بخشی از مقاله
چکیده:
در این پژوهش که به صورت کیفی و بر مبنای روش نظریه داده بنیاد انجام شده است، چالش های آموزش و پرورش خوزستان فرایند اساسی آن مورد بررسی قرار گرفت. آموزش و پرورش استان خوزستان بر مبنای رسالت و تکلیف پیش بینی شده برای آن وظیفه تعلیم و تربیت دانش آموزان را به عهده دارد ولی عوامل محیطی و ضعف زیرساخت ها، مشکلات و مسائل مربوط به فرهنگیان و دانش آموزان مانع از تحقق کامل و جامع اهداف مورد نظر شده است. با بهره گیری از نظریه داده بنیاد سعی شده است با انجام مصاحبه های متعدد و تا حصول اشباع نظری، مهم ترین موانع مرتبط با اهداف مذکور مورد شناسایی قرار گیرد و با تحلیل روشمند و بر مبنای رویکر اشتراوس- کوربین در نظریه داده بنیاد یک تئوری محدود به واقعیت که قابلیت ارتقا مقیاس و انتزاع داشته باشد تدوین شد. پس از الصاق مفاهیم به جملات، در گام دوم مقوله های فرعی و اصلی مشخص گردیدمقوله هسته پژووهش ظهور یافت.
واژگان کلیدی: چالش، بهبود، آموزش و پرورش استان خوزستان، نظریه داده بنیاد، رویکرد اشتراوس کوربین
-1مقدمه و بیان مسئله
آموزش و پرورش یکی از مهم ترین ارکان بقا و تداوم جوامع است. میزان تلاش و موفقیت این رکن در تعلیم و تربیت نیروی انسانی کارآمد، تا حدود زیادی نسبت و شرایط جوامع را از نظر توسعه یافتگی تعیین می کند. تکمیل دوران تحصیل توسط افراد جامعه ضمن اینکه جامعه را از آسیب های ناشی از ضعف دانش و آگاهی حفاظت می کند می تواند شخصیت افراد را در جهت رویارویی با چالش های زندگی در جوانی و بزرگسالی آماده کند. مهمترین و اصلی ترین ثروت هر جامعه ، نیروی انسانی آن است و هر تلاشی که در راستای توسعه انجام شود باید بر فعالیت نیروی انسانی تمرکز یابد .
بیشتر نظام های آموزشی دنیا علی رغم پیشرفت های شگرفی که بشر در زمینه علوم، تکنولوژی و صنعت داشته هنوز نظا م های آموزش و پرورش غربی را الگو قرار داده اند عموماً، افراد را برای مدیریت اداری و اجتماعی در خدمات دولتی تربیت می نمایند و نخبه پروری هدف اصلی نظام آموزش و پرورش جهانی را تشکیل میدهد. - مقیمی و همکاران، . - 1389 در واقع، لازمه یک نظام آموزشی مطلوب که تأمین کننده آینده روشن برای جامعه باشد، برخورداری یکایک افراد آن جامعه از تعلیم و تربیت است به طوری که تمامی استعدادهای بالقوه شکوفا شده و پرورش یابند - نفیسی، . - 15 :1386
بنابراین، توسعه علمی یا آموزشی یکی از ابعاد بسیار مهم توسعه پایدار است که نه تنها در ارتباط تنگاتنگ و متقابل با دیگر ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می باشد بلکه به عنوان عاملی حیاتی، نقش تعیین کننده ای جهت نیل به توسعه پایدار جوامع دارد. به طوری که، پرورش انسان های زبده و ماهر که از آن به عنوان »توسعه منابع انسانی « یاد می شود، ضرورت اجتناب ناپذیری است که کشورها برای بقا و پیشرفت در جهان پر تغییر و متحول امروزی، سخت بدان نیازمندند. توسعه علمی یا آموزشی عبارت است از »حق برخورداری مساوی از آموزش و پرورش - «اسماعیل سرخ،. - 1380 برخورداری یکسان همگان از آموزش و پرورش نیز به این معناست که هر کس در داخل نظام آموزشی فرصت و امکان توفیق مساوی داشته باشد.
منظور از فرصتهای آموزشی برابر،همانا برخورداری برابر و داشتن شانس مساوی کلیه دانش آموزان برای ورود به نظام آموزشی و برخورداری از کلاس و برنامه های آموزشی مطلوب، معلمان متخصص، امکانات و تجهیزات آموزشی است. از این رو، همه استراتژی هایی که در زمینه همگانی ساختن آموزش و پرورش به کار می رود یک هدف را دنبال می کند و آن برخورداری برابر همگان از فرصت های آموزشی با کیفیت مطلوب، تا موانع و محدودیت های طبقاتی، منطقه ای و جنسیتی از میان برداشته شود. به طور کلی، بر اساس شاخص های توسعه یافتگی علمی و آموزشی، می توان از سه دیدگاه مسئله توسعه علمی و آموزشی را مورد مطالعه قرار داد: - 1 از نظر شانس ورود به نظام آموزشی؛ - 2 از نظر برخورداری از منابعی که به عنوان درونداد در اختیار نظام آموزشی قرار می گیرد؛ - 3 از نظر عملکرد یا بازده نظام آموزشی.
