بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله فرایند ارزیابی محیط زیستی - EA - به عنوان یک سیستم برای تولید دانش، نه تنها به عنوان وسیله ای برای تصمیم گیری در برنامه ریزی آگاهانه، بلکه همچنین به عنوان یک منبع رهنمود توسعه ارزش های اجتماعی معرفی می شود. به همین دلیل، آن به عنوان یک ابزار حیاتی برای پیشبرد توسعه پایدار مطرح می گردد. ریشه های EA سیاسی است و تاثیر و تاثر متقابل در ایجاد چارچوب EA به عنوان یک عمل روزمره قدرت و ارزش در هر مرحله غیر قابل اجتناب است. بنابراین EA ارزش هایی که مسئولیت پذیری اجتماعی را ارتقا می دهد، را توسعه می دهد.از طریق ذهنیت محوری همراه با مشارکت عمومی و گفتمان، EA می تواند تصمیم گیری های پایدارتر با محیط زیست را تولید کند. در نتیجه در این مقاله سعی شده این موضوع مورد بحث قرار گیرد که چگونه تئوری برنامه ریزی با مسائل مربوط به قدرت، عقلانیت و ارزش دارد وارد می شود. به همین منظور مباحثی چون جایگاه ارزش ها، مشارکت، یادگیری اجتماعی و عدالت محیط زیستی در ارزی ابی زیست محیطی مورد بررسی قرار می گیرد . تا نشان دهد چگونه یک EA ارزشی می تواند، یک فرایند پایدار و موثر محیط زیستی را ایجاد کند.
واژه های کلیدی:ارزیابی اثرات، برنامه ریزی مشارکتی، یادگیری اجتماعی
مقدمه
این مقاله بحث های اخیر را در رابطه با ارزیابی اثرات به طور خاص از دید تئوری برنامه ریزی مطرح می کند و می خواهد ارزیابی اثرات را از دیدگاه تئوری برنامه ری زی ببیند. در اینجا روش متفاوتی از به تصویر کشیدن روابط بین برنامه ریزی و ارزیابی اثرات وجود دارد. در ابتدا مباحثی در رابطه با ارزیابی محیط زیستی EA ذکر شده است، که شامل SEA و EIA می شود. در این مقاله تاکید بیشتر بر ارزیابی اثرات استراتژیک SEAبوده است، زیرا شکل جدیدتر و پایدارتری از ارزیابی محیط زیستی است و می تواند از طریق آن با تغییر روش تصمیم گیری و با انجام تصمیمات بهتر در جهت اهداف توسعه ی پایدار حرکت کنیم . [1] در ادامه ی این بحث مسائل مرتبط با ارزش ها، اخلاق و قدرت در مباحث ارزیابی اثرات مطرح می گردد و این موارد خود باعث مطرح شدن مواردی چون مشارکت عمومی و یادگیری اجتماعی می شود. در واقع این مقاله می خواهد به این سوال پاسخ دهد که آیا ارزش ها باید در ارزیابی ها ی محیط زیستی دیده شوند یا خیر؟ چگونه تضاد ارزشی را می توان بر طرف نمود ؟ نقش نیروهای قدرت در این میان چیست؟یادگیری اجتماعی و مشارکت چگونه می توانند به این رابطه کمک کنند؟
-1 ارزیابی محیط زیستی و توسعه ی پایدار
ارزیابی محیط زیستی - EA - فرآیندی کلی شامل - EIA ارزیابی اثرات محیط زیستی - با مطالعات محدود بر فعالیت های توسعه بشری مانند ممیزی و بررسی محیط زیست اولیه می باشد. EA طی گسترش ارزیابی خود با ابزاری به نام SEA فاصله میان EIA و برنامه ریزی را پرکرده است. در واقع EA دربرگیرنده SEA وEIA.می باشد. [2]تاکید بیشتر این مقاله بر ارزیابی زیست محیطی استراتژیک - - SEA - می باشد ، SEA یک فرآیند و رویکرد سیستماتیک و نوین است که شناسایی، پیش بینی و ارزیابی اثرات و پیامدهای زیست محیطی را در عالی ترین سطوح تصمیم گیری مد نظر قرار می دهد. همچنین این روش یکی از روش های مقبول برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار است که در آن به طور منظم و گسترده خط مشی ها و سیاست ها، برنامه ها و طرح ها مورد ارزیابی زیست محیطی قرار می گیرند ، در حالیکه - EIA - بر روی فعالیت یا توسعه ی خاصی و در سطح محدودی انجام می گیرد. [3]
