بخشی از مقاله
چکیده:
قدمت کشاورزی تقرباًی همزمان با حیات آدمی است. بشر از زمانی که دانهها را شناخت و آموخت که با کشت دانه میتواند غذای خویش را تأمین کند و حیات خویش را تضمین کند، به حاشیه رودخانهها و چشمهسارها کوچ کرد و کشاورزی را آغاز نمود. اما الزام اخلاق در کشاورزی ابتدا در ادیان آسمانی مطرح شده است. اما امروزه نگرانیهای فراوانی پیرامون بحرانهای زیست محیطی بهویژه بحرانهای تخریب ناشی از فعالیتهای غیر مسوولانه کشاورزی زندگی بشر را تهدید کرده و حیات کرهی خاکی را به مخاطره انداخته است.
اثرات و پیامدهای تخریب محیط زیست توسط فعالیتهای کشاورزی و کشاورزان دامنه ی وسیعی از فعالیتهای خاکی، آب و هوایی، حیوانی، گیاهی و حتی غذایی را در بر می گیرد تا آنجا که بسیاری از محققین بر این باورند که ریشهی این تخریبها و نابهنجاریهای زیست محیطی در تنزل اخلاق به ویژه اخلاق زیست محیطی در بهره برداران و تولیدکنندگان است و در کشاورزی به سبب شرایط خاص خود نمیتوان همانند دیگر حرفهها نظارت کامل و دقیق بیرونی داشت.
بنابراین بهترین ناظر بر اعمال و رفتار کشاورز در امور کشاورزی باطن وجدان و باورهای درونی کشاورزان است. امروزه مشکلات کشاورزی به حدی رسیده است که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، مسائل اخلاقی برتمام مراحل صنعت کشاورزی سایه انداخته است لذا در این مقاله کتابخانه ای به بررسی اهمیت و ضرورت اخلاق در فرایند توسعه کشاورزی پرداخته شده و در پایان با ذکر مصادیقی به اجرای عملی اصول اخلاقی در حین فعالیتهای کشاورزی تأکید شده است.
تاریخچه
عصر کنونی را "دوران بحران زیست محیطی" نامیده اند - چاتی بخش به نقل از بذرافکن، . - 1395 بحران های زیست محیطی عصر حاضر، در کنار انفجار جمعیت، افزایش فقر و گسترش بیماری های خطرناک جامعه بشری را تهدید می نماید از جمله بحران های زیست محیطی می توان به نابودی لایه ازن، باران های اسیدی، تغییرات اقلیمی، آلودگی های رادیواکتیوی، جنگل زدایی، فرسایش خاک، تخریب زیستگاه حیوانات و نابودی گون های حیاتی، ازدست دادن تنوع زیستی، کمبود آب، جاری شدن سیلاب، افزایش دمای کره زمین، آلودگی های شیمیایی،از بین رفتن پوشش گیاهی و کویرزدایی می توان اشاره کرد.
در طی یک قرن گذشته، بشر سعی نموده است با اقدامات کشاورزی نوین تسلط خود را هر چه بیشتر بر طبیعت تحمیل کند و مهمترین دغدغه آن استفاده بیشتر، تولید بیشتر، و بهره وری بالاتر بوده است. این موجب شده است که صدماتبسیار شدید و گاهی جبران ناپذیری بر محیط زیست بویژه منابع طبیع ی تجدید شونده وارد آید - کرمی دهکردی، . - 1391 از نظر اسلام هر مسلمان در هر مکان و زمان و موقعیتی که هست بایستی پاسدار امانت ها و نعمت های الهی از جمله محیط زیست باشد. همچنین ضروریست با پیشگیری از نابودی و تلف شدن منابع طبیعی - مانند آب، خاک، هوا، گیاهان، جانداران و... - از طریق رعایت امانت داری و حفاظت از محیط زیست، رسالت خود را به درستی انجام دهد.
در منابع اصیل اسلامی آمده است که انبیای الهی - ع - به کشاورزی و درختکاری ارج می نهادند و خود پیوسته به آن اشتغال داشتند. صیانت و حفاظت و پاسداری از محیط زیست از جمله آب، خاک، هوا، گیاهان و جانداران و ... در اسلام و سیره نبوی، یک تکلیف و وظیفه فردی و اجتماعی برای مسلمانان و یک تکلیف حکومتی معرفی شده است - عمل نیک، . - 1392 قدمت کشاورزی تقریباً همزمان با حیات آدمی است.
