بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر تبیین رابطه بین خودکارآمدی با رفتار شهروندی سازمانی و بهره وری شغلی معلمان مقطع ابتدایی آموزش و پرورش شهرستان دیواندره بود. به لحاظ ماهیت و اهداف، این پژوهش کاربردی و برای اجرای آن از روش همبستگی استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه معمان مقطع ابتدایی آموزش و پرورش شهرستان دیواندره به تعداد 330 نفر در سال تحصیلی 1393-94 بود که با استفاده از جدول مورگان تعداد 178 نفر به عنوان حجم نمونه آماری پژوهش برآورد شد این تعداد از طریق روش نمونه گیری تصادفی طبقهای انتخاب شدند. برای گردآوری دادهها از پرسشنامههای خودکارآمدی شرر و آدامز، رفتار شهروندی سازمانی پودساکف و همکاران و بهره وری اچیو استفاده شد. جهت تجزیه و تحلیل از آزمونهای همبستگی پیرسون، رگرسیون ساده استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد بین خودکارآمدی با رفتار شهروند سازمانی معلمان و بعدهای نوع دوستی، آداب اجتماعی، جوانمردی و احترام و تکریم رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بین خودکارآمدی با بهرهوری شغلی معلمان و بعدهای دانش و مهارت، انگیزه و اعتبار رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین یافتههای پژوهش نشان داد خودکارآمدی به طور مثبت قادر به پیشبینی رفتار شهروند سازمانی و بهره وری شغلی معلمان میباشد.
کلیدواژهها: خودکارآمدی، رفتار شهروندی سازمانی، بهره وری شغلی
مقدمه
یکی از مهمترین منابع هر سازمانی، نیروی انسانی آن است و عوامل تشکیل دهندهی این نیرو، افرادی هستند با نیازهای بیشمار که در صورت رفع نیازهایشان و داشتن انگیزهی کافی، استعداد و مهارت خود را در خدمت سازمان به کار خواهند گرفت. موفقیت و پیشرفت سازمان به نیروی انسانی آن بستگی دارد. از آنجا که معلمان در آموزش و پرورش نقش اساسی در تولید دانش و ارائه خدمات بر عهده دارند، لذا باید آموزش و پرورش با برآوردن نیازهای مادی و معنوی آنان و ایجاد محیط کاری مناسب، آنان را برای انجام فعالیتها و وظایف شغلی مجهز کنند. شاید بتوان ادعا کرد که افزایش بهره وری در هر کشور به داشتن انسانهایی ماهر، توانمند و با انگیزه وابسته است. بهرهوری نیز یکی از فعالیتهای ارادی انسان و از جمله شاخصهای رسیدن به کمال در نظامهای ساخته انسان است. تلاش انسان همواره معطوف به کسب حداکثر بازده از حداقل منابع بوده است.
بر این اساس، موضوع بهرهوری، امری جدیدی نیست و قدمتی برابر طول تاریخ زندگانی بشر دارد. امروزه، بهرهوری به عنوان یکی از مهمترین زمینههای توسعه مطرح است و تلاش برای دستیابی به حد مطلوبی از آن جز، اهداف عالی و استانداردهای زندگی مردم دنیا تلقی میگردد.{1}لذا با توجه به اهمیت بهره وری و نقش انسان در ایجاد بهره وری بدون شک، هر سازمانی بدنبال روشهایی برای افزایش انگیزه افراد خود بوده که بدین ترتیب، عملکرد آنان را بهبود بخشیده و تعهدشان را به سازمان افزایش دهند. یکی از این تکنیکها، توجه به خودکارآمدی کارکنان میباشد.{2} علاوه بر بهرهوری عامل دیگری که می تواند بر رشد و توسعه سازمان اثرگذار باشد، رفتار شهروند سازمانی میباشد.{3} یکی از علل پیشرفتهای تکنولوژیکی و ارتقاء بهرهوری عوامل تولید، افزایش مهارتها و تخصصهای نیروی انسانی است.
