بخشی از مقاله
چکیده
توسعه هر جامعه با کسب سواد افراد آن جامعه رابطه مستقیم دارد؛ به این صورت که هر چه سطح سواد افراد بالاتر باشد، رشد فرهنگی در آن جامعه بیشتر است و آن جامعه بیشتر مستعد توسعه یافتن میباشد. مناطق روستایی را بیشتر افراد بزرگسال تشکیل داده است و اکثریت تولیدات روستایی به ویژه تولیدات بخش کشاورزی توسط این افراد صورت میگیرد و نقش مهمی را در توسعه روستایی ایفا میکنند. از طرفی اکثریت این افراد کمسواد یا بیسواد هستند. با توجه به اینکه افزایش دانش، بینش و مهارتهای جدید کشاورزی زمینهساز دستیابی به توسعه پایدار روستایی میباشد و افراد بزرگسال روستایی به عنوان مهمترین قشر جامعه روستایی در این راه به حساب میآیند. ضرورت دارد به مسئله آموزش و مهارتآموزی افراد بزرگسال روستایی توجه گردد. هدف از این مطالعه نقش آموزش و مهارتآموزی افراد بزرگسال بر توسعه پایدار روستایی میباشد.
این پژوهش به صورت کتابخانهای صورت گرفته است که پس از جمعآوری مطالب مفید کتابخانهای و اینترنتی در قالب مقاله ارائه گردید. مرور مطالعات انجام شده نشان میدهد افراد بزرگسال روستایی به دلایلی از قبیل کسب ایدهها و نوآوریهای جدید کشاورزی، گسترش یافتن ارتباطات، نیاز به جایگاه اجتماعی بالاتر، خواستار تغییر رفتار به جای گرفتن اطلاعات، اشتغال و افزایش تعامل مردم با یکدیگر به کسب سواد اهمیت زیادی میدهند؛ بنابراین یکی از راههای دستیابی به توسعه پایدار روستایی و فرهنگ اقتصاد مقاومتی، توسعه آموزش و افزایش دانش و مهارت از طریق بهرهمندی از برنامهها و روشهای مختلف ترویج کشاورزی در بین رهبران و افراد بزرگسال روستایی میباشد. چرا که مسئله آموزش و توانمند کردن مردم روستایی رابطه متقابل با افزایش تولیدات روستایی و سیاستهای اقتصاد مقاومتی دارد و زمینهساز توسعه پایدار روستایی میباشد.
کلمات کلیدی: آموزش بزرگسالان، توسعه کشاورزی، توسعه پایدار روستایی
مقدمه
سیاست توسعه روستایی برای بسیاری از دولتها متفاوت است. در بعضی از کشورها این سیاست ممکن است در جهت توسعه کشاورزی و بخشهای وابسته به آن مانند ارائه خدمات عمومی باشد و در بعضی دیگر از کشورها این سیاست از توسعه بخش کشاورزی به سمت توسعه اقتصاد محلی و بهبود کیفیت محیطزیست تغییر یافته است. در این زمینه سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، برخی از سیاستهای توسعه روستایی از قبیل سیاست توسعه یکپارچه منطقهای و روستایی در جهت توسعه و حفظ ساختار جوامع محلی و سیاست تمرکز روی توسعه بخش کشاورزی را در کشورهایی مانند استرالیا، ژاپن، نروژ و سوئیس مورد توجه قرار دادهاند - Blandford, . - 2010
در اکثریت کشورها اهداف و سیاستهای کلی توسعه روستایی شامل کاهش فقر روستایی، افزایش تولید و بهرهوری، تأمین دسترسی یکسان به امکانات روستایی، بهبود کیفیت زندگی روستایی از طریق تأمین زیرساختهای اساسی و خدمات اجتماعی، توانا ساختن مردم فقیر روستایی برای مشارکت در کنترل محیط خود و تقویت مؤسسات و نهادهای روستایی میباشد که برای رسیدن به این اهداف، کشاورزی به عنوان یک فعالیت اقتصادی عمده در نظر گرفته میشود - رضوانی، . - 1381 بنابراین حوزه فعالیت در توسعه روستایی را میتوان شامل پنج بخش دانست که این بخشها عبارتاند از: مدیریت منابع طبیعی، امور زیربنایی روستایی، مدیریت منابع انسانی، توسعه کشاورزی و توسعه فعالیتهای غیرکشاورزی که این بخشها باید در چارچوب راهبرد توسعه نهادی مورد توجه قرار گیرند - افراخته و همکاران، . - 1392
