بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
بررسی میزان توجه به مؤلفه های تربیت شهروندی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان توجه به مؤلفه های تربیت شهروندی یعنی دانش، عواطف و مهارتهای شهروندی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران، مبانی نظری سند تحول و سند برنامه درسی ملی صورت گرفته است. در این تحقیق از روش تحلیل محتوای آنتروپی شانون استفاده شد.که در قسمت پردازش داده ها ، طبق تحقیقات انجام شده نتایج دقیق تری نسبت به دیگر روش ها به دست میدهد. جامعه آماری تحقیق شامل سند تحول، مبانی نظری و سند برنامه درسی ملی بود و با توجه به ماهیت موضوع پژوهش و به دلیل محدودیت جامعه پژوهش از نمونه گیری صرف نظر شده ، کل جامعه پژوهش به عنوان نمونه در نظر گرفته شد . جهت گردآوری داده ها چک لیست تحلیل محتوا مورد استفاده قرار گرفت و روایی آن توسط متخصصان این حوزه تأیید شد . به منظور تعیین پایایی ابزار تحقیق از روش باز آزمایی استفاده شد و مقدار ضریب همبستگی 0/87 حاصل گشت. نتایج حاصل از تحقیق بیانگر آن است که از مجموع واحدهای ضبط شمارش شده، 122 واحد به دانش شهروندی، 86 واحد به عواطف شهروندی و 71 واحد به مهارت شهروندی اختصاص دارد. این در حالی است که در هریک از مؤلفه ها ، شاخص های مربوط به صورت نامتوازن مورد توجه قرار گرفته و سند تحول بنیادین ، مبانی نظری سند و سند برنامه درسی ملی نیز به یک نسبت به مؤلفه های شهروندی نپرداخته اند.با توجه به یافته های پژوهش حاضر باز نگری در سند تحول بنیادین در راستای توجه بیشتر به مؤلفه ها و شاخص های کمتر مورد توجه، ضروری به شمار می آید.
مقدمه
بیگمان تربیت شهروندان خوب از مهمترین دل مشغولی های اکثر نظام های تعلیم وتربیت در بسیاری از کشورهای دنیا است. مطالعات و پژوهشهای انجام شده در بسیاری از کشور های توسعه یافته و در حال توسعه نشان می دهد که مسئولان تعلیم و تربیت در این کشورها با عزمی راسخ و با تدوین برنامههای آموزشی متنوع، تربیت شهروند مناسب را در صدر اقدام ها و فعالیتهای خود قرار داده اند. برای مثال همانطور که در گزارش اخیر مطالعه ی تربیت شهروندی "انجمن بین المللی ارزشیابی و پیشرفت تحصیلی"آمده است ،تمامی جوامع معاصر دارای این نگرانی و دل مشغولی عمیق هستند که چگونه نوجوانان و جوانان خود را برای
×زندگی شهری و شهروندی آماده کنند و راه ورسم مشارکت در مسائل اجتماعی را به آنها بیاموزند(تورنی پورتا، (1991 ضرورت و اهمیت تربیت شهروندی تعیین اصول برای آموزش شهروندی ریشه در ماهیت دموکراسی دارد. دموکراسی ها نیاز به شهروندان فعال، مطلع، مسؤلیت پذیر دارند. شهروندانی که خواستار مسؤلیت پذیری در قبال خودشان و اجتماعشان هستند ودر فرایندهای سیاسی هم شرکت می کنند. (فرمهینی فراهانی، .(1389