بشر از زمانی که دانه ها را شناخت و آموخت که با کشت دانه می تواند غذای خویش را تأمین کند و حیات خویش را تضمین کند، به حاشیه رودخانه ها و چشمه سارها کوچ کرد و کشاورزی را آغاز نمود اما الزام اخلاق در کشاورزی ابتدا در ادیان آسمانی مطرح شده است و بصورت آکادمیک نخستین بار در آژانس تخصصی سازمان ملل متحد - فائو - در سال 1945 مطرح شده است غایت علم اخلاق رساندن انسان به کمال و سعادت جاودان و منزل مقصودی است که برای رسیدن به آن خلق شده است. اخلاق کشاورزی، مطالعه مسایل اخلاقی مربوط به کشاورزی است - کرد در کشاورزی به سبب شرایط خاص خود نمیتوان همانند دیگر حرفه ها نظارت کامل و دقیق بیرونی داشت بنابراین بهترین ناظر بر اعمال و رفتار کشاورز در امور کشاورزی باطن وجدان و باورهای درونی کشاورزان است.
کشاورزان مومن و موحد نیک میدانند که خدا ناظر بر اعمال همه ی ماست و هرجاکه باشیم همراه ما و هرچه که بیشتر خداجو باشیم او نیزمددکار ماست - کرد،. - 1396 اخلاق کشاورزی چیزی غیر از این نیست که رفتار حرفه ای خود را با دستورات الهی منطبق کنیم. آیات و روایات بسیار زیادی درخصوص کشاورزی و زراعت داریم که همگی نشان از قداست و اهمیت و فواید کشاورزی دارد. کشاورزان با درس گرفتن از آموزه های دینی نه تنها باعث آلودگی آی و هوا نمیشوند بلکه میتوانند درسلامت محیط زیست و آب و هوا و غذا ،نقش اساسی داشته باشند و این مهم زمانی میسر میشود که کشاورزان از سود اجتماعی و معنوی آن لذت ببرند و خدمت بی منت و بی نام و نشان به خلق و اطاعت از اوامر الهی در خلوت و در جلوت برایشان لذتبخش باشد و از درون احساس رضایت و خرسندی و سعادت کنند - کرد،. - 1396
ضرورت به کارگیری اصول اخلاقی در توسعه کشاورزی
امروزه نگرانیهای فراوانی پیرامون بحرانهای زیست محیطی بهویژه بحرانهای تخریب ناشی از فعالیتهای غیر مسوولانه کشاورزی شکل گرفته است. بحرانهای زیست محیطی زندگی بشر را تهدید کرده و حیات کرهی خاکی را به مخاطره انداخته است. اثرات و پیامدهای تخریب محیط زیست توسط فعالیتهای کشاورزی و کشاورزان دامنه ی وسیعی از فعالیتهای خاکی، آب و هوایی، حیوانی، گیاهی و حتی غذایی را در بر میگیرد.
بسیاری از محققین بر این باورند که ریشهی این تخریبها و نابهنجاریهای زیست محیطی در تنزل اخلاق به ویژه اخلاق زیست محیطی در بهره برداران و تولیدکنندگان است - بذرافکن، . - 1395 اگرچه تولید و تبدیل و توزیع مواد غذایی و محصولات کشاورزی به عنوان موضوعی روزمره در سراسر جهان پذیرفته شده است لذا چنین فعالیتهایی در قلمرو اصول اخلاقی به ندرت بررسی می شوند اما مواد غذایی و کشاورزی و منافع اقتصادی که از مشارکت در نظام غذایی و کشاورزی به دست می آیند ابزارهای دستیابی به اهداف اخلاقی تغذیه جمعیت جهانی و حفاظت از ظرفیت تولید غذا در کره زمین و اکوسیستم های طبیعی برای نسلهای آینده اند.
برهمین اساس امروزه دیدگاهها تغییر یافته و اخلاق نه تنها درکنار ابعاد اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی در کشاورزی پایدار بلکه به عنوان چتری که همه این ابعاد و اهداف را دربرگرفته و متأثر می سازد، در نظر گرفته می شود - میرطالبی، . - 1392 امروزه بحث ناکارآمدی شیوه های مرسوم کشاورزی در محافل علمی تخصصی سازمانها و بخش های مختلف کشاورزی، از مباحث چالش برانگیز است و بسیاری از صاحب نظران براین عقیده اند که روشهای فعلی نه تنها قادر به تأمین امنیت غذایی جهانی نیستند بلکه با فشار بر منابع زیست محیطی و استفاده از سموم و نهاده های شیمیایی مخاطرات زیست محیطی و انسانی زیادی را به دنبال دارند - میرطالبی، . - 1392
با توجه به مطالب فوق الذکر می توان چنین تصریح نمود که با پیشرفت روزافزون فناوری و تکنولوژی، بهبود وضعیت زندگانی انسان و افزایش جمعیت، دامنه ی مصادب و مشکلات بشر نیز افزایش یافته به نحوی که تکاپوی انسان برای دست یافتن به زندگی بهتر، موجب نابسامانی وضعیت محیط زیست را فراهم آورده است - موسوی و آجیلی به نقل از بذرافکن، - 1395 و اکنون که مواد خام طبیعی و منابع آب و انرژی در شرایط بحرانی قرار گرفته اند، بشر بدون رفتار اخلاقی نمی تواند برنامه ریزی مناسبی برای آینده داشته باشد - شاه ولی و لاچینی به نقل از بذرافکن، . - 1395
