بخشی از مقاله
چکیده :
جامعه شناسی گردشگری بر این اعتقاد است که بازدیدکنندگان در یک جامعه یا در یک محیط، رابطه ای اجتماعی را به وجود می آورند که با همبستگی و رابطه ای که میان بومیان آن منطقه وجود دارد، متفاوت است. جامعه شناسی گردشگری از جنبه های تأثیرات گردشگری بر افراد، خانواده و جامعه قابل بررسی می باشد. گردشگری در محیط کلان و خرد باعث تغییرات اقتصادی، اجتماعی و نگرش سیاسی جوامع می شود. جامعه شناسی گردشگری نه تنها تأثیر گردشگری بر جامعه یا برعکس جامعه بر گردشگری پس از ورود گردشگران را بررسی می کند بلکه چگونگی آماده شدن جامعه برای پذیرش گردشگران را هم شامل می شود.
گردشگری از جمله موضوعاتی است که به ارتباط ارگانیک میان سازمان ها و نهادهای مختلف از جمله میراث فرهنگی، سازمان محیط زیست، نیروی انتظامی، بانکداری و وزارت امور خارجه و ...و در نهایت با همکاری با هم در پیشبرد گردشگری در یک کشور عمل می کنند، بنابراین صنعت گردشگری و کلیه فعالیت های مربوط به آن و زندگی مذهبی و نهادهای دینی در سرتا سر جهان بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند، برای همین گردشگری مذهبی به عنوان بحث اصلی ساختار تأ ثیرگذار در یک جامعه و یکی از عوامل تعیین کننده رفتار و حالت های انسانی شناخته شده و باعث ایجاد انگیزه برای مسافرت نیز خواهد بود .
واژگان کلیدی : گردشگری، گردشگری مذهبی، جامعه شناسی گردشگری
مقدمه :
گردشگری و فراغت برای انسان امروزی در عصر ماشین و پیچیدگی های آن فرصتی است برای بازتولید روانی و اجتماعی در دنیای پر از تنش امروزی که انسان با داشتن مشغله های فراوان همواره احساس خستگی می کند. اهمیت گردشگری و فراغت بر کسی پوشیده نیست و افزایش سفرهای با انگیزه و هدف معنوی با رشد صنعت گردشگری در عصر مدرن امروزی همراه شده است. صنعت گردشگری و کلیه فعالیت های مربوط به آن و زندگی مذهبی و نهادهای دینی در سرتا سر جهان بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند ، برای همین گردشگری مذهبی به عنوان یکی از متداول ترین حوزه های پژوهشی در تحقیقات گردشگری محسوب می شود ، چرا که ادیان به منزله ی بخش اصلی ساختار تأثیرگذار بر یک جامعه و یکی از عوامل تعیین کننده ی رفتار و حالت های انسان شناخته شده و باعث ایجاد انگیزه برای مسافرت نیز خواهد بود.
توسعه و رواج گردشگری مذهبی می تواند در راستای توسعه ی منطقه ای ، افزایش فرصت های اشتغال و افزایش درآمد و حفظ میراث فرهنگی باشد و هدف از آن تجربه مذهبی است. گردشگری مذهبی می تواند باعث آرامش در انسان مدرن امروزی شود، بنابراین یکی از منابع هویت ساز و منسجم کننده به ویژه برای جوامع سنتی و جوامع ایدئولوژک - مجله ی برنامه ریزی توسعه ی گردشگری - مقاله تبیین ذائقه ی گردشگری مذهبی جامعه ی ایران با تأکید بر جوانان؛ موانع، چالشها - علی قنبری برزیان - و همچنین به عنوان یک فرصت غیرقابل جایگزین برای تقویت سرمایه ی اجتماعی نقش بسیار مهمی را در سیاست گذاری های مربوط به اوقات فراغت دارد - هال ورساتین . - 11 2: 2015
با بررسی جامعه شناسی گردشگری، این صنعت به عنوان یک پدیده اجتماعی و فرهنگی قدمتی به اندازه ی عمر بشر داشته و به همان اندازه که تأثیرگذار بوده، با یکسری موانع و چالش هایی از قبیل مشکلات اجتماعی، کمبود سرمایه گذاری، موانع آب و هوایی و اقلیمی، عدم امنیت، تبلیغات، حمل و نقل، بهداشت و ...که در جای خود به عنوان عامل بازدارنده ی صنعت گردشگری به حساب می آیند، مواجه می باشد. همچنین کمبود بستر اجتماعی از قبیل هتل ها و مراکز گردشگری و آثار فرهنگی و ... نیز تأثیرگذار می باشند.از دیدگاه پژوهشگران نیز عوامل مختلفی در انجام گردشگری مذهبی توسط مردم مؤثر است که از مهم ترین آن ها می توان به کسب تجربه معنوی اشاره کرد. - نوئل و جعفری - 1393
گردشگری و گرایش مردم به نوع گردشگری خود به مانند دماسنجی از بررسی تغییرات فرهنگی در جامعه نیز می تواند باشد. قرآن کریم هم که برای هدایت بشر نازل شده است ، در آیه های بسیاری به سیر و سفر تأکید داشته است و با خطاب های مختلف از انسان دعوت می کند که به مسافرت و زمین گردی بپردازد. - سوره عنکبوت آیه - 20همچنین در آیات42 سوره ی روم ، 36 سوره ی نحل ، 69 سوره ی نمل و 137 سوره آل عمران نیز به این مهم تأکید شده است.قرآن کریم با کلماتی چون قل سیروا...و یا قل سیحوا ...بر مسأله ی گردشگری تأکید کرده است که این تأکید بر پایه ی تعارف - مبادله ی معرفتی - استوار است و وقتی این تبادل معرفتی صورت می گیرد باعث رشد عقل و رویه ی منطق و تفاهم بین بشر و از بین بردن تنش شده است و این یکی از مهم ترین پایه های بنا شده از سوی دین اسلام است.