در راستای پایداری منابع تولیدی امروزه توسعه پایدار، توجه بسیاری از متخصصان، سیاستگذاران و برنامه ریزان توسعه را به خود جلب نموده است. از زمانی که کنفرانس برونتلند، توسعه پایدار را سرلوحه برنامههای توسعه مدار خود قرار داده است، تعاریف مختلفی از پایداری منتشرشده است. بهگونهای که برخی از محققان، ظرفیت افراد، منابع و جوامع را برای تغییرناپذیری در طول زمان به مثابه پایداری دانستهاند. برخی دیگر از صاحبنظران، در مفهومسازی پایداری، عدم تخریب منابع طبیعی را مورد اشاره قرار دادهاند. سایر افراد، پایداری را در بررسی و تبیین چالشهای زیستمحیطی که برنامه ریزان توسعه با آن مواجه میباشند، مورد استفاده قرار دادهاند - کرمی، . - 1388
فرآیند یا محصول پایدار آن است که استفاده از منابع و تولید پسماندهها را به یک سطح قابل قبول برساند، سهم مثبتی در تأمین نیازهای بشر و رضایت آنها داشته باشد و برای بنگاههای تجاری ارزشهای اقتصادی پایداری مهیا نماید - Bakshi . - and Fiksel, 2003 پایداری ریشه در یک اصل اکولوژیک دارد که بر اساس آن از محیط به اندازه توان طبیعی فرآوری، بهرهبرداری یا بهرهوری صورت میگیرد . - Sikar, 2003 - متناسب با چنین مفهومی، توسعه پایدار روستایی شامل اداره و مدیریت نواحی روستایی میباشد به طریقی که نیازهای نسل حاضر برآورده شود، بدون آنکه توانایی نسلهای آینده در برآورده شدن نیازهایشان به مخاطره افتد.
دو واقع توسعه پایدار روستایی بر حفظ روابط متقابل محیط و جامعه تأکید دارد و با ژرفاندیشی خاص، عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی به ایجاد الگوهای رفتاری سازمانیافته بینجامد - پورطاهری و همکاران، . - 1387در شرایط فعلی، کشاورزی مهمترین بخش فعالیت اقتصادی در اغلب روستاهای ایران بوده و لازم است به عنوان محور برنامههای توسعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، اکولوژیکی و نهادی مورد توجه قرار گیرد - افراخته و همکاران، . - 1394 توسعه پایدار روستایی به ویژه تولیدات پایدار کشاورزی بدون آموزش معنا و مفهومی ندارد. به عبارتی، برای دستیابی به پایداری روستا مبنا و اساس اولیه آموزش اصول، مفاهیم و اهداف پایداری است.
ترویج و آموزش کشاورزی چنین رسالتی به عهده دارد. امروزه رسالت ترویج کشاورزی بر پایداری تولیدات کشاورزی جهت دستیابی به توسعه پایدار روستایی تأکید دارد. در واقع، ترویج کشاورزی از طریق بکارگیری برنامهها و روشهای مختلف نقش مهمی را در نشر و انتقال اصول و مفاهیم کشاورزی پایدار در مناطق روستایی دارد. ترویج کشاورزی از طریق آموزش و ارتباطات در نگرش، دانش و مهارت کشاورزان تغییر ایجاد میکند. بهعبارتدیگر، نقش ترویج کشاورزی ایجاد اطلاعات و ظرفیتهای مناسب در کشاورزان با استفاده از روشهای متنوع و همچنین کمک به کشاورزان برای ایجاد تصمیمگیریهای آگاه دهنده است - پیرامون و کرمی، . - 1393
از آنجایی که تولیدات کشاورزی در ایران وابسته به افراد بزرگسال میباشد و بیشتر آنها افراد بیسواد یا کمسواد میباشند.مسلماً آموزش این افراد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار میباشد و نقش مهمی را در توسعه پایدار روستایی ایفا میکنند. نقش و کارکرد مدارس در آستانه هزاره سوم میلادی تغییر و جهش چشمگیری پیدا کرده است. افزون بر ایفای نقش سنتی مدارس مبنی بر تربیت افرادی فرهیخته، مدارس عهدهدار پرورش شهروندانی مسئولیتپذیر و رشد یافته و برخوردار از مهارتهای فنی، اجتماعی و عاطفی به ویژه در مناطق روستایی هستند. اما آیا باید فقط به تربیت افراد کم سن و سال جامعه پرداخت و بزرگسالان از این قاعده مستثنی هستند یا این افراد به دلیل نیازمندیهای حرفهای و تطابق آموزش با نیاز آنها بیشتر نیازمند آموزش هستند.