در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به ویژه جنوب شرقی آسـیا، مـسئله تـربیت شهروندی هم از نقطهنظر درک اهمیت و ضرورت آن و هم از لحاظ اقدامات آموزشی مورد توجه عمیق میباشد((Lee,1999 در این میان کشور جمهوری اسلامی ایران نیز، پس از گـذشت سه دهـه از انـقلاب اسلامی ایران، تغییر و تحولات عمیق و همه جانبهای را درعرصه سیاست و توسعه داخلی با طرح شعاری مـحوری «جـامعه مدنی« تجربه می کند و در سطح جهانی نیز با تأکید بر سیاستهای محوری تـفاهم بـینالمللی و تـنشزدایی در جستجوی راهکارهای جدید برای زیست مسالمتآمیز با سایر کشورهای جهان می باشد (وزارت امور خارجه، .(1379 شـاید بـتوان در یک بـرداشت کـلی، جـامعه مدنی را مجموعهای از شهروندان تلقی نمود کـه در قـالب نهادها، مؤسسات
و جنبشها برای کنترل دولت فعالیت میکنند و در قلب آن نـیز مـفهوم شهروندی قرار دارد(تاجیک، .(1378 به عبارت دقیقتر پرداخـتن به اموری چون مـشارکتگرایی، تـوسعه نهادهای ارتباطی، پاسخگو بودن در بـرابر مـلت، تأمین حقوق شهروندی، حاکمیت قانون، رقابت سالم و مانند آن مستلزم آن است کـه نـظام تعلیم و تربیت کشور، با عـزمی بـنیادین بـرای پرورش شهروندانی مناسب و مـؤثر بـه منظور زندگی و ایفای نـقش در چـنین فضایی اقدام نماید (محمدی، .(1378
در واقع مفهوم تربیت شهروندی عبارت است از تربیت افراد به نحوی که بتوانند در شکل گیری و یا برقراری توازن میان اقتدار مسؤلیت دولتها در جامعه نقش بازی کنند. و از سوی دیگر این امکان را در افراد جامعه به وجود آورد که اقتدار طلبی های ناموجه از سوی دولت را باز شناسی کنند وبتوانند آن را مورد نقد و ازریابی قرار دهند(باقری، .(1379
تربیت شهروندی دارای ابعادی است که عبارتند از؛ پذیرش تنوع و تکثر در جامعه و احترام به آن، داشتن اعتقادات و باورهای مستقل، داشتن روحیه مـسئولیتپذیری، دارا بـودن حس وطن پرستی، داشتن روحیه بردباری و تحمل، داشتن روحیه انتقادپذیری، دارا بودن روحـیه قـدرشناسی نسبت به میراث فرهنگی و هویت مذهبی مـلی.. (Fathi2001)
در زمینه تربیت شهروندی پژوهشهای داخلی و خارجی زیادی صورت گرفته است که به چند تا از آنها اشاره میشود:
فتحی واجارگاه و دیبا (1382) در تحقیقی با عنوان "بررسی ویژگیهای شهروند خوب برای جامعه ایران و میزان انطباق برنامه های درسی مدارس با این ویژگی" نتایج نشان داد که: ویژگیهای مورد نظر در سه حیطه دانش مدنی ، توانش مدنی برنامه ، توجه کمی به پرورش ارزشهای شهروندی می شود و اصلاحات اساسی در این راستا الزامی است .و نگرش مدنی برای جامعه ایران مهم واساسی است.
نوبریان وهمکاران((1391، در پژوهشی که با هدف بررسی میزان تأثیر گذاری محتوای کتاب های درسی علوم اجتماعی در راستای اهداف تعیین شده و میزان ارائه مهارت های تربیت شهروندی نتایج نشان داد که: با وجود آنکه بر نامه های درسی رسمی به ویژه علوم اجتماعی در تحقق تربیت شهروندی نقش اساسی ایفا می کنند، بیشتر شاخص های مربوط به مهارت شهروندی از توجه بسیار کمی در محتوای برنامه درسی علوم اجتماعی برخور دار است.
