بخشی از مقاله
چکیده
در قرآن کریم برای جامعه مطلوب و مورد رضایت الهی ویژگیهایی بیان شده است که نویسنده درصدد تبیین آنهاست؛ ویژگیهایی که تلاش برای تحقق آنها از سوی مردم مسلمان و زمامداراناسلامی میتواند نوید بخش یک جامعه پیشرفته و آرمانی باشد و این خود بهترین شیوه تبلیغ عملی اسلام در جهان است. در این مقاله هشت ویژگی به ترتیب مصحف شریف مورد بحث قرار گرفته است؛ اعتدال ﻭ دوری از افراط و تفریط، پایبندی جامعه به امر به معروف و نهی از منکر، اتحاد ﻭ انسجام مسلمانان، عدالت پیشهگی، توانمندی نظامی، امنیت و فراوانی، یکتاپرستی و در نهایت رشد و بالندگی از یافتههای این پژوهش است.
واﮊگان کلیدی: جامعه، مطلوب، امت.
مفهومشناسی
١. جامعه
در لغتنامه فارسی، در تعریف جامعه آمده است: جامعه، به معنای گروه مردم یک شهر، یک کشور، جهان و یا صنفی از مردم: جامعه بشریت، جامعه ایرانی، جامعه علما.١
١. معین، فرھنگ فارسی، ج١، ص ١٢٠٨.
جامعه مطلوب از دیدگاه قرآن ٢٠١
اندیشمندان نیز گفتهاند: مجموعهای از افراد انسانی که با نظامات و سنن و آداب و قوانین خاص پیوند خورده و زندگی دسته جمعی دارند، جامعه را تشکیل میدهند.٢ و به تعبیر دیگر، جامعه عبارت است از مجموعهای از انسانها که در اثر جبر یک سلسله نیازها و تحت نفوذ یک سلسله عقیدهها، ایدهها و آرمانها در یکدیگر ادغام شده و در یک زندگی مشترک غوطهورند.٣
٢. مطلوب
مطلوب در لغت به معنای طلب کرده شده، آرزو شده، خواسته، خوشآیند، محبوب، دل پسند.٤ بنابراین، مقصود ما از جامعه مطلوب از دیدگاه قرآن، جامعهای که مورد رضایت و پسند قرآن است و خداوند تشکیل چنین جامعهای را از امت اسلامی مطالبه کرده است.
بررسی جامعه مطلوب از دیدگاه قرآن
از دیدگاه قرآن جامعه مطلوب دارای ویژگیها و معیارهای متعددی است که به ترتیب مصحف شریف میتوان عمده آنها را چنین بر شمرد:
١. اعتدال یکی از ویژگیهای جامعه مطلوب از نگاه قرآن اعتدال است؛ جامعهای به دور از افراط و تفریط، تندروی و کندروی. جامعهای که همه نیازهای مادی و معنوی به گونهای صحیح و متوازن در آن دیده شود. قرآن کریموَ کَدر وصفذلِکَامتجَعَلْناسلامیمیاکُمْفرماید: أ}ُمﱠ ه وَسَ طاً َ یَکُونَ الرﱠسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدا{؛٥ »همانگونه - که قبله شما
٢. مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج٢، ص٣٣١.
٣. همان.
٤. فرھنگ فارسی معین، ج٣، ص٤٢٠٢.
٥. بقره، آیه٤٣.
٢٠٢ پیشرفت از منظر قرآن و حدیث
یک قبله میانه است - شما را نیز امت میانهای قرار دادیم - که در حد اعتدال که میان افراط و تفریط هستید - تا گواه بر مردم باشید و پیامبر هم گواه بر شما.« مفسران در تفسیر این آیه که در ماجرای تغییر قبله نازل شده، درباره مراد از امت وسط بودن نکتههایی بیان کردهاند؛ از جمله شیخ طوسی معنای آن را معتدل دانسته و آن را به اکثر مفسران نسبت داده است و دراین باره روایتی نیز از رسول خدا| نقل کرده که »وسطا« را به عدل - معتدل - تفسیر کردهاند و در ادامه شُهَداءَ معنایعَلَی} النﱠ اس ِ { را نیز به معنای حجت بر مردم دانسته همانگونه که پیامبر| حجت بر مسلمانان است٦. ٧ فخر رازی نیز یکی از تفسیرها درباره »وسطا« را دوری از افراط و تفریط و غلو و تقصیر دانسته است.٨
به تعبیر احمد مراغی: شما امت اسلامی را امتی نمونه و عادل قرار دادیم چرا که امتی وسط میباشید، نه از گروه غالیان در دین و نه مقصران و کوته بینان. اسلام آمده است تا حق روح و جسم هر دو را جمع کند و همه حقوق انسانی را به مسلمانان عطا نماید. بدین وسیله میتوانید هم حجت بر مادیگرایان باشید که فقط به لذات دنیایی بسنده کردهاند و از مزایای روحی و معنوی، خود را محروم ساختهاند و هم حجتی بر آنان باشید که غلو در دین کرده و خود را از همه لذات جسمی محروم ساخته و همه امور حیات مادی را که خدا برای بشر مهیا نموده بر خود تحریم کردهاند.٩ بنابراین، مقصود از امت وسط همانگونه که آیتاالله مکارم شیرازی گفتهاند: امتی است که از هر نظر در حد اعتدال باشد، نه کندرو و نه تندرو، نه در حد ٦. محمد بن حسن طوسی، التبیان، ج٢، ص٧ و ٨. ٧. البته برخی عدل را به معنای خیارالناس - بهترین مردم - دانستهاند و همچنین در معنای شهادت نیز تفاسیر دیگری نقل شده است - همان - مرحوم طبرسی نیز این اقوال را نقل کرده است، ر.ک: مجمعالبیان، ج١، ص٤١٥ و ٤١٦. ٨. محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج ٤، ص٨٤ ٨٥. ٩. احمد بن مصطفی مراغی، تفسیر مراغی، ج٢، ص٦.