چنین تنوعی از روش های SEA ، در حالی که باعث غنی سازی بحث می شوند، باعث گیج کننده شدن رابطه SEA با برنامه ریزی های دیگر و ابزارهای ارزیابی اثرات می شود. ارزش SEA تابعی است از میزان گستره ای که آن تحت تاثیر قرار می دهد، SEA باید به عنوان یک چارچوب توسط عناصر اصلی تعریف شود،که به طور فزاینده به روش ها و شیوه سیاست گذاری و برنامه ریزی یکپارچه مرتبط است.[1]اعتقاد بر این است که SEA با تغییر شیوه تصمیم گیری دستیابی به توسعه پایدار را بهتر برآورده خواهد ساخت. چرا که امروزه رعایت ملاحظات زیست محیطی در ارتباط با سطوح تصمیم گیری وسیاستگذاری استراتژیک، ضرورتی اساسی در راستای دستیابی به توسعه پایدار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به شمار می رود. [3]
SEA می تواند به عنوان یک چارچوب با عناصر اصلی به صورت استراتژیکی در سیاست، برنامه ریزی و فرایند تصمیم گیری وابسته به برنامه برای تصمیم گیری بهتردیده شود تا اطمینان حاصل شود که اصول پایداری و اثرات ارزیابی ها به طور کامل در تصمیم گیری ها به صورت یکپارچه قرار می گیرند یا خیر؟ استدلال شده است که SEA ، در حالی که به شدت بر اصول ارزی ابی اثرات اتکا دارد، باید در مسیری هدایت شود که به طور واضح به وسیله ی ارزش های آن برای تصمیم گیری پایدار قرار گیرد. این بدان معنی است که SEA باید بتواند به عنوان یک ابزار به اندازه کافی انعطاف پذیر، طراحی شود.[1]
چالش در اینجا استقرار فرایندهایی است که بتواند ذینفعان را به روش روشن و مناسبی در کنار همدیگر قرار بدهد و همچنین بتواند مشروعیت دستوری داشته باشد، است. در کنار این تغییرات در جهت مشارکت در بحث ارزیابی زیست محیطی، گسترش SEA به عنوان یک ابزار توسعه پای دار منجر به تزریق ارزش های هنجار ی در مشارکت و اجماع می شود، به عنوان مثال، در دستور کار 21 بیان شده است: یکی از پیش نیازهای اساسی برای دستیابی به توسعه پایدار، مشارکت عمومی گسترده در تصمیم گیری ها است.علاوه بر این، در زمینه مشخص تر محیط زیست و توسعه، نی از به اشکال جدیدی از مشارکت پدید آمده است .[4] این شامل نیاز افراد، گروه ها و سازمان ها برای شرکت در روش های ارزیابی اثرات زیست محیطی است[5] و .[6] موارد مورد استفاده برا ی توجیه مشارکت عمومی در توسعه پایدار را به شرح زیر نشان می دهد:
1 بهره برداری از دانش محلی
2ضرورت تعریف عمومی از کیفیت زندگی، و بنابراین دخالت در تعیین هدف
3مالکیت و مشروعیت بیشتر تصمیمات با مشارکت عمومی
4طبیعت ذهنی وحامل ارزش بودن همه ورودی های علمی و متعادل بودن آن با ارزشها و دانش های دیگر
5ماهیت سیاسی و مملو از ارزش تمام تصمیم گیری های سیاسی
6 تاریخچه عملکرد دولت، پاسخگویی دموکراتیک به عنوان راهی برای حفاظت از منافع عمومی
7آموزش مردم در مورد مسائل پایداری
8 توسعه جامعه مدنی دموکراتیک.
