مقاله جامعیت وجهانی بودن قرآن از منظر نهج البلاغه

بخشی از مقاله

چکیده:

یکی از نشانههای اعجاز قرآن مجید و از جمله دلایل خاتمیت دین مبین اسلام و برتری آن بر دیگر ادیان، جامعیت و جاودانگی این نسخه الهی است . بسیاری از مخالفان قرآن تلاش کرده اند چنین شبهه افکنی کنند که این کتاب الهی با دنیای امروز که عصر پیشرفت علوم و تکنولوژی است، متناسب نیست; بلکه فقط اعجاز عصر پیامبر ختمی مرتبتصلی الله علیه وآله است و صرفا برای زمان ایشان شمولیت داشته است و اکنون همانند کتاب مقدس انجیل صرفا برای استفاده فردی قابلیت دارد. جامعیت و جاودانگی قرآن کریم از مهمترین مباحث زیر بنایی، جهتشناخت این کتاب الهی و یکی از موضوعات بحث برانگیز امروزی است. قطعا تشریح و بررسی دقیق و عمیق این موضوع میتواند بر ادعاهای پوچ در این زمینه خط بطلان کشد.

در پرتو مساله جامعیت، موضوع وجود تمامی علوم مختلف در قرآن که از نظریههای افراطی به شمار میآید حجیت قرآن کریم و نظریه اهل حدیث در این باره و نقد و بررسی این دیدگاه مورد بحث قرار میگیرد. نهج البلاغه، اخوالقرآن و بهترین و نابترین منبعی است که میتواند ره پویان طریق را در شناخت صحیح و حقیقی قرآن مجید یاری دهد. در نگاه امیرمؤمنان علی علیه السلام، قرآن نسخهای جامع و جاودانی است که از نیازهای بشر برای رسیدن به سرمنزل سعادت و کمال، فروگذار نکرده است. حضرت در موارد گوناگون و به شیوههای زیبا و حکیمانه به ترسیم این ویژگی پرداخته است.ما دراین پژوهش سعی بر بیان این ویژگی ها به تحلیلی توصیفی می باشیم.

کلید واژهها: قرآن، نهجالبلاغه، جامعیت و جاودانگی، سعادت ، حجیت، اهل حدیث

مقدمه:

رسالت هر پیامبری، گرفتن وحی تشریعی است این وحی، متن پیام و گوهر رسالت او خواهد بود. نزول هر پیامی به اندازه ظرفیت وجودی گیرنده آن است. با توجه به اینکه پیامبر اسلام کامل ترین انسان ها و برترین پیامبران بوده است و شریعتش آخرین شریعت الهی برای انسان است، قرآن کریم در برابر سایر کتاب های آسمانی، از جامعیت برخوردار است. یکی از ویژگی هایی که قرآن برای خود می شمارد گستردگی و جامعیت امور مطرح شده در آن است در این باره می فرماید: »و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء و هدی و رحمه و بشری للمسلمین.« - نحل - .89/یکی از نکات قابل توجه در تفسیر قرآن اصل جامعیت و جاودانگی آن است قرآن کریم کتابی جامع و حاوی حقایق بسیار است که امیر مؤمنان - ع - در مواردی از نهج البلاغه بدان اشاره دارد.

از دیدگاه امیر مؤمنان - ع - ، قرآن ظاهری زیبا و باطنی ژرف و ناپیدا دارد و به منزله ی دریایی عمیق با شگفتیهای تمام نشدنی و غرائب بی پایان است - شریف الرضی ،1359ش، خطبه - 18 و کسی را یارای رسیدن به ژرفای آن نیست - شریف الرضی،1359ش ،خطبه - 198 و همان گونه که خداوند خود فرموده ، هیچ چیز در قرآن فروگذار نشده است - الأنعام ، . - 38 از نگاه امام علی - ع - ، بیان هر چیزی در قرآن است و علاوه بر حقایق مربوط به زمان نزولش ، جامع تمام حقایق گذشته و آینده نیز هست و درمان دردهای بشریت و انتظام امور آنان را میتوان در آن یافت - شریف الرضی ،1359ش، خطبه . - 18