زو((2009 در تحقیقی به مطالعه پیرامون رابطه میان آموزش مدرسه ای و ویژگیهای دموکراتیک دانش آموزان مقطع متوسطه پکن پرداخته است. نتایج نشان می دهد که نگرش های دموکراتیک دانش آموزان در مدارس متوسطه پکن روی هم رفته مطلوب است. با این وجود، فراگیران هنوز فاقد دانش و مهارت های دموکراتیک هستند(جمالی و همکاران، .(1392
بررسی سوابق پژوهشی نشان می دهد که تا کنون پژوهشهایی که در زمینه تربیت شهروندی صورت گرفته است، هیچکدام در زمینه تحلیل محتوای سند تحول آموزش و پرورش نبوده است و هیچ پژوهش مرتبط با پژوهش حاضر صورت نگرفته است. با توجه به اینکه نیاز است که در برنامه های درسی و اسناد آموزش و پرورش به موضوع تربیت شهروندی توجه دقیقی شود، مسئله اساسی پژوهش حاضر این است که در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران ، مبانی نظری سند و سند برنامه درسی ملی به چه میزان به تربیت شهروندی و ابعاد سهگانه آن پرداخته است؟
روش پژوهش روش مورد استفاده در این تحقیق، روش کمی و از نوع تحلیل محتوا می باشد. نوع تحقیق انجام شده توصیفی و در گروه پژوهش های کاربردی قرار می گیرد. جامعه پژوهش، شامل سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران و مبانی نظری و سند برنامه درسی ایران می باشد. روش نمونه گیری هدفمند میباشد. در این نوع نمونهگیری پژوهشگر قصد انتخاب مواردی را دارد که با توجه به هدف تحقیق اطلاعات جدیدی داشته باشد.
ابزار پژوهش برای استخراج فراوانی مفاهیم مرتبط با مؤلفه های تربیت شهروندی در سند تحول آموزش و پرورش، چک لیست تحلیل محتوای از پیش سازمان یافته است.کهقبلاً توسط نوبریان و همکاران (1392) طراحی شده است که محقق تغییرات مختصری در آن بوجود آورده است. برای تعیین و تأمین روایی فهرست تحلیل محتوا از روش روایی صوری، محتوا و نظر متخصصان استفاده شده است . به این ترتیب که فرم اولیه تحلیل محتوای سند، از لحاظ توجه به محور های تربیت شهروندی و مؤلفه های آن در اختیار تعدادی از صاحبنظران این حوزه (اساتید برنامه ریزی درسی، فلسفه تعلیم و تربیت و کارشناسانی که در این حوزه کار کرده اند) برای تغییر واصلاح قرار گرفت که پس از اعمال نظرات آنها، فهرست وارسی تحلیل محتوای نهایی در قالب 27 مؤلفه تهیه گردید.
به منظور تعیین پایایی ابزار تحقیق از روش باز آزمایی استفاده شد. بدین طریق که ا سناد مورد تحلیل دوبار توسط محقق مورد مطالعه قرار گرفتند و مقدار ضریب همبستگی 0/87 بین دو بار شمارش فراوانی ها حاصل گشت. این ابزار دارای 3 محور اصلی دانش، عاطفه و مهارت شهروندی و27 مؤلفه فرعی میباشد.
برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش های آمار توصیفی استفاده شده است در قسمت توصیفی از جدول و نمودار برای توصیف فراوانی مطرح شده و درصد فراوانی ها مشخص شده است. در این کار ما پس از مشخص کردن فراوانی ها ،مقدار فراوانی ها در هر جدول را به هنجار می کنیم. طبق فرمول زیر:
(1 فرمول بهنجارسازی فراوانی های بدست آمده
سپس با استفاده از اعداد بهنجار شده بار اطلاعاتی هرکدام را با استفاده از فرمول زیر محاسبه میکنیم:
(2فرمول محاسبه باراطلاعاتی
با استفاده از بار اطلاعاتی ضریب اهمیت جداول را محاسبه می کنیم و هر مؤلفه که دارای بار اطلاعاتی بیشتری باشد از درجه اهمیت بیشتری برخوردار است.