برای دستیابی به این اهداف، مشورت عمومی به طور فزاینده ای بر سایر اشکال دخالت عمومی ارجحیت دارد. روش مشورتی به باز بودن دیدگاه ها ی متفاوت، استدلال منطقی و این فرض که تصمیم گیری مبتنی بر رضایت طرفین است، برمی گردد.[7]برای تقویت و خطی کردن پروژه EIA توسط:
•شناسایی اولیه از اثرات بالقوه و اثرات تجمعی.
•پرداختن به مسائل استراتژیک مربوط به توجیه و محل پیشنهاد شده.
• کاهش زمان و تلاش مورد نیاز برای ارزیابی طرح های انفرادی. SEA اغلب به عنوان ابزاری برای پیامدهای زیست محیطی تصمیم گیری ها که در سطح بالاتر از پروژه ساخته می شود، به کار می رود. این تعریف ساده از مفهوم SEA برخی از چالش ها را بوجود می آورد، با توجه به طیف عظیمی از مقیاس های تصمیم گیری و پیامدهای توسعه درگیر در حوزه های قضاوت مختلف را شامل می شود؛ و این پرسش مطرح می گردد که آیا SEA در واقع می تواند پاسخ موثری برای چنین محدوده وسیعی از سطوح تصمیم گیری، از برنامه تا سطوح سیاست را ایجاد کند.بنابراین آن نیاز به یک توافق و انعطاف پذیری بزرگی دارد. زیرا آن به طیف وسیعی از نیروهای مختلط ، جنبه های مختلف اجتماعی ارزش ها و سطح بالایی از عدم قطعیت ها در ارتباط با نتایج کارشناسی شده می پردازد.[1]
بنابراین، مشروعیت ارزیابی اثرات نباید تنها بر اساس کیفیت ارزیابی خود مورد قضاوت قرار گیرد، بلکه باید بر اساس توان بالقوه برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار باشد.[8]از آنجا که ارزش افزوده SEA آشکار نیست، آن توسط کاربران بالقوه به عنوان یک اتلاف زمان و منابع دیده می شود. بنابراین تشخیص و تعریف واضح از ارزش افزوده ی SEA باید در صف جلوی بحث ها و مفاهیم ی از فورم های SEA که فرایند های تصمیم گیری را قانع می کند، باید باشد.چون منابع انسانی ، زمان و منابع مالی کم هستند، تصمیم برا ی انجام یک SEA ترجیحا باید یک عملکرد از ارزش افزوده ی واقعی باشد که SEA بتواند تصمیم گیری را موجب گردد. تعیین ارزش افزوده از SEA برای تصمیم گی ری در نهایت به ذینفعان درگیر مربوط می شود.
