بخشی از مقاله
چکیده:
انقلاب صنعتی و پیشرفت تکنولوژی همراه با خود بحران تغییر آب و هوا و اقلیم را به جهان عرضه کرد که امروزه دامان اقصی نقاط جهان را گرفته و موجب ایجاد عکس العمل هایی نیز در این زمینه از جمله بحث توسعه پایدار شده است که در معماری تحت عنوان معماری پایدار عنوان شده است. این امر به معنی معماری است که نسبت به ویژگی ها و شرایط محیطی و مکانی پاسخگو می باشد و از قابلیت های بستر خود در راستای ایجاد شرایط محیطی مطلوب استفاده بهینه می نماید.
اما در این راستا آنچه را که می توان مورد توجه قرار داد معماری بومی مناطق مختلف می باشد که در برگیرنده بسیاری از مفاهیم نوین در عرصه معماری پایدار می باشند. ایران با سابقه ای دیرینه در صنعت معماری و ارائه تکنیک های کهن ساختمانی می تواند شاخص های مناسبی جهت ارائه الگوهای کارآمد معرفی نماید.
آنچه در این مقاله عنوان می شود، تحلیل و بررسی الگوها و معماری بازار قدیمی در خوی است که به روش کیفی و مرور متون مدون و منابع و اسناد موجود در این زمینه انجام شده است و هدف از آن برشمردن و معرفی عناصر پایدار در بازار مذکور می باشد تا با توجه به آن به تاثیر این عوامل، بر آسایش اقلیمی کاربران این مکان در گذشته پرداخته است و نتایج حاصله می تواند راهکارهای مناسبی برای حل مشکل تغییر اقلیم ارائه دهد.
.1 مقدمه:
در گذشته بشر برای ایجاد امنیت و آرامش خود، در پی ساخت سرپناهی هم سو با طبیعت بوده، ولی با گذر زمان و آشنایی با تکنولوژی نوتر، تنها به تجمل اندیشیده و نقش عوامل تاثیرگذاری همچون: اقلیم و آب و هوا را در ایجاد آسایش و راحتی ساکنین و کاربران در ساخت و سازها را نادیده گرفته است و در طول زمان به برهم زدن شکل معماری و بافت شهری دست زده ، که این امر خود از عوامل مهم ایجاد آرامش ساکنین در شهرها بوده است . در این راستا معماری پایدار تلاش می کند نسبت به ویژگی ها و شرایط محیطی پاسخگو بوده و از قابلیت های محلی در راستای ایجاد محیط مصنوع استفاده مطلوب نماید.
آنچه در طراحی پایدار در هر اقلیم اساس طراحی قرار می گیرد، چگونگی حفظ و صرفه جویی در انرژی، کم کردن میزان و هزینه نگهداری، و ایجاد زیستگاهی متناسب در میان طبیعت است. از آنجایی که ساخت و ساز، خود یکی از مهمترین عوامل آلودگی محیط زیست به شمار می رود، می توان با طراحی و برنامه ریزی دقیق، ساختمان هایی ساخت که کمترین تاثیر منفی را بر محیط زیست داشته باشند. توسعه پایدار یکی از ایده های برنامه ریزی و طراحی برای ساخت چنین ساختمان هایی است. در معماری پایدار سعی می شود که تنها به اشکال و فرم ساختمان ها نگریسته نشود، بلکه به اصول و شرایط منطقه ای هر ساختمان، بهینه کردن مصرف انرژی، سامان دهی عناصر شهری، مهار کردن اقلیم، نگاه ریزبینانه تری داشته باشد؛ چرا که طبیعت ، بستر اصلی برای معماری پایدار است.
بدون تردید یکی از جدی ترین و مهم ترین ارزش ها و رویکرد های معماری پایدار، کارکرد های اکولوژیکی آن است. با مطالعه و استفاده از اطلاعات مربوط به الگوها و فرآیند های منطقه ای و چگونگی تداخل با طبیعت اطراف، می تواند علاوه بر طراحی و برنامه ریزی در نحوه ساخت و ساز، به مراقبت و محافظت از میراث طبیعی نیز پرداخت؛ تا کمترین آسیب را به آن وارد سازد.
خوی به عنوان مهد کوچک اما ارزشمند معماری زیبا و متنوع ایرانی می تواند در دستیانی به نکات ظریف آسایش موجود در شهرها و خانه های قدیم کمک شایانی نماید و این دقیقا همان معضلیست که امروزه ساختار شهرها و بناهای امروزی با آن مواجه هستند. یکی از این عوامل نبود ساختار و الگوهای طراحی متناسب با هر اقلیم است، شاید بتوان با بررسی الگو های مورد استفاده در گذشته و بسط دادن به معماری امروز با توجه به نیازهای شهرهای امروز ایران هم چهره فضاها را سامان داد و هم به نسل های آینده کمک نمود چرا که استفاده بی رویه از سوخت های فسیلی به دلیل ارزان قیمت بودن آنها در این کشور می تواند ضربه های مهلکی به نسل های بعدی بزند.