(3فرمول محاسبه ضریب اهمیت
یافتههای پژوهش بررسی سوال شماره یک پژوهش: میزان توجه به مؤلفه های تربیت شهروندی در بعد دانش در سند تحول ، مبانی نظری و برنامه درسی ملی چگونه است؟
میزان توجه به مؤلفه های تربیت شهروندی در بعد دانش در سند تحول ، مبانی نظری و برنامه درسی ملی در مجموع از لحاظ فراوانی 122 واحد به دانش شهروندی تعلق گرفته است . به طوریکه به شاخص قوانین و مقررات 30 واحد، عوامل مخل و آسیب رسان محیط زیست15 واحد، اهمیت رسانه ها در جامعه 21 واحد، دانش مربوط به نظام انتخاباتی کشور 0 واحد ، وظایف دولت و مجلس 6 واحد، وابستگی های متقابل جهانی و مسائل وچالش های آن 20 واحد، اشکال مختلف حکومت 1 واحد، حقوق و وظایف شهروندی 27 واحد، نقش سازمان ملل و سازمان های منطقه ای و بین المللی 2 واحد . در بعد دانش بیشترین توجه به آگاهی از قوانین و مقررات(قانون اساسی ، قوانین اجتماعی و ...)با 30 واحد بوده است. و کمترین توجه در بعد دانش به نظام انتخاباتی کشور با صفر واحد بوده است.
جدول شماره 2، نشان می دهد که بیشترین ضریب اهمیت از شاخص های دانش شهروندی مربوط به وابستگی های متقابل جهانی و مسائل و چالش های آن (0/198) و کمترین ضریب اهمیت به سه شاخص دانش مربوط به نظام انتخاباتی کشور و اشکال مختلف حکومت و وظایف دولت و مجلس بوده (ضریت اهمیت (0است. به گونه ای که این سه شاخص اصلاً مورد توجه قرار نگرفته است.
بررسی سوال شماره دو پژوهش: میزان توجه به مؤلفه های تربیت شهروندی در بعد عاطفه در سند تحول ، مبانی نظری و برنامه درسی ملی چگونه است؟
میزان توجه به مؤلفه های تربیت شهروندی در بعد عاطفه در سند تحول ، مبانی نظری و برنامه درسی ملی از لحاظ فراوانی بعد عاطفه بعد از بعد دانشی، در رتبه دوم قرار گرفته است. در مجموع میزان فراوانی این بعد 86 واحد است. میزان توجه به زیر مؤلفه های بعد عاطفه نیز به صورت توزیع نامتوازن است به طوری که برخی از زیر مؤلفه ها مورد توجه قرار نگرفته است .
به شاخص پذیرش تنوع و تکثر 19 واحد، حس وطن پرستی 10 واحد، قدر شناسی از میراث فرهنگی کشور خود و سایر کشور ها 11 واحد، روحیه عدالتخواهی24 واحد، احترام به حقوق دیگران 10 واحد،تقویت روحیه انتقاد گری و انتقاد پذیری 5 واحد، تعاون و همکاری 6 واحد، علاقه به صلح و پیشرفت جهانی2 واحد. در بعد عاطفه بیشترین توجه به شاخص روحیه عدالت خواهی با 24 واحد بوده ، و کمترین توجه به علاقه به صلح و پیشرفت جهانی با 2واحد بوده است.
جدول شماره 4 ، نشان می دهد که شاخص مربوط به حس وطن پرستی بیشترین ضریب اهمیت را در میان شاخص های مربوط به عاطفه به خود اختصاص داده است. و شاخص مربوط به تقویت روحیه انتقادگری و انتقادپذیری کمترین ضریب اهمیت را داشته است. سایر شاخص ها تقریباً به یک میزان مورد توجه بوده اند.
بررسی سوال شماره سه پژوهش: میزان توجه به مؤلفه های تربیت شهروندی در بعد مهارت در سند تحول ، مبانی نظری و برنامه درسی ملی چگونه است؟