درعمل مشخص شده است که SEA موثر نه تنها در زمینه های علمی کارآمد است، بلکه همچنین در مورد ارزش باید بررسی شود .با وجود هر نوع تجزیه و تحلیل عمیق فنی که ممکن است انجام شود، اغلب جای بحث درباره ی اهداف اصولی ، گزینه ها و درگیری های نهفته در اطراف یک تصمیم وجود دارد که تعیین کننده موفقیت یک SEA است. بنابراین، در ارزیابی اثرات سیاست ها، طرح ها و برنامه ها، باید به ارزش های جوامع آسیب دیده و به مکانیسم های ارتباطی مورد استفاده و اینکه آیا آنها در دسترس هستند و ی ا نیاز است که در محل قرار داده شوند، توجه کافی شود. در نتیجه ایجاد توازن محلی در ارزش های جوامع با توجه به اهداف توسعه و روندهای ملی و جهانی باید صورت گیرد.[1]
-2 تصمیم گیری عامل به وجود آمدن بحث ارزش در ارزیابی های محیط زیستی
اگرچه EIA معمولا به عنوان یک روش و یا فرایندی است که به دنبال اطلاع رسانی به سیاستگذاران درباره ی اثرات احتمالی یک عمل پیشنهادی دیده می شود و بدان معنی است که آن اثرات را می توان جلوگیری کرد و یا کاهش داد، اما این روند به خودی خود به عنوان یک روند تصمیم گیری نیست. حداقل در تئوری، EIA یک ابزار برای کمک به تصمیم گیری است. با این حال، آنچه که باید به رسمیت شناخته شود به صراحت این است که تصمیم گیری در هر مرحله از فرایند EIA همانند پایان آن انجام می شود. تصمیم گیری برای مرحله ی غربالگری - اینکه آیا EIA ضروری است یا نه - ، برای تعریف دامنه EIA ، برای انتخاب بین گزینه های در نظر گرفته شده - سایت ها، فرایندهای تولید و یا روش های ساخت و ساز - ، و اجتناب یا تعدیل استراتژی ها انجام می شود. ساده لوحانه به نظر می رسد که باور داشته باشیم که EIA صرفا اطلاع رسانی تصمیم ، و یک فرایند منطقی و عاری از ارزش است.[4]
نظریه های بسیاری در رابطه با تصمیم گیری وجود دارد. سه دیدگاه نظری در اینجا ارائه شده است که در توضیح و درک تصمیم گیری مفید تشخیص داده شده است.[9] عبارتند از:یک دیدگاه محدود عقلانی ، که در آن فرض می شود تصمیمات عموم مردم بر اساس ارزیابی دستیابی به هدف از راه حل های مختلف است؛ یک چشم انداز جدید سازمانی که در آن قوانین و مقررات،استانداردها، روش های مستقر شده، هنجارها و ارزش ها در سازمان ها می تواند تصمیمات را توضیح دهد.یک دیدگاه مذاکره ای که در آن تصمیمات نتیجه ی مشارکت 'منابع، منافع، تضادها و اتحاد است.ارزیابان بنابراین مجبور به تصمیم گیری در بهترین روش برای پیش بینی اثرات آینده هستند. ارزش ها ی شخصی ارزیابان در تصمیم گیری مورد استفاده قرار می گیرند. اغلب، ارزیابان بر ارزش های خود برای تصمیم گیری آنچه که در EIA مهم است تکیه دارند.[10]
با این حال، زمانی که ما ماهیت ذهنی قضاوت و تصمیم گی ری را تشخیص می دهیم، ما باید اذعان کنیم که ممکن است قضاوت های ذهنی دیگر ، بدون دلایل قانونی، نادیده گرفته شوند. [11]EIA با سیستم های چندگانه و یا جمعی ارزش به سختی مرتبط می شوند. این زمانی روشن می شود که اهمیت اثرات را باید مورد قضاوت قرار داد زمان هایی که منجر به تصمیم گیری های مهم در دو مورد مقابل می شود: - الف - آیا هزینه ها ی اضافی اجتناب و یا کاهش قابل توجیه هستند، و - ب - آیا پایه و اساسی برای رد یک پروژه وجود دارد. که این تصمیمات اغلب با اشاره به نظر کارشناس، به پروژه های مشابه یا با ادعای مبهم - به ندرت با اشاره به داده های کمی، قوانین، هنجارها و استانداردهای - تعیین می شود.