به عبارت دیگر، هنگامی که از مسئله توسعه علمی یا آموزشی بحث می شود، در حقیقت این پرسش مطرح است که چه کسانی - یا چه مناطقی - و به چه میزان از آموزش برخودارند - قاسمی،. - 1392 علی رغم تلاش های فروان برنامهریزان و مسئولان اجرایی جهت دستیابی به سطح مطلوب توسعه علمی و آموزشی در استان خوزستان، عوامل عدیده ای توسعه علمی و آموزشی مناطق مختلف کشورها را با مشکل مواجه می سازند. از نظر جامعه شناسی آموزش و پرورش، عوامل گوناگونی چون - 1 وضعیت خانوادگی، - 2 طبقات اجتماعی، - 3 قومیت، - 4 جنسیت، و - 5 منطقه سکونت - شهری/روستایی - افراد، سطح توسعه یافتگی علمی و آموزشی را تحت تاثیر قرار می دهند - دهقان،. - 1383 آموزش و پرورش استان خوزستان طی سال های گذشته با چالش های فراوانی مواجه بوده است.
تاثیرات منفی این چالش ها در جایگاه آموزش و پرورش خوزستان در رتبه بندی ملی به وضوح پیداست. به گونه ای که رتبه این استان در برخی آمار ارائه شده جایگاه 31 کشور بوده است.1 جنگ تحمیلی، بحران های زیست محیطی، ساختارهای قومی، نبود برنامه جامع و مدون علمی و آموزشی برای توسعه آموزشی استان و شکنندگی شبکه زیرساخت ها در مقابل بحران ها و حوادث طبیعی همواره آموزش و پرورش خوزستان را متاثر ساخته اند. جنگ تحمیلی به مدت 8 سال باعث مهاجرت بسیاری از ساکنان شهرهای مرز غربی خوزستان شد و همچنین فرایند آموزش و پرورش در این مناطق را با اختلال مواجه کرد. از سوی دیگر وقوع مکرر پدیده ریزگرد و گردوغبار سبب تعطیلی بسیاری از مدارس استان شد. دامنه اثرگذاری پدیده ریز گردها محدود به حوزه طبیعی نیست بلکه بر توسعه اقتصادی و اجتماعی مردم ساکن در استانهای جنوب غربی ایران و بهویژه خوزستان تأثیر مستقیم میگذارد.
فضای کسبوکار، مشکلات معیشتی فرهنگیان، مهاجرت نخبگان فرهنگی، مشکلات اقتصادی دانش آموزان از جمله چالش های کنونی آموزش و پرورش خوزستان اند. برخی از این چالش ها نوین اند. به عنوان مثال آموزش و پرورش استان خوزستان طی سال های تحصیلی اخیر، تبعات ناشی از ورود ریزگردها را به دفعات لمس کرده است. تعطیل شدن مدارس در نوبت های صبح و عصر، سردرگمی خانواده ها و سرویس مدارس، اختلال در آمد و شد فرهنگیان و اتلاف زمان، انرژی و سرمایه مالی مواردی ازین تبعات اند. فراوانی وقوع ریزگردهای با غلظت بالا و به دنبال آن تعطیل شدن مدارس استان خوزستان به گونه ای بوده است که دانش آموزان استان خوزستان یک سال تحصیلی از دیگر دانش آموزان کشور در برنامه درسی عقب افتاده اند. - پورتال اداره کل آموزش و پرورش خوزستان - .2
-2 چارچوب مفهومی پژوهش
اگرچه در پژوهش های کیفی استفاده از ادبیات و چارچوب مفهومی متداول است اما انگیزه های استفاده از آن با تحقیق کمی متفاوت است.محمدپور - - 1392 معتقد است این دلایل عمدتا عبارتند از:
-1ایجاد و تقویت حساسیت نظری در محقق؛
-2 درک عمیقتر مسئله تحقیق؛
-3 آشنایی با ابعاد مختلف مسئله و کارهای انجام شده درباره آن؛
-4مشخص شدن سهم و مشارکت تحقیق در بسط حوزه مورد مطالعه در مقایسه با دیگر مطالعهها؛
-5 روشن شدن زمینههای عمومی مطالعه و اشراف محقق بر کار پژوهشی - محمدپور،. - 232 :1392 رویکردهای نوین در جامعه شناسی آموزش و پرورش از دهه 1970 به بعد، رویکردهای تازه ای نسبت به آموزش و پرورش در میان جامعه شناسان رایج شده است. از جمله، جامعه شناسان انگلیسی، آمریکایی و کشورهای دیگر، در واکنش به رویکردهای کلان نگر کارکردگرایی و نظریه های تضاد، با دیدی خردنگر، آموزش و پرورش آموزشگاهی را مورد توجه قرار دادند - علاقه بند،. - 173 :1393بر اساس نظریه ی بازتولید اجتماعی، ویژگی های ساختار اجتماعی در طی دوره های زمانی حفظ یا دائمی می شود - گیدنز،. - 815:1373 انتقاد اساسی نظریه پردازان بازتولید اجتماعی متوجه استمرار و تداوم نابرابری های اجتماعی از یک نسل به نسل دیگر و نقش مدرسه در انتقال این نابرابری هاست. آنان معتقدند که تجارب حاصل از مدرسه به حفظ و تفاوت های اجتماعی- اقتصادی میان خانواده کمک می کند.
