد نیل به هدف
رویکرد نیل به هدف چنین اظهار می دارد که اثربخشی سازمانی باید بر حسب میزان تحقق اهداف آن، نه وسایل یا امکانات ”فرآیندها“ بکار گرفته شده برای دستیابی به اهداف، سنجیده شود ؟
رویکرد سیستمی
رویکرد سیستمی چنین استدلالی می کند که تعریف اثربخشی فقط در قالب نیل به هدف،صرفاً یک جنبه از اثربخشی را می سنجد؟
در رویکرد سیستمی اهداف نهائی مورد غفلت واقع نمی شوند بلکه اهداف در یک مجموعه از معیارهایی بسیار پیچیده بعنوان یک جزء مورد توجه قرار می گیرند ؟
رویکرد عوامل استراتژیک
جدیدترین دیدگاه ارائه شده در خصوص اثربخشی سازمانی رویکرد عوامل استراتژیک است ؟ از این دیدگاه، سازمانی اثر بخش است که خواسته های عوامل محیطی خود را که تداوم حیات سازمان مستلزم حمایت آنهاست، برآورده کند ؟
رویکرد ارزشهای رقابتی
اگر خواهان درک جامعی از اثربخشی سازمانی هستیم، شناسایی همه متغیرهای کلیدی در حیطه اثربخشی و سپس تعیین اینکه چگونه این متغیرها بهم مرتبط می شوند ارزشمند است ؟ رویکرد ارزش های رقابتی یک چنین چارچوب منسجمی بمنظور تحقق این مهم ارائه میدهد ؟
یک سیستم برای دستیابی به اثر بخشی، باید از انسجام کافی نیز برخوردار باشد - ارتباط متقابل بین آن دو مورد تاکید است -
انسجام: به معنی یکپارچگی و دارای ابعاد زیر است.
انسجام مفهومی:
برداشتهای یکسان از یک مفهوم. منظور از بعد مفهومی در اینجا پنداره جمعی درباره ماهیت، ماموریت، کارکردها، نقش ها می باشد.