با توجه به اهمیت انسان برای سازمان، بدون شک آموزش و پرورش باید عواملی که عملکرد کارکنان و معلمان را بهبود بخشیده و تعهدشان را به سازمان افزایش میدهد را مورد توجه قرار دهد. از جمله این عوامل، خودکارآمدی1 میباشد.{4} رفتار شهروند سازمانی،نیز مجموعه ای از رفتارهای داوطلبانه و اختیاری است که بخشی از وظایف رسمی فرد نیستند اما با این وجود توسط فرد انجام و باعث بهبود مؤثر وظایف و نقشهای سازمان می شوند که عاملی جهت بهبود فعالیتهای سازمانی معلمان میباشد{3} - اپل بام، بارتلومسی، بیومیر، بلانگر و کریگان2، . - 2004 توجه به آن عاملی جهت موفقیت سازمانها در شرایط پیچیده و رقابتی امروز است. در این شرایط آموزش و پرورش اگر میخواهد موفق ظاهر شود، می بایست بهره وری مناسبی داشته باشند و برای رسیدن به اهداف خود تلاش کند که این امر نیازمند تلاش همه جانبه افراد سازمان و خودکارآمد بودن در فعالیتها میباشد. داشتن احساس خود کار آمدی تعیین می کند که آیا افراد برای انجام دادن کاری دشوار خواهند کوشید و پشتکار خواهند داشت یا خیر.{5}
به طور کلی، افراد با خودکارآمدی بالا اهداف حرفهای بزرگتر و چالش برانگیزتری را بر میگزینند و به طور قوی نسبت به آنها متعهد میشوند. بر این اساس باور خودکارآمدی بالا بایستی حمایت شده و تقویت گردد. در حالی که باور خودکارآمدی پایین بایستی تغییر کرده و بهبود یابد. چرا که اگر باور خودکارآمدی پایین مبتنی بر ارزیابی صحیح و واقع بینانه از توانایی های افراد یا تجارب گذشته آنها باشد، اغلب منجر به عدم آگاهی از استعدادهای بالقوه برای دنبال کردن حرفه های مختلف می شود.{6} خودکارآمدی حرفهای برای بررسی عملکرد شغلی موفق ضروری است و همچنین می تواند بر رفتار حرفهای صرفنظر از دانش و مهارت تأثیر گذارد.{5}علاوه بر این با توجه به اینکه رفتار شهروند سازمانی باعث بهبود مؤثر وظایف و نقشهای سازمانی میشود، برای سازمانها مطلوب میباشد، چرا که با متغیرهای سازمانی مهمی همچون رضایت شغلی، نگهداری سیستم و بهرهوری سازمان ارتباط دارد. با این تفاسیر از رفتار شهروند سازمانی انتظار می رود بیش از الزامات نقش خود و فراتر از وظایف رسمی در خدمت اهداف سازمان فعالیت نماید{7} .
بر اساس مطالب فوق این گونه استنباط میشود که آن دسته از معلمانی که در انجام نقش سازمانی فراتر از وظایف شغلی خود عمل کرده و از سیاستهای پذیرفته شدهی سازمان پیروی میکنند، به بهبود و غنای محیط عمومی کار کمک کرده و بر کل نظام آموزش و پرورش تأثیری مثبت می گذارند.{8} بنابراین توجه به رفتار شهروند سازمانی در آموزش و پرورش ضروری می باشد و زمینه توسعه بیشتر را در سازمان فراهم می کند. لذا توجه به آنها جهت رشد و ارتقای سازمان ضروری می باشد. نتایج احتمالی کاربردی پژوهش حاضر این است که نتایج این پژوهش مسئولان و مدیران آموزش و پرورش را به توجه بیشتر به روانشناسی مثبت و کمک به شکلگیری باورهای مثبت در معلمان ترغیب میکند و همچنین کمک میکند تا سازمان به منشور اخلاقی و منشور رفتاری جامع و هدایتگر که به طور غیر مستقیم بر عملکرد معلمان اثرات مثبت دارند مجهز شود و رفتار شهروندی در سازمان نهادینه شود.