روش تحقیق: کتابخانه ای، خبری، توصیفی
یافته های تحقیق:
الف - جامعه شناسی گردشگری:
جامعه شناسی گردشگری بر این اعتقاد است که بازدیدکنندگان در یک جامعه یا در یک محیط رابطه ای اجتماعی را به وجود می آورند که با همبستگی و رابطه ای که میان بومیان آن جامعه وجود دارد، متفاوت می باشد و تأثیرات نهایی تجربه های سفر در جوامع تا چه میزان فعالیت گردشگری را افزایش یا کاهش می دهد. در جامعه شناسی گردشگری تأثیرات گردشگری از جنبه های مختلف تأثیر روی افراد، خانواده و جامعه قابل بررسی می باشند. فردی که برای سفر به یک مکان نا آشنا می رود، آن محیط از لحاظ جغرافیایی، فردی، اجتماعی و فرهنگی برای او نا آشنا خواهد بود؛ در نتیجه گردشگر برای داشتن سفری لذت بخش و پرثمر با مسائلی رو به رو می شود که باید آن را حل کند.
گردشگر باید منابع مالی و زمانی خود را بسیار متفاوت تر از محل زندگی خود مدیریت کند،باید روابط اجتماعی و تعاملات اجتماعی را برای دست یابی به خوراک و پناه گاه و دیگر نیازها مدیریت کند.تجربه سفر هم برای مسافر و هم جامعه تأثیری عمیق بر جای می گذارد زیرا تجارب سفر از خاطرات برجسته و به یادماندنی در زندگی مسافر است. با رشد خانواده وبلوغ فرزندان و وجود امکانات، سفرهای خانوادگی سال به سال بیشتر و برجسته تر می شود. سفرهای خانوادگی می تواند آموزشی نیز باشد. هر چه سفر هدفمندتر باشد،مزایای آن نیز بیشتر است.آمادگی یک جامعه برای پذیرش گردشگر هنگامی صورت می گیرد که مسئولان و مدیران علاوه بر زیرساخت های سخت افزاری گردشگری در رابطه با آگاهی جامعه به عنوان زیرساخت نرم افزاری نیز به طور همزمان و موازی بیاندیشند.
آموزش رفتاری در میان جامعه از طریق رسانه ها آموزش داده می شود. برای برخورد با مشکلات اجتماعی، نیروهای حفاظتی و انتظامی باید روش های نوینی را آموزش ببینند و وزارت امور خارجه با روش ها و اسلوب جدید تشویق و ترغیب گردشگران آشنا شوند، به این ترتیب جامعه آماده ی ورود گردشگران خواهد بود و همچنین با داشتن آمادگی نسبی تأثیرات منفی گردشگری کاهش می یابد و این موضوع خیلی مهم است که اگر جامعه ای برای برخورد با گردشگری آماده نباشد آسیب های غیر قابل جبرانی بر پیکره ی فرهنگی و طبیعی آن وارد خواهد شد.به گفته ی جناب آقای سلطانی فر گردشگری ، اشتغال زایی پایدار و زود بازده با هزینه ی بسیار کم ایجاد می کند، از این رو گردشگری یک گنج پنهان می باشد.
هدف اصلی جامعه شناسی مذهبی، بررسی سیر تکاملی ادیان و تحلیل و تفسیر رشد مذاهب و نقش آن ها در روند حوادث اجتماعی از قبیل : دین و خانواده، دین و قومیت، دین و دولت، دین و اقتصاد، علم و دین، دین و مطالعات اجتماعی، رقابت مذهبی و نهضت رقابت مذاهب می باشد. تمام این موارد به نوبه ی خود دست به دست هم داده تا ببیند جامعه شناسی چه تأثیری روی پدیده ی گردشگری مذهبی می گذارد. - مجله ی دین پژوهان، اسفند سال /1380 شماره - 6سفر کردن تأثیر مهمی بر روی تفاهم ملی و شناخت ارزش های مردم دارد. خط مشی های دولت های پیشرفته و فرهیخته بر آن است تا مسافرت به ویژه مسافرت های داخلی را ابزاری برای آشنایی شهروندان با سایر قسمت های کشور بدانند که سر انجام به کسب غرور می انجامد.
