بخشی از مقاله
چکیده
توسعه، فرآیند تحول همه جانبه و حرکت از یک مرحله دیگر به منظور خلق ظرفیتهای جدید و ارتقاء قابلیتها و تواناییهای انسانی، آموزشی و اقتصادی است. تحقق چنین فرآیندی مستلزم تحول جوامع است. به عبارت دیگر، توسعه پایدار و همه جانبه، از بستر نیروی انسانی میگذرد و پیش شرط رخداد و تداوم هر توسعه و تحولی، سرمایهگذاری در نیروی انسانی است که به منزله رکن و هسته اصلی و محوری هر جامعه ای میباشد.
یکی از شاخصهای توسعه پایدار، درونی کردن مفهوم توسعه در نسلهای جدید است. آموزش باعث میشود که افراد در برابر تغییرات نه تنها مقاومت نکنند، بلکه به دلیل داشتن انعطاف پذیری لازم، از آن استقبال هم بنمایند. آموزش و پرورش کلید توسعه پایدار بوده و آینده هر جامعه ای را میتوان در سامان امروز آموزش و پرورش آن دید. به بیان دیگر، دانش، رکن اصلی توسعه و نظام آموزشی، گذرگاه رسیدن به دانش میباشند.
در این میان مقطع تحصیلی ابتدایی، اساسیترین و مهمترین مقطع تحصیلی است چرا که اساس و شالوده شخصیت فکری و اجتماعی فرد، در دوره تحصیلی ابتدایی ساخته و نهادینه میشود. توسعه پایدار ، مستلزم آموزشهای ویژهای تحت عنوان آموزشهای شهروندی است و علوم تربیتی با ماهیت میان رشتهای خود، از طریق برنامه های درسی نقشی اساسی در آموزش شهروندی را به عهده دارد.
در این مقاله سعی شده تا جایگاه کنونی تربیت شهروندی، وظایف و نقش نظام آموزش و پرورش به ویژه در دوره ابتدایی در تربیت شهروندی و رسیدن به این امر مهم بررسی شود. پژوهشگران با روش توصیفی- تحلیلی و تحقیق کتابخانهای به بررسی وضعیت آموزش شهروندی در نظام آموزش و پرورش ایران و جایگاه آن در توسعه پایدار پرداخته و سعی کرده اند راهکارهای عملی و قابل اجرا برای آن ارائه دهند.
واژه های کلیدی: آموزش و پرورش ابتدایی1،تربیت شهروندی2، مدرسه3، برنامه درسی4، توسعه پایدار.5
مقدمه
امروزه چالش اساسی در مورد نقش و وظیفه آموزش و پرورش به عنوان یک نهاد اجتماعی این است که این نهاد تا چه اندازه مجاز و در عین حال قادر است در زندگی روزمره افراد وارد شود و برای انطباق آنها با نظام اجتماعی و به ویژه ارزشها و هنجارهای جامعه اقدام نماید.
افرادی چون امیل دورکیم، براین باورند که نقش اساسی آموزش و پرورش، وارد کردن و جای دادن هر فرد در نظام اجتماعی است و کارکرد اساسی این نهاد، حفظ ثبات جامعه و اجتماعی کردن فرد است. بنابر نظر اندیشمندان نظریههای انتقادی برنامه درسی و آموزش و پرورش، آموزش و پروش ابزاری است که بوسیله آن می توان افراد مورد انتظار و مورد نیاز جامعه را بر اساس میل و مصلحت طبقات و گروههای مسلط و نظام حاکم پرورش داد.