علاوه بر این نتایج این پژوهش می تواند با توجه به رویکرد های جدید به مسائل مدیریتی با تاثیرپذیری از یافته های علمی که در بافت و زمینه های فرهنگی پیرامون جامعه کنونی انجام گرفته میتواند گامهای موثری در جهت بهبود محیط سازمانی بردارد و سبب شود مدیران تمهیداتی جهت مطلوب ساختن سازمان بیاندیشند و حتی در استخدام نیروهای جدید به داشتن نگرش مثبت و روحیه فعال بودن به عنوان یک عامل مهم در عملکرد معلمان بنگرند. همچنین نتایج پژوهش کمک میکند تا مدیران آموزش و پرورش جهت ایجاد بهرهوری به عملکرد شغلی معلمان بیشتر بها دهند و زمینه عملکرد بهتر را فراهم نمایند. با توجه به اینکه پژوهشهای صورت گرفته در زمینه سازمان کمتر به نقش خودکارآمدی و رفتار شهروند سازمانی در فعالیتهای معلمان و ایجاد بهرهوری پرداخته است، این پژوهش قصد دارد به بررسی رابطه بین خودکارآمدی و رفتار شهروندی سازمانی با بهره وری شغلی معلمان بپردازد.باورهای خودکارآمدی بر جنبههای گوناگون زندگی معلمان نقش دارد و میتواند باور مثبت آنها نسبت به توانایی خود را ارتقا دهد، لذا توجه و پرورش آن راهگشای بهبود عملکرد معلمان در آموزش و پرورش میباشد.
در این راستا این پژوهش رابطه بین خودکارآمدی با رفتار شهروند سازمانی و بهره وری شغلی معلمان را مورد توجه قرار داده است.امروزه آموزش و پرورش در صورتی به اهداف خود دست خواهد یافت که معلمان وظایف خود را به نحو احسن انجام دهند و برای سازمان کارایی و اثربخشی داشته باشند، همچنین در قبال هر کاری که انجام میدهند انتظار پاداش نداشته باشند و داوطلبانه و از روی میل و رغبت به انجام فعالیتها بپردازند، ولی آنچنان که مشاهده میشود آموزش و پرورش به تمام اهداف خود دست نمییابند و نقصها و کاستیهایی در زمینه عملکرد معلمان مشاهده میشود که لازم است جهت رفع این کاستیها، علل و عواملی که زمینهساز ناکارآمدی معلمان میشود شناسایی شود و به صورت ریشه ای گامهایی در جهت بهبود فعالیتهای آنها برداشته شود که لازمه رفع این مشکلات انجام پژوهشهایی در زمینه عوامل مرتبط با بهرهوری و رفتار شهروند سازمانی و درک نقش آنها در بهبود و یا تضعیف بهره وری شغلی و رفتار معلمان میباشد، بنابراین جهت بهرهور ساختن معلمان لازم است عوامل مرتبط و اثرگذار بر بهره وری شغلی و رفتار شهروندی مورد توجه قرار گیرد که در راستای توجه به این امر، این پژوهش قصد دارد به این مسأله بپردازد که آیا بین خودکارآمدی با رفتار شهروندی سازمانی و بهره وری شغلی معلمان مقطع ابتدایی آموزش و پرورش شهرستان دیواندره رابطه معنادار وجود دارد؟
پیشینه پژوهش
کاظمی و کهندل - 2015 - رابطه بین خودکارآمدی و راهبردهای مقابله با استری در بازیکنان والیبال مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که همبستگی مثبت و معنادار بین خودکارآمدی و سه جزء آن با راهبرد حل مسئله وجود دارد و همبستگی منفی معنی داری بین خودکارآمدی و اجزای آن با استراتژی مقابله اجتناب وجود دارد، اما بین خودکارآمدی و اجزای آن با استراتژی مقابله اجتناب هیچ رابطه ای به دست نیامد. قنسولی3 و همکاران - 2014 - پژوهشی در مورد نقش خودکارآمدی و فراشناخت در پیش بینی عملکرد علمی معلمان انجام دادند. با استفاده از رگرسیون چندگانه نشان داده شد که خودکارآمدی و فراشناخت به طور مثبت عملکرد معلمان را پیش بینی میکنند. همچنین یافتههای جانبی نشان داد که بین خودکارآمدی و فراشناخت با عملکرد رابطه مثبت و معنا ار وجود دارد. هال4 و همکاران - 2010 - در پژوهشی با هدف بررسی رابطه بین پاسخگویی و رفتار های فراتر از نقش نشان دادند که یک رابطه شکل بین پاسخگویی و رفتار های فراتر از نقش وجود دارد، چنین استباط کر د که U غیرخطی متغیر خودکارآمدی نقش تعدیل کننده در رابطه ی بین پاسخگویی و رفتار شهروندی سازمانی دارد.