در واقع مدارس، با جای دادن نسل های جدید در نظام اجتماعی بیشتر به توجیه نابرابری ها می پردازند تا اصلاح آن - ساروپ،. - 169 :1987 به طور مشخص اگر جامعه ای نابرابری شدید مردم در زمینه موقعیت و پایگاه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را تایید کند، آنگاه مدارس آن جامعه هم همان وضعیت منعکس می کنند؛ یعنی عدم تساوی های وسیع جامعه، در مدارس به صورت بازده های آموزش نابرابر چه از نظر اختلاف در سال های تحصیلی و چه از لحاظ اختلاف کیفی آموزشی ظاهر می شود - همان: . - 35 بنابراین، مدارس با ارائه تجارب تحصیلی که هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی با یکدیگر متفاوت اند در خدمت تولید نیروی کار برای سطوح مختلف سلسله مراتب کار هستند - همان:. - 252
به عقیده بوردیو و پاسرون، فهم هیچ پدیده آموزشی از قبیل نمودار حضور گروه های مختلف اجتماعی در مراحل آموزشی یا نمودار درصد و جنس - زن و مرد - یا درصد فارغ التحصیلان و..... امکان پذیر نیست مگر اینکه آن پدیده به نظام آموزشی و بنیان روابط طبقاتی ارجاع شود - اسماعیل،. - 172:1377 باولز و جین تیس خاطر نشان می سازند که تغییرات در ساختار آموزش و پرورش، ارتباط تاریخی با تغییرات در سازمان اجتماعی تولید دارد. این حقیقت که تغییرات در ساختار تولید جلوتر از تعییرات مدرسه بوده است، نمونه کاملا روشن و بدیهی بر اهمیت ساختار اقتصادی به عنوان یک تعیین کننده اصلی ساختار آموزشی است - ساروپ،. - 169 :1987 به نظر باولز و جین تیس، مدیران و دانش آموزان، معلمان و والدین، ارزش ها و هنجار های شان را درباره کار، موفقیت، رقابت و پایگاه اجتماعی، عمدتا از ارزش ها و هنجارهای جهان بینی رسمی سرمایه داری اخذ می کنند.
بنابراین، مدارس - هم به صورت آگاهانه و هم از طریق آمورش های تخصصی - می کوشند که نیازهای سازمان سرمایه داری را برآورند و این کار از طریق تبدیل کودکان طبقات پایین به کارگران بهتر، تبدیل کودکان طبقات متوسط به مدیران کارآمد در اقتصاد صنعتی و نیز از طریق بازتولید مناسبات اجتماعی تولید در مدرسه، یعنی تلقین ارزش ها و هنجارهای حافظ سازمان کار سرمایه داری با اطفال صورت می گیرد - کارنوی،. - 18:1367 بدین منوال، مدارس با ارائه تجارب تحصیلی که هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی با یکدیگر متفاوت اند، در خدمت تولید نیروی کار برای سطوح مختلف سلسله مراتب کار هستند - همان: . - 252 مفهوم بازتولید فرهنگی، اولین بار به وسیله جامعه شناس و نظریه پرداز فرهنگی فرانسه، پیر بوردیو، در اوایل دهه هفتاد مطرح شد. زمینه تجربی کار بوردیو حوزه جامعه شناسی آموزش و پرورش در جامعه مدرن غربی بود. وی کارکرد آموزش و پرورش را بازتولید فرهنگ طبقات مسلط می داند - جنکز،. - 1 :1993
روش تحقیق
روش تحقیق حاضر کیفی و بر مبنای نظریه داده بنیاد میباشد. از نظر پارادایمی، تحقیق کیفی اصولا مبتنی بر پارادایم تفسیرگرایی- برساخت گرایی اجتماعی است. تحقیق کیفی عموما به هر نوع تحقیقی اطلاق می شود که یافته های آن از طریق فرایندهای آماری و با مقاصد کمی سازی حاصل نشده باشد - محمدپور،. - 1392روش کیفی بر ماهیت، فرایندها و معنادهی تاکید میکند که با تمسک روش های کمی حاصل نمی گردد - . - Denzin & Lincoln , 2000: 8 "تحقیق کیفی در نقطهی تمرکز خود چند روشی و متضمن رهیافت تفسیری- طبیعیگرایانه به موضوع مورد مطالعه است. این به معنای آن است که پژوهشگران کیفی اشیا را در محیطهای طبیعی خود مطالعه کرده و تلاش میکنند پدیدهها را بر حسب معنایی که افراد به آنها میبخشند معنادار کرده و تفسیر نمایند. تحقیق کیفی مستلزم کاربرد و گردآوری طیفی از مواد تجربی- مطالعه موردی، تجربه شخصی، دروننگری، داستان زندگی، مصاحبه، متون مشاهدهای، تاریخی و تصویری- است که لحظهها و معانی