مفهوم شناسی:

تعریف لغوی:

جامعیت در لغت به معنیفراگیری، وضع یا کیفیت جامع بودن - صدری افشار ،1381ش،ج1،ص - .390و در برخی دیگر از منابع به معنی »شمول و فراگیری« آمده است.سیّاح - ، 1382ش،ترجمه المنجد. -

تعریف اصطلاحی:

. 1برخی در تعریف جامعیت گفته اند: منظور از جامعیت این است که در آن از هیچ نکته و مسأله ای غفلت نشده است و همه چیز را در خود دارد و وقتی جامعیت قرآن می گوئیم مرادمان این است که هر آنچه مورد نیاز انسان است در قرآن هست چه نیازهای دینی انسان و چه نیازهایی که وصف دینی ندارند. - سیوطی،1380ش، ج 2، ص ;393 بینات، ش 10، ص - .25

2.عده ای دیگر در تعریف جامعیت گفته اند: منظور از جامعیت جامع بودن در حوزه مسؤولیت دین است; یعنی آنچه را دین موظف به بیان آن بوده است را قرآن بیان کرده است. بنابراین مرادمان از جامعیت بیان امور غیر مرتبط با حوزه مسؤولیت دین نیست تا کسی انتظار بیان علوم و فنون مختلف را از قرآن داشته باشد . - ایازی، 1380ش ،ص - .201

3.بعضی از صاحب نظران نیز معتقدند: جامعیت قرآن به این معنی است که هر آنچه از متون وحیانی دیگر ناب و خالص بوده است و باقی بوده تا زمان بعثت نبی اسلام و یا تحریف شده است و در زمان وحی محمدی - صلی الله علیه وآله - نبوده است، در این متن وجود دارد، به بیان دیگر قرآن جامع معارف وحیانی است که در دیگر متون دینی بوده است. - ابن عربی، فصوص الحکم، ذیل روایت اوتیت جوامع الکلم »ای جمیع الحقایق و المعارف. - نتیجه آنکه جامعیت در اصطلاح به معنی فراگیری و شمول است، حال این شمول چه در عرصه آموزه های دینی باشد و چه توسعه داشته باشد و امور غیر دینی را نیز شامل بشود.

پیشینه تحقیق:

آیات و روایات متعدد درباره جامعیت قرآن وجود دارد به این سبب زیادی از اندیشمندان مسلمانان همواره به این مسئله توجه کرده اند و این بحث آثار و فواید زیادی دارد از جمله قرآن اصلی ترین منبع دین اسلام به شمار می آید.

جامعیت قرآن:

آنچه از قرآن و روایات درباره جامعیت قرآن و گستره آن می فهمیم حجت و حاکی از واقع است. آیات مربوط به این امر - جامعیت قرآن کریم - به ویژه آیه 111سوره یوسف وآیه 89 سوره نحل و برخی روایات قلمرو و موضوعی قرآن و تصریح می کنند که قرآن همه چیز را به تفصیل بیان کرده است. اما ظاهر قرآن تمام امور دینی و هدایتی را بیان نمی کند تا چه رسد به اینکه همه چیز را به تفصیل بیان کرده باشد ولی روایات معصومین در این باره اشاره می کنند پس منظور از آیاتی که جمله »کل شی« در آن استفاده شده مربوط به امور هدایتی مقید نیست و منظور از جمله »تبیان کل شیء« بیان اجمالی نیست بلکه تفصیلی و روشن از گستردگی موضوعی برخوردار است. چون آیه فوق تفصیل از فعل به معنای جدا کننده دو چیز است وتبیاناً مبالغه در بیان است و عباراتی که با جمله »کل شی« نازل شده است عمومیت و اطلاق دارد و چنان که اصل بر این است که دلالت ظاهری آیات تاویل نشود عمومیت و اطلاق