بخشی از مقاله
چکیده
ورود اسلام به ایران در اثر افول وضعیت اجتماعی- اقتصادی مردم و عملکرد اشتباه موبدان دین زرتشت و پادشاهان ساسانی و از همه مهمتر تعالیم بالامرتبه اسلامی با اشتیاق مردمی مواجه گردید. پس از چند سده، ایرانیان به دور از تعصب و اجبار، ضمن آشنایی با اصول این دین مبین، به آن گرویدند. در زمان حکومت صفوی مذهب تشیع به عنوان دین رسمی ایران پیشنهاد شد که هنوز هم این روند ادامه دارد. آیندهپژوهی یکی از دغدغههای همیشگی بشر است. امروزه پیشرفت روزافزون دانش و ترکیب علوم گوناگون، این امکان را به بشر داده که با استفاده از دانش، مسیر زندگی آینده را طراحی کند. در این پژوهش دو سناریوی ادیان الهی و پیشرفت علم برای تحقق پیشرفت در آینده ارائه شده است. آموزههای آئین مبین اسلام با بهرهمندی از محتوی غنی و شیوهها، منابع آیندهپژوهی را غنا بخشیده است. لازمه تحقق مراحل کمال و برنامههای اخروی، پرداختن به زندگی دنیوی و مادیات بر پایه علم و دینمداری است.
کلیدواژگان: اسلام، تشیع، ایران، پیشرفت، آیندهپژوهی، سناریونویسی، ساسانیان و صفویان
مقدمه
از آنجائیکه نگرانی انسان از مواجه شدن با آیندهی نامعلوم و مبهم، اشتیاقی دیرینه برای درنوردیدن زمان در بشر به وجود آورده است. به همین دلیل، انسانها از دیرباز علاقهمند بودهاند نسبت به آینده، مطلع باشند. از این رو، به تناسب ظرفیت و توانایی خود، ابزارهای متداول در هر عصر برای پیشبینی آینده به کار گرفته شده است. اما امروزه با پیشرفت علم و افزایش سطح آگاهیهای عمومی، از یک سو، و پیچیدگی گستردهی دنیا درحوزههای فرهنگی، علمی، اقتصادی و فناوری از سوی دیگر، ضرورت پیشبینی آینده و تدارک ابزارها و شیوههای این پیشبینی را متفاوت ساخته است. لذا این امر موجب گردیده تا موضوع »آیندهپژوهی« مورد توجهجدّی اندیشمندان قرار گیرد. امروزه آیندهپژوهی به علمی متمایز تبدیل شده و در مراکز علمی و سیاستگذاری، از ارزش و توجه خاصی برخوردار گردیده است - منطقی، . - 1391
یکی از روشهای آیندهپژوهی، سناریونویسی است. در واقع سناریونویسی با استفاده از حدس عالمانه و شبیه سازی فراگیر، شرایطی فرضی از آینده را به شکل داستانی و تشریحی ترسیم نموده و اقدامات و الزامات ضروری برای حضور موفق در آن شرایط احتمالی را مشخص نموده است . - Van Notten, 2005 - سناریونویسی ابزاری برای دستیابی به ادراکی ساختار یافته، پیرامون شرایط محیطی در آیندههای بدیل است، به گونهای که دارای نوعی سازگاری درونی و محتوایی بوده و سازمانها، نهادها و شرکتها را برای رویارویی با عدم قطعیتها، تهدیدها، فرصتها و شگفتیهای آینده آماده می کند . - Hulse et al. 2008 - سناریوها پیشبینی آینده نیستند بلکه بعد و عمق اندیشه ما را درباره تغییرات قابل وقوع در آینده گسترش داده و در نتیجه امکان توزین و سنجش دقیق انتخابهایمان در اتخاذ تصمیمات استراتژیک بلندمدت و کوتاهمدت را فراهم میکنند. در این پژوهش سعی بر آن است تا بررسی وضعیت پیشرفت اسلام در گذشته و حال همراه با سناریوهای پیشرفت در آینده بررسی شود.
