بخشی از مقاله
چکیده
سرعت تحولات و رقابت در عرصههای مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری، زیستمحیطی و فرهنگی موجب شده است که دستیابی به پیشرفت و لوازم و امکانات تداوم آن، یک منظومه، فرایند یا پروژه منسجم، طراحیشده و هدفمند باشد. از سوی دیگر، همه منابع مادی و معنوی، الزامات، استلزامات و بایستههای مسیر پر پیچ و خم پیشرفت، دارای اولویت هم ارز، همتراز و همسنگ نیستند. از این رو، ضروری است پیشرفت یک ملت با هر تعبیری نظیر نظام و منظومه، فرایند و یا پروژه اولا دارای الگو و نقشه راه معین و از پیشطراحیشده باشد و ثانیا جزئیات و ابعاد این الگوی کلان و مسیر سخت، با دقت وسواس فراوان و معنیدار، به زیرالگوها، عناصر و اجزای تفصیلی، تجزیه شود. در این مقاله، سعی شده است با استناد به دانش و تجربه، منابع و اسناد موجو.د، ضرورت و نحوه تفصیل و تجزیه الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت به زیرالگوها، زیرنظامها عناصر جزئی، توضیح و تبیین شود.
بر اساس ایده و یافتههای این تحقیق، لازم است الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بر مبنای تجربه و عرف موجود در سطح جهانی با دقت، شفافیت و قابلیت فهم عمومی و نخبگانی و امکانپذیری اجرا و پایش، به زیرالگوها و عناصر تفصیلی در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری، زیستمحیطی و فرهنگی تجزیه شده و نحوه دستیابی به پیشرفت در همه این ابعاد و زیرالگوها پی گیری شود. بدون تعیین و تدقیق اجزا و زیرالگوهای الگوی کلان اسلامی ایرانی پیشرفت، حرکت در چارچوب این الگو و عملیاتی کردن آن در قالب برنامهها و طرحهای محلی، منطقهای، ملی و جهانی، دشوار یا حتی غیر ممکن، خواهد بود. در این صورت، باروری چنین الگوی با شکوهی، محدود و قابل خدشه خواهد شد.
کلیدواژهها: الگوی اسلامی ایرانی، الگوی پیشرفت، منظومه پیشرفت، فرایند پیشرفت، پروژه پیشرفت.
-1 مقدمه
دانش و تجربه گرانسنگ و ذیقیمت بشر امروزی گواهی میدهد که پیشرفت و تمدن در هر امت و جامعه ابتدا در اذهان نخبگان و مردم صورتبندی شده و در ادامه این ذهنیتها و تصاویر به الگو، برنامه، نقشه راه و پروژههای قابل فهم عمومی و نخبگانی تبدیل میشود. نقشهراه و الگو یکی از پیششرطها و بایستههای بالندگی در عرصههای پیشرفت و تعاملی ملی است. بر خلاف جریان مسلط و هژمون جهانی تمدن غرب، جمهوری اسلامی همواره تقلا کرده است که الگوی پیشرفت مبتنی بر ظرفیتهای سرزمینی و موازین، آموزهها و هنجارهای دینی و بومی ارائه کند. می پذیریم که هنوز چنین آرزویی به سرانجام درخور تراز جمهوری اسلامی نرسیده است، اما نفس طرح آشکار ایده الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت یکی از تدابیر تحسین برانگیز و امیدبخش نظام جمهوری اسلامی و ملت فرهنگی و تاریخی ایران نه تنها در مرزها و جغرافیای ژئوپلتیک ملی بلکه قابل ارائه و تبیین در سطح جهانی است.
الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در حد یک گفتمان در سالهای پس از انقلاب اسلامی در عرصههای مختلف حیات اجتماعی پیگیری شده و در سا لهای اخیر اهتمام بر صورتبندی و تبیین الگوی خاص مد نظر قرار گرفته است - مهدی، 1395 و . - 1396 با قدری اغماض و سادهسازی میتوان گفت در یک قرن اخیر الگوی توسعه در جهان پهناور حتی برای تمدنهای بزرگ و اصیل بشری نظیر ایران، مصر و چین، دارای دو آبشخور، منبع تغذیه و قبله آمال شامل بلوک شرق به رهبری اتحاد جماهیر شوروی و بلوک غرب به رهبری ایالات متحده امریکا بوده است. شاهد این مدعا خود واژه توسعه است که به مفهوم حرکت در مسیر طی شده کشورهای به اصطلاح توسعه یافته نظیر جهان غرب به طور عام و امریکای شمالی و اروپای غربی به طور خاص است.