این بازار با توجه به عناصر معماری و راهکارهای کارآمد منطبق با اقلیم خود، توانسته در راستای پاسخ گویی به نیاز های کاربران و باورهای دینی آنها باشد.
.2 روش تحقیق:
روش تحقیق مقاله، توصیفی و روش کیفی و مرور متون مدون و منابع و اسناد موجود در این زمینه است. جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و میدانی است. برای آگاهی از نحوه این امر، به بررسی و مطالعه بازار قدیمی در خوی پرداخته می شود. در ادامه به بررسی تعاریف موجود معماری پایدار اشاره کرده و سپس به ارزش های معماری بومی با توجه به اقلیم آن می پردازد. این راستا، به طور اخذ به معماری اقلیم سرد و کوهستانی پرداخته شده و ویژگی های معماری بکار رفته در بازار خوی به تفضیل معرفی و بررسی, تحلیل می شود.
.3 پیشینه تحقیق:
محققان، پژوهش بازار را از جنبه های مختلفی مورد مطالعه و بررسی قرار داده اند: پیرنیا - بازار ایران - ، شوایتر - تبریز و بازار تبریز - سرائی - تحولات بازارهای ایرانی - ، وچاتلما پدر - معماری بازار - ، ویرت - بازار اصفهان - ، شفقی - بازار اصفهان - از آن جمله اند. برخی از محققان نیز در زمینه پایداری در بازارهای ایرانی نگاشته اند که از جمله آنها می توان به: کرم پور - بررسی کالبدی بازار قدیم دزفول و علل پایداری آن - نمونه موردی، راسته آهنگر ها - - ، نجفی - بررسی پایداری در بازار ایرانی - نمونه موردی: بازار وکیل شیراز - - ، اشاره نمود. این تحقیقات به نوعی در این مقاله مورد استفاده قرار گرفته است. لیکن این مقاله با بازخوانی اصول پایداری که در عناصر معماری و شهری در ایران استفاده شده است؛ می تواند به ارتقا کیفیت معماری معاصر در ایران کمک نماید. در این مقاله سعی بر آن است که به بررسی بازار خوی به عنوان یک عنصر پایدار شهری پرداخته شود.
.4 معماری پایدار
به گفته دستور کار 21 در ساخت و ساز پایدار CIB، بخش ساختمان . محیط های ساخته شده، به طور معنی داری در تغییر روی محیط طبیعی، تاثیرگذار بوده است و به عنوان دو حوزه کلیدی در توسعه پایدار جهانی، مطرح شده اند.
» ساختمان پایدار ساختمانی است که کمترین تاثیرات ناسازگار بر محیط طبیعی را در طول عمر ساختمان و استقرار منطقه ای و جهانی دارد. « اما نادیده نباید گرفت که، معماری بعنوان یک پدیده که زاده تفکر انسانی است و برای آسایش و آرامش انسان بوجود می آید وابسته به نحوه نگرش و بنیان های فکری اوست .اگر با دیدی منصفانه به این قضیه نگاه کنیم درمی یابیم که هدف از آفرینش معماری تنها پاسخگویی آن به نیازهای فیزیکی و مادی نیست و هدفی بس والاتر که آن برقراری ارتباط با عمیق ترین احساسات و عواطف انسانی است بر آن مترتب می باشد.
با توجه به رویکرد طبیعت گرا و انسان مدار طراحی پایدار به بررسی اصول معماری از دیدگاه ویترویوس معمار و نظریه پرداز سده های پیش از میلاد اشاره می کنیم که با بینش عمیق خود نسبت به معماری گامی فراتر از زمان خود برداشت به گونه ای که اصول او که عبارتند از: »استحکام، زیبایی و فایده« هنوز هم معتبرند و آنها را می توان به عنوان شاخصه های کلی طراحی پایدار نیز مطرح نمود
فلامکی از توسعه پایدار به صورت انگیزه ای بزرگ برای نو اندیشی های معماری یاد می کند: » در سال های پایانی سده بیستم، معماری اکوسیستمی، معماری ای که چگونگی های شکل و ارتباطاتی و شالوده ای چرخه های زندگی یا اکوسیستم ها را نقطه آغازین پژوهش و مکان و نقطه پایانی طراحی می گیرد، به میان می آید ... از یک سو، معماری با تمامی الزاماتی که برای برپا نگه داشته شدن دارد و پایدار ماندن دارد، به میان می آید و از سوی دیگر، تمامی دانش هایی که هر یک به صورتی خاص خود، با جهان طبیعت سر و کار دارند
در معماری پایدار، قبل از طراحی باید عناصر محیطی را به دقت شناخت، تا با دریافت و کشف شاخصه ها و با بکار گیری روش های صحیح طراحی اقلیمی، عملاً تحول و تکامل را در طراحی کالبد ساختمان های در حال ساخت را موجب می گردد. تا بتوان بدون تخریب مکانی، در آن محیط ساکن شد. در این میان باید نحوه ارتباط بناها با طبیعت اطراف را بدرستی بررسی نمود. طراحی هماهنگ با طبیعت بازگشت به زندگی محیطی را در خود دارد و تاثیرات طراحی به ما کمک می کند که فضایی طبیعی داشته باشیم.