دلایل نفوذ اسلام در ایران
جنگهای طولانی مدت میان "امپراتوری ساسانی" با "امپراتوری روم شرقی" که از 602 تا 628 میلادی منجر به تضعیف قوای نظامی هر دو امپراتوری گشت. به نوشته "هاوارد و جانسون" ساسانیان به علت زوال اقتصادی، وضع مالیاتهای سنگین برای تأمین مالی لشگرکشیهای خسروپرویز و قدرتگیری شاهان محلی در برابر پادشاه بیشتر تضعیف شدند. اشتباه دیگر خسروپرویز برانداختن "لخمیان" بود. آنان دودمانی عرب بودند که در روزگار ساسانیان از سده سوم تا هفتم میلادی بر "حیره" فرمان می راندند و تابع امپراتوری ساسانی بودند. حذف این حائل بین قلمرو ساسانی و اعراب بادیه، برخلاف سیاست دیرینه و مستمر قبلی، عاقبت در انقراض دولت ساسانی، بیتأثیر نبود.
بخصوص شکست سپاه ایران در جنگ "ذوقار" در نزدیکی پایتخت، از یک قبیله عربی، چنان انعکاس عظیمی در تمام عربستان پیدا کرد که در عرض و طول شبه جزیره، نقل مجالس و موضوع حماسهها و افتخارات عرب شد. از این رو "یوم ذیقار" از بزرگترین حوادث در ایام عرب گردید. هیجان ناشی از این پیروزی، به شدت موجب تشویق اعراب بر ضد ایران شد. از سوی دیگر برکنار شدن خاندان باستانی بنی لخم دوستی دیرین مردم آن سرزمین را به دشمنی تبدیل کرد، این است که با درآمدن عرب به "حیره" هیچ گونه پایداری از آنان دیده نشد و بیچون و چرا خود را به عربها سپردند. اگر باز هم خاندان "بنی لخم" سرکار بود و به آن دوستی دیرین، گزندی نرسیده بود به این آسانی دشمن در آنجا رخنه نمیکرد و به تیسفون راه نمییافت.
حمله اعراب به ایران
حمله اعراب به ایران به مجموعه حملاتی به امپراتوری ساسانی در قرن هفتم میلادی اشاره دارد که از زمان "ابوبکر" شروع و در زمان "عمر" به اوج خود رسید و در زمان "عثمان" منتهی به سقوط کامل دولت ساسانی در سال 651 میلادی - مطابق با سال 30 هجری قمری - و کشته شدن یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانیان مقارن بود. این حملات همچنین باعث افزودن ایران به قلمروی اسلامی شد و سرآغاز فرآیند تدریجی گرویدن ایرانیان به اسلام که به مدت چندین قرن طول کشید، گردید. از میان حملههایی که اقوام دور و نزدیک در طول تاریخ به خاک ایران کردهاند، حمله اعراب بیشترین تاثیر را بر ایران گذاشت. انگیزه و نقطه شروع حملات اعراب به ایران را میتوان در قالب کسب ثروت و زمین، گرسنگی و فقر، تلاش برای گسترش اسلام، رها کردن اعراب بینالنهرین از سلطه ساسانیان، عرب گرایی، تغییرات آب و هوایی، گسترش شبکه تجاری و غیره دانست - زرینکوب، . - 1369
برخی دلایل مرتبط با سقوط ساسانیان
نزاع مذهبی و طبقاتی، فقدان حمایت مردمی، نزاع میان اشراف، بیثباتی سیاسی، پرداخت هزینه جنگهای طولانی و ناموفق اخیر با امپراتوری روم شرقی، اپیدمی طاعون، آشفتگی مربوط به جانشینی تخت پادشاهی، دین اسلام، اختلافات میان طبقات جامعه و عدم هماهنگی میان آنها، باور ایرانیان به سرنوشت و پذیرش شکست، وجود پیروان فرقههایی غیر از آیین مزدیسنا - زرتشتی - و مسیحیان که در دفاع از معابد آتش و خانواده ساسانی اخلال ایجاد میکردند، از جمله دلایل سقوط ساسانیان بودهاند - جدول . - 1