یعنی افرادی متملق، منفعل، مطیع و فاقد روحیه و ذهن تحلیل گر و انتقادی. به قول پائولو فریره، از اندیشمندان نظریه انتقادی در برنامه درسی، آموزش و پرورش بیانی فراروایتی از آرمان ها و هدف های آموزشی و تربیتی را در فرایندهای تعلیم و تربیت دنبال می کند و همچون سیستمهای بانکی اذهان دانش آموزان را مانند موجوداتی منفعل انباشته نماید. در چنین وضعیتی، آموزش و پرورش زمانی کارایی خواهد داشت که در انتقال و نهادینه کردن ویژگیهای شهروندی از جمله آزادی، عدالت خواهی و مسئولیت پذیری و داشتن تفکر تحلیلی، نقش موثر و پیشرو داشته باشد. - گنجی، 1393 -
از سوی دیگر، بررسی عوامل مؤثر بر پیشرفت و توسعه در جوامع پیشرفته نشان می دهد که همه این کشورها از آموزش وپرورش توانمند و کارآمد برخوردار هستند. تبلور آموزش و پرورش، در تربیت نیروهای انسانی متعهد، دانشمند، متخصص و ماهر است. در دنیای امروز که علم و فنآوری با رشد و پیشرفت سریع در جهان به عنوان عامل مهم و اساسی در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع بشری به حساب می آیند، نهادها و نظامهای آموزش و پرورش نقش مهم و قابل توجهی را ایفا میکنند. - توفیقی، 1393 -
تربیت شهروند جهانی
تربیت شهروند جهانی، اشاره به تعلق انسانها به جامعهای بزرگتر و وسیعتر و انسانی دارد که بر همبستگیهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و ارتباطات و تعامل متقابل میان جامعه محلی، ملی و جهانی تاکید دارد. - Global Citizenship - Education, 2015
ضرورت و اهمیت تربیت شهروند جهانی
ضرورت و اهمیت تربیت شهروند جهانی را میتوان با توجه به اصول دهگانه آموزش و پرورش جهانی تبیین کرد. اصول دهگانه آموزش و پرورش جهانی:
- اموزش و پرورش جهانی یک آموزش پایه و اساسی است.
- آموزش و پرورش جهانی، یادگیری در طول زندگی است.
- آموزش و پرورش جهانی، یادگیری مشارکتی است.
- آموزش و پرورش جهانی شامل همهی افراد است.
- آموزش و پروش جهانی، آموزش و برای اقدام - عمل - اجتماعی است.
- آموزش وپرورش جهانی، آموزش اقتصادی است.
- آموزش وپرورش جهانی، مستلزم استفاده از فناوری است.
- آموزش وپرورش جهانی، شرایط لازم را برای تفکر انتقادی وخلاق فراهم میکند.
- آموزش وپرورش جهانی، آموزش چند فرهنگی است.
- آموزش وپرورش جهانی، آموزش اخلاقی است. - فتحی واجارگاه، - 1388
اهداف تربیت شهروندی
- ارتقای دانش اجتماعی، سیاسی و شناخت موسسات و سازمانهای شهری
- افزایش توجه به محیط زیست و حفاظت از آن
- بالابردن ظرفیت و توانمندی افراد در اتکا به دیدگاه و نظر شخصی خودشان
- ارتقای مهارت دانش آموزان در تشخیص تناقضات
- افزایش مشارکت دانش آموزان در جامعه محلی
- ارتقای تفکر انتقادی و مستقل دانش آموزان
- افزایش مشارکت دانش آموزان در فعالیتها و زندگی مدرسهای - Kennedy, 2012 -
آموزش و پرورش شهروندی در مدرسه
یکی از مسائل مهمی که در رابطه با مفهوم شهروند و شهروندی وجود دارد این است که چگونه میتوان آن را تعلیم و آموزش داد تا بر اساس آن شاهد اجرای صحیح آن در جامعه و شناخت وظایف و تکالیف مبتنی بر آن بود. در این رابطه صاحب نظران مدرسه را بهترین مکان برای آموزش و تعلیم این مقوله می دانند. آنها معتقدند چون مدرسه بعد از خانه دومین محیطی است که کودکان و نوجوانان قسمت اعظم وقت خود را در آن سپری می کنند، و نقش مهمی در رشد شخصیت و انتقال دانش و مهارت های زندگی به آنها دارد، در نتیجه آشنایی با شهروند و شهروندی نیز از جمله مهارت هایی است که در مدرسه باید آموزش داده شود و دانش آموزان رده های مختلف تحصیلی باید حقوق، تکالیف و مسئولیتهای شهروندی را در مدرسه فرابگیرند.
به عبارت دیگر گنجاندن مطالب مهم و ضروری در مورد حقوق شهروندی براساس اصول و قواعد در برنامه درسی و کاربردی ساختن آنها توسط نظام آموزش و پرورش حاکم بر هر کشوری، افراد متعهد و مسئول و آگاه را پرورش خواهد داد که خواهند توانست نظام نماینده - شهروند را - که نظامی عادل و قانونمند است - بنا نهند؛ نظامی که افراد جامعه در آن حق آزادی، حق مشارکت، حق انتخاب را داشته باشند.