در این پارادایم برنامه های توسعه عمدتا مبتنی بر شاخصهای تحقق یافته یا در دست اقدام کشورهای توسعه یافته میباشد. به عبارتی، قاعده اصلی بازی توسعه در دنیای کنونی، رویهها و دستاوردهای جهان غرب میباشد. ملتها و دولتهای غیر غربی یا از حیث اراده و روحیه نمیتوانند در خارج از این قواعد بازی کنند یا در صورت برخورداری از اراده و شجاعت بازی در خارج از این میدان، به صور مختلف دچار انزوا و هجمه نظامیافته مرئی و نامریی می شوند. شاهد برجسته این وضعیت، جمهوری اسلامی ایران است که در چهار دهه گذشته یک روز آزاد از حملات و زورآزمایی تمام قد اردوگاه تمدن غرب، کشورهای غربی و وابستگان آنها نبوده است.
به هر روی، میتوان اذعان کرد که تمدن غرب به رهبری نرم وسخت ایالات متحده امریکا و متحدان اروپایی آن، سرمشق و الگوی محتوایی توسعه اکثر ملتها و کشورهای جهان شده است. الگویی که علیرغم دستاوردهای مادی قابل توجه و بینظیر در ابعاد مختلف زندگی، جهان امروز را به طور برنامهریزیشده یا ناخواسته با مخاطرات و آسیبهای جدی در حوزه خانواده، محیط زیست، پایداری، عدالت، رقابت و کیفیت زندگی، مواجه کرده است. نمونه بارز این توسعه آسیبزا و افراطی، گسترش بیحد و حصر فناوریها و صنایع ویرانگر نظامی و ترویج آگاهانه و برنامهریزیشده این تفکر مخرب و ضد بشری به همه ملتها و جوامع در حال توسعه است.
دنیای گرسنه1 بجای علاج گرسنگی مردم، در تدارک جنگ افزارهای تولید شده در صنایع دنیای بهظاهر پیشرفته بوده و رمز ثبات و آرامش خود را در انباشت و بکارگیری سلاحهای متنوع و متعدد و به تعبیر وزیر خارجه ایران، سلاحهای خوشگل2 میداند. همچنین، الگوی توسعه مسلط جهانی دارای پیامدهای مخربی برای بشر و جوامع بشری بوده است: افزایش فاصله طبقاتی و تعمیق فقر، کاهش روحیه فعالیت و تلاش در مردمی که از دستاوردهای توسعه بینصیب ماندهاند، افرایش کژکارکردیهای روان شناختی ناشی از تحمل بی عدالتی در جامعه در قالب تعارضات خصمانه، خمودگی و انفعال در برابر رویدادهای اجتماعی - الوانی و پورعزت، . - 1382
بهعبارتی، الگوی توسعه مسلط در جهان بجای تمرکز و سرمایهگذاری در خیر عمومی و نجات بشر از بلایا و گرفتاریها برای محو فرهنگها و تمدنهای اصیل و بومی و یکسانسازی جهان به خواست و اراده خود تلاش میکند. در دهه های اخیر، به رغم دستاوردهای فوق العاده الگوی توسعه غربی نظیر امکان تسلط انسان بر طبیعت و افزایش توانمندی های مادی بشر به ویژه بخش اندکی از مردم جهان، طرح مفهوم توسعه پایدار نشان میدهد که کفگیر الگوی سعادتبخش مورد ادعای غرب به ته دیگ خورده و مجبور شدند با این مفهوم وارد میدان شوند. جالبتر اینکه، صدای هیچیک از ملتها و دولتهای مجذوب این پارادایم و گفتمان هژمون بلند نشد و مدعیان الگوی ادعایی نجاتبخش مورد بازخواست قرار نگرفتند.