حضور بازدیدکنندگان و گردشگران در یک کشور در الگوی زندگی ساکنان بومی تأثیر می گذارد. حضور گردشگران و رابطه ی آنها با شهروندان جامعه ی میزبان، تإثیر شگرفی روی شیوه ی زندگی و نگرش مردم محلی بر جای می گذارد. گردشگری در سطح کلان و خرد باعث تغییر در اقتصاد، اجتماع و نگرش سیاسی جوامع می شود.رسانه ها به نقش اقتصادی گردشگری اشارات فراوانی می کنند و آن را در رتبه های بالای درآمدزایی جای می دهند؛ از طرفی به تعداد کسانی که از طریق گردشگری امرار معاش می کتتد، روز به روز افزوده می شود .گردشگری به عنوان یک پدیده اجتماعی در سطح بین الملل مطرح است تا جایی که ساختار اجتماعی، معیارهای اخلاقی و هنجارهای عرفی را تغییر می دهد .
مسائل سیاسی هم با گردشگری در ارتباط هستند که کوچکترین حرکت سیاسی بر کمیت و کیفیت گردشگری اثر می گذارد.گردشگری معاملات اقتصادی کشورها را به گونه ای خاص تغییر داده است که کشورهایی که تا چند سال پیش آن ها را به عنوان کشورهای در حال توسعه یا توسعه نیافته می شناختیم بر اساس همین فرصت جایگاه خود را در اذهان مردم، سیاست مداران و اقتصاد دانان دنیا تغییر داده اند و اکنون به ابزارهایی دست یافته اند و راهکارهای توسعه را در اختیار دارند.اینکه مردم با چه هدف و انگیزه ای سفر می کنند و کدام مکان را به عنوان مقصد خود انتخاب می کنند و اینکه سفر مسافرت چه تأثیری بر روی جامعه میزبان و محیط می گذارد، همه در زمره ی مطالعات جامعه شناسی گردشگری قرار می گیرد.
جامعه شناسی گردشگری تأثیر گردشگری بر جامعه یا برعکس را نه تنها پس از ورود گردشگر بررسی می کند، بلکه چگونگی آماده شدن جامعه برای پذیرش گردشگر را هم شامل می شود.گردشگری از آن دست موضوعاتی است که ارتباط ارگانیک میان سازمان ها و نهادهای مختلف را نیاز دارد. سازمان میراث فرهنگی، سازمان حفاظت محیط زیست، نیروی انتظامی، صنعت بیمه، بانکداری، شهرداری، وزارت امورخارجه و...در نهایت همکاری با هم در پیشبرد گردشگری در یک کشور عمل می کنند.
ب - گردشگری مذهبی : گردشگری مذهبی به عنوان یک کنش فرهنگی به نوعی از گردشگری اطلاق می شود که مردم به صورت انفرادی یا جمعی به منظور زیارت، تبلیغ مذهبی یا حتی فراغت به مکان و مناطق مذهبی سفر می کنند و هدف اصلی از این سفرها کسب تجربه مذهبی می باشد.پیروان مذاهب مختلف با هدف دیدار اماکن مقدس مذهبی نظیر زیارتگاه ها، مقابر، امام زاده ها و ..و همچنین برگزاری و برپایی آداب و رسوم مذهبی سفر می کنند، در واقع می توان گفت یک سفری است که در آن گردشگر برای سیر و سیاحت به یک منطقه ای خارج از محل سکونت خود می رود.تجربه ی ذهنی گردشگری مذهبی حاصل روند پرورش اجتماعی و درونی شدن وجه دینی گردشگری است اما مضامین و معنویات خاصی که در پرورش اجتماعی او به صورت درونی می آیند از جامعه ای به جامعه ی دیگر متفاوت است.
با توجه به نظریات کنش متقابل نمادی - کولی ، شار - و نظریه ی نمایش - گافمن - تأثیرات گردشگری بر فرهنگ و مذهب و دیگر قسمت ها و بخش های جامعه و نیز تأثیر احساس امنیت و رفتار جامعه ی میزبان در رضایت گردشگران از سفرشان استدلال می شود.جاذبه های مذهبی، زیارتگاه ها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جذب می کنند. شرایط اقامتی و پذیرایی این نوع از گردشگری مانند مسافرخانه ها، زائرسراها با توجه به بافت اجتماعی، فرهنگی و عقیدتی گردشگران و جامعه ی میزبان دارای ویژگی های خاص خود است که در هر کشوری از تنوع بسیار بالایی برخوردار است و نکته قابل توجه در این زمینه این است که گردشگری مذهبی تنها شکل از اشکال گردشگری است که بر موانع آب و هوایی غلبه می کند و افراد برای شرکت در مراسمی خاص و آیینی حتی در بدترین شرایط آب و هوایی در ایامی خاص و به شکل گروهی و خانوادگی رنج سفر را به جان خریده و در مقاصد مورد نظر و در شرایط سخت اقامتی و پذیرایی شرکت می کنند.