هافمن و اسچراو - 2011 - 5 پژوهشی با عنوان تأثیر خودکارآمدی و ظرفیت حافظه کار بر روی بهرهوری انجام دادند. یافتههای پژوهش نشان داد که خودکارآمدی و میزان بهرهوری تأثیر مثبت خواهند داشت. غلام حسینی و همکاران - 1389 - پژوهشی با عنوان عوامل تأثیرگذار، مؤلفهها و پیامدهای رفتار شهروندی سازمانی انجام داده اند. بر اساس تئوریها و نظریه های سازمانی رفتار شهروندی سازمانی به کارایی و اثربخشی سازمانها از طریق تحولات منابع، نوآوریها و وفق پذیری کمک می کند. با مطالعه و بررسی منابع مختلف عوامل تأثیرگذار بر رفتار شهروندی سازمانی مؤلفههای اصلی برای سنجش رفتار شهروندی سازمانی و همچنین پیامدها و نتایج رفتار شهروندی سازمانی شناسایی گردیدند.
افشار و همکاران - 1391 - پژوهشی با عنوان بررسی ارتباط بین رفتار شهروندی سازمانی و بهرهوری نیروی انسانی از دیدگاه کارکنان در بیمارستانهای آموزشی شهر تهران انجام داده اند. نتایج پژوهش نشان داد که از نظر کارکنان بیمارستانهای مورد مطالعه بین رفتارشهروندی سازمانی و بهرهوری در کارکنان رابطه معناداری وجود دارد؛ بدین معنا که در این بیمارستانها، انجام رفتار شهروندی سازمانی بر میزان بهره وری کارکنان تاثیر دارد. حسنی و تیما - 1392 - پژوهشی با عنوان بررسی نقش تعاملی پاسخگویی و خودکارآمدی شغلی بر رفتار شهروندی سازمانی و رفتار سیاسی در بین اعضای هیئت علمی دانشگاه ارومیه انجام دادند. تایج رگرسیون تعدیلکننده حاکی از نقش تعاملی پاسخگویی و خودکارآمدی شغلی بر رفتار شهروندی است. به این صورت که برای افرادی با احساس خودکارآمدی بالا افزایش پاسخگویی همراه با افزایش رفتار شهروندی است و بالعکس برای افرادی با خودکارآمدی پایین افزایش پاسخگویی همراه با کاهش رفتارهای شهروندی است. در عین حال نتیجه تحلیل دادهها حاکی از عدمتأئید فرضیه دوم پژوهش بود؛ یعنی نقش تعاملی پاسخگویی و خودکارآمدی بر رفتار سیاسی تأئید نشد. به این صورت که در هر دو گروه اعضای هیئت علمی با خودکارآمدی بالا و پایین، افزایش پاسخگویی منجربه افزایش رفتار سیاسی میشود.
سوال پژوهش
-1 آیا بین خودکارآمدی با ابعاد رفتار شهروندی سازمانی معلمان رابطه معناداری وجود دارد؟
-2 آیا خودکارآمدی به طور معنادار قادر به پیش بینی رفتار شهروندی سازمانی معلمان می باشد؟
-3 آیا بین خود کارآمدی با ابعاد بهره وری شغلی معلمان رابطه معناداری وجود دارد؟
-4 آیا خود کارآمدی به طور معنادار قادر به پیش بینی بهره وری شغلی معلمان می باشد؟
روش پژوهش
این پژوهش از نوع کاربردی بوده و برای اجرای آن از روش توصیفی - همبستگی استفاده شده است
جامعه آماری
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه معمان مقطع ابتدایی آموزش و پرورش شهرستان دیواندره به تعداد 330 نفر 140 - نفر معلم مرد و 190 نفر معلم زن - در سال تحصیلی 1393-94 بود.
روش نمونهگیری و نمونه آماری
در این پژوهش با استفاده از جدول مورگان تعداد 178 نفر به عنوان حجم نمونه آماری پژوهش برآورد شده که این تعداد از طریق روش نمونه گیری تصادفی طبقهای انتخاب شدند که حجم نمونه به تفکیک جنسیت در جدول - 1-3 - آورده شده است.
یافته های تحقیق :
فرضیه اول پژوهش: بین خودکارآمدی با ابعاد رفتار شهروندی سازمانی معلمان رابطه معناداری وجود دارد.