جنبوجوش و اراده تحسین برانگیز نظام جمهوری اسلامی ایران در جهت گیری به سوی یک الگوی پیشرفت با محوریت خالق و مخلوق - خدا و انسان - با هدف دستیابی به مفهوم قرآنی حیات طیبه1 متضمن سعادت حقیقی انسان، گام و حرکت نوینی در پاردایم و گفتمان پیشرفت میباشد. البته، متواضعانه و منصفانه باید پذیرفت که چنین الگویی تاکنون واقعیت عینی نیافته و انسان مسلمان ایرانی از ثمرات چنین الگویی بهرهمند نشده است - مهدی، 1395 و . - 1396
دلایل این ناکامی و عدم توفیق متعدد بوده و میتواند در دو بعد درونی و بیرونی مورد بررسی قرار گیرد. بیتجربگیها، کمکاریها و جزم نشدن عزم همگانی بهویژه در سطح تمامیت نخبگان و فشارهای طاقتفرسای قدرتهای جهانی و وابستگان آنها در تحمیل جنگ و ایجاد نا امنی، تحریمهای اقتصادی، تبلیغ رسانهای، تهاجم بیوقفه فرهنگی و نظایر اینها در ناکامی ملت تاریخی و اصیل ایران در تولید و عرضه کامل یک الگوی رقیب پیشرفت در جهان، مؤثر و ذینفوذ بوده است. با این حال، تقلای مستمر جمهوری اسلامی ایران میتواند به ثمر نشسته و ملت ایران را به یکی از داعیان برحق پیشرفت در جهان تبدیل کند. این تلاش، مستلزم لوازم متعددی است که در رأس آنها اهتمام نخبگان، مشارکت آحاد مردم، تعمیق دائم حکمرانی مشارکتی در سطوح مختلف مردمسالاری، سیاستگذاری و تدوین برنامههای دقیق راهبردی و عملیاتی در سطوح و ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری، زیست محیطی و فرهنگی است.
در این مقاله، تلاش شده است ضرورت و چونگی تجزیه و تفصیل الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به زیرالگوها و عناصر تفصیلی معین و معنیدار در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری، زیستمحیطی و فرهنگی2، به روش استناد به خرد و تجربه و مرور اسنادی، توضیح و تبیین شود. برای بار سوم - پس از کنفرانسهای پنجم و ششم - ، یادآوری و تأکید می شود که الگوی بدون محتوای با ارزش و رهاییبخش و یا الگوی بدون صورتبندیف تعمیق و تدقیق مناسب و مقتضی، به یک اندازه میتوانند در عدم حصول پیشرفت و عدم توفیق در آرمان مورد ادعا سهیم، مؤثر و ذینقش باشند. بنابراین، حرکت در مسیر پیشرفت بایستی هوشمندانه، طراحیشده و رعایت و پایبندی به همه دستاوردهای علمی و فناوری بشر باشد.
-2 روش مطالعه
در این پژوهش، از دانش و تجربه تجزیهوتحلیل و طراحی سیستمها، فرایندها و پروژههای مختلف استفاده شده است. منابع اصلی این مطالعه، کتب و مقالات در دسترس و دانش و تجربه پژوهشگر در حوزه مهندسی، تجزیه و تحلیل، طراحی و بهبود سیستمها، فرایندها و برنامهریزی و کنترل پروژههای متعدد میباشد. در این مقاله، تلاش شده است که با استناد به دانش و تجربه و منابع علمی و تجربی، ضرورت و نحوه تجزیه الگوی کلان اسلامی ایرانی پیشرفت به الگوهای فرعی در حوزه های معمول سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری، زیستمحیطی و فرهنگی، تبیین شود.
-3 یافتههای پژوهش
بر اساس ایده کلی این تحقیق، پیشرفت بر مبنای الگوی اسلامی ایرانی میتواند از سه منظر تعبیر و تفسیر شود: پیشرفت بهمثابه منظومه3 - نظام - ، پیشرفت بهمثابه فرایند1 و پیشرفت بهمثابه پروژه.2 در ادامه، با استناد به این مَن عَمِلَ صالِحًا1 مِنمُؤمِنٌذَکَرٍفَلَنأَوأُوَهُوَنثیحیِیَنﱠهُ حَیاهً طَیﱢبوَلَنَهًجزِیَنﱠهُمأَجرَهُمبِأَحسَنِماکانوا یَعمَلونَ. قرآن کریم، سوره نحل، آیه .97 2 . PESTEC 3 . Progress as System