از این مطالعات می توان نتیجه گیری کرد که هسته مرکزی و بحرانی EIA - پیش بینی و ارزیابی - ضعیف ترین ویژگی یک سیستم ضعیف است. اگر ارزیابی کمی و ارزیابی کیفی ضعیف باشد، پیشنهادات برای کاهش اثرات نی ز ضعیف خواهد بود زیرا پایه و اساسی برای قضاوت وجود ندارد. ضعف مشارکت مردم بیشتر باعث تشدید مشکل، برای رد هر گونه به رسمیت شناختن سیستم های ارزشی متعدد، جمعی یا جایگزین می شود.[4]Wilkins استدلالاتی را در ارائه ارزش های ذاتی موجود در ارزیابی اثرات ارائه می کند:
ارزش های افراد درگیر در ارزیابی اثرات زیست محیطی EIA - - ، نقش مهمی در نتایج آن به علت تصمیم گیری ذهنی قابل ملاحظه ای که EIA بر اساس آن چیز است، دارد . از پروژه های غربالگری تا تصمیم گیری نهایی، اختیار نقش برجسته ای در تعیین نتایج روش شناختی و عملی فرایند دارد.
نگرش ها و ارزش های بازیگران درگیر در این فرآیند برای تعیین نتایج به دست آمده مهم و حیاتی است.[8] نکته در اینجا این است که ارزش ها نه تنها در تصمیم گیری نهایی نقش بازی می کنند، بلکه در یک گزارش مشورتی EA برای یک سازمان نیز مهم هستند. در هر مرحله در این فرآیند، ارزشها در تعیین اینکه چگونه EA انجام شود مهم هستند، از - قبل از - آغاز به کار ، در طول فرایند و در هر مرحله: به عنوان بخشی از یک فرایند تصمیم گیری.همچنین EIA نمی تواند به خوبی با عدم اطمینان ، اصل پیشگیرانه و بیشتر ویژگی های کلیدی توسعه پایدار کنار بیاید. مدل EIA مستلزم یک ارزیابی صریح و متعادل در شناخت نقاط ضعف در داده ها و عدم قطعیت در پیش بینی ها است، اما تحقیقات نشان می دهد که این یکی از ویژگی های همیشگی ضعف عمل EIA است.[12]
-3 ذهنیت گفتمان را در EA ارتقاء می دهد
ارزش های افراد درگیر در ارزیابی اثرات زیست محیطی، نقش مهمی در نتایج آن به علت تصمیم گیری های ذهنی که بر اساس آن EIA صورت می گیرد، دارد. در پروژه های غربالگری برای تصمیم گیری نهایی، رای و نظر نقش برجسته ای در تعیین نتایج روش شناختی و عملی فرایند دارد. علاوه بر این، نقش مرکزی پیش بینی در EIA ذهنیت محوری اجتناب ناپذیری با توجه به ارزی ابی های سیاسی، تنظیم مرزهای باریک، شکاف داده ها و مفروضات ساده را ایجاد کرده است. نگرش ها و ارزش های فعالان درگیر در این فرآیندها برای تعیین نتایج به دست آمده ، مهم و حیاتی است.[8]
اهداف EIA اغلب به عنوان تامین امنیت پیش بینی از آینده، به عنوان نهادینه کردن آگاهی های زیست محیطی در میان بوروکراتها، یا به عنوان یک ابزار برای یادگیری اجتماعی مشاهده شده است.[13] در واقع عنصر ذهنی در EIA کمک کننده است، به جای مانع از این فرآیند باشد. عناصر ذهنی در EIA تمایل به ایجاد موضوع EISs برای انتقاد به ذینفعان که دیدگاه ها و یا ارزش های مختلف مربوط به پروژه دارند، را دارد. در این زمینه، ویژگی ها ی ساختاری EIA تولید، کاربرد و تجزیه و تحلیل دانش را پرورش می دهد و به سازمان ها و سهامداران اجازه می دهد برای یک نقش رقابت کنند. این رقابت در محدوده های پایدار از روند EIA یادگیری را ارتقاء می دهد.
-4 گفتمان و ارزش های جامعه
برنامه ریزی ارتباطاتی، برنامه ریزی را به عنوان یک فعالیت جمعی می بیند. که بر ارتباطات و همکاری اشاره دارد که با هم همپوشانی