از اینرو توجّه جدی و همهجانبه به عواملی که بستر لازم جهت دستیابی به این هدف را فراهم میسازد، اجتنابناپذیر به نظر میرسد. بدین منظور توجه جدی به آموزش بزرگسالان به ویژه آموزش افراد بزرگسال روستایی یکی از راهبردهای اساسی در نیل به این هدف بشمار میرود. از آنجایی که بزرگسالان روستایی ارکان اصلی توسعه کشاورزی میباشند و نقش بسیار مهم را در جهت افزایش تولیدات کشاورزی ایفا مینمایند. ضرورت دارد به امر آموزش اینگونه افراد در جهت افزایش دانش، آگاهی و مهارت نوین پایداری کشاورزی و تولیدات پایدار روستایی توجه لازم صورت پذیرد. از این رو، تلاش این تحقیق بر آن است که با بررسی مطالعات کتابخانهای و پژوهشهای صورت گرفته، جایگاه و نقش آموزش افراد بزرگسال جهت دستیابی به توسعه پایدار روستایی شناسایی و راهکارهای مفیدی ارائه گردد.
آموزش بزرگسالان
آموزش بزرگسالان مفهومی وسیع و گسترده دارد و شامل کلیه فعالیتهای آموزشی و یادگیری بزرگسالان به صورت رسمی، غیررسمی و اتفاقی در زمینههای مختلف شغلی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، تربیتی، مذهبی، صنعتی، کشاورزی و سوادآموزی صورت میپذیرد. همان گونه که، رایان اظهار داشته: قلمرو آموزش بزرگسالان به وسعت قلمرو خود زندگی است - ابراهیمزاده و محمدداودی، . - 1388 آموزش بزرگسالان فعالیتی است سازمانیافته به منظور ایجاد جامعه در حال یادگیری از طریق انتقال دانش و مهارت روز آمد به بزرگسالان تا بتوانند در جهت تکامل و تعالی حرکت کنند و در سرنوشت جامعه خود از لحاظ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مشارکت فعالانه داشته باشند - ابراهیمزاده، . - 1385
مرور مطالعات انجام شده نشان میدهد که مؤلفههای فناوری، مدیریت دورهها، مهارتهای مربیان، طراحی فضای آموزشی، رویکردهای یادگیری و برنامهریزی آموزشی و درسی - ابراهیمزاده و محمدداودی، - 1388، مشارکت، ایجاد استراتژی مناسب افراد بزرگسال - Richard & Swanson, 1966 - ، سبک یادگیری، جنسیت، سن، شغل، درآمد - Bates, 2005 - و انتخاب آموزش متناسب با نیاز افراد بزرگسال - Perrin, 2009 - بر فرآیند کسب دانش و تخصص افراد بزرگسال روستایی مؤثر میباشد. همچنین توجه به مهمترین اصول آموزش بزرگسالان - جدول - 1 از قبیل نیاز به دانستن، خود- مفهومی فراگیر، نقش تجربه، آمادگی یادگیری، رویکرد به یادگیری و انگیزه به یادگیری از اهمیت زیادی برخوردار میباشند - ابراهیمزاده و محمدداودی، . - 1388
شناسایی این اصول در جهت تعالی و تکامل افراد بزرگسال روستایی دارای اهمیت است. شناسایی ویژگیهای بزرگسالان نظیر وسعت تجربه، نگاه کاربردی به مسائل آموزشی، وقت کم، فشار وظایف مختلف زندگی روستایی، نیاز به جایگاه اجتماعی، خواهان رسیدن به هدف در آینده نزدیک، آزادی عمل در ترک دورههای آموزشی، خواستار تغییر رفتار به جای گرفتن اطلاعات، اشتغال، دوری راه و وابستگی به خانواده نیز از جمله مسائلی هستند که باید به آنها توجه شود. در صورتی که ویژگی و مسائل افراد بزرگسال روستایی شناسایی گردد زمینههای لازم برای انتقال اصول، مفاهیم و اهداف توسعه پایدار روستایی فراهم میشود. از آنجایی که تغییر در بینش، نگرش و رفتار افراد روستایی پایه و اساس دگرگونی پایداری اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی میباشد. ضرورت دارد مسئله آموزش افراد بزرگسال روستایی در اولویت بالاتر قرار گیرد.
