بخشی از مقاله
چکیده
ظهور تکنولوژی نوین ارتباطی در عصر حاضر به همراه تحولاتی که در فضای مجازی به وجود آورده است، بسیاری از کارکردهای خانواده را دچار اختلال کرده است. در مباحث آسیب شناسی نهاد خانواده یکی از محورهای مهم،بررسی آسیب های ناشی از تحولات خانواده است، تحولاتی که خود منشأ بروزدگرگونی هایی عمیق و اساسی در نوع روابط و ارزش های خانوادگی می باشد. بسیاری از این تحولات و دگرگونی ها از بیرون ،برخانواده تحمیل می شود. از زمانیکه اینترنت وارد زندگی انسان شده است تا به امروز،علی رغم تمام محاسن و مزایای آن یکسری دغدغه ها و نگرانی هایی را برای خانواده ها به همراه آورده است.
به دلیل ویژگی های خاص فضای مجازی و نو بودن این پدیده بسیاری از والدین فرصت و امکان کافی برای شناخت این فضا و کارکردهای آن را به دست نیاورده اند،و باعث شده برای فرزندان و سایر اعضاء خانواده یک فضای محرمانه ،به دور از هرگونه دغدغه و احساس نظارت بر آن ها شکل گیرد. در این پژوهش خانواده و تحولات آن در فضای مجازی و تبیین چشم اندازهای آینده آن در عصر ارتباطات با استفاده از روش مروری،کتابخانه ای مورد بحث قرار می گیرد.نتایج حاکی از آن است که استفاده نادرست از تکنولوژی باعث به وجود آمدن مشکلات و در نتیجه انزوای اجتماعی می شود لذا راهکارهایی جهت مقابله و کاهش تهدیدات اینترنت در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و... ارائه می گردد.
واژگان کلیدی: خانواده ، تحولات ، فضای مجازی، عصر ارتباطات
مقدمه
فضای مجازی نسل جدیدی از روابط اجتماعی است که با اینکه عمر کمی دارد توانسته است به خوبی در زندگی مردم جا باز کند. مردم بسیاری در سنین مختلف و از گروه های اجتماعی متفاوت در فضاهای مجازی کنار هم آمده اند و از فاصله بسیار دور در دنیای واقعی،از این طریق با هم ارتیاط برقرار می کنند. روزانه نزدیک به چهار صد میایون نفر در سراسرر دنیا از اینترنت استفاده می کنند و یکی از کاربردهای اصلی اینترنت ،برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران است. اغلب ما امروز با نوعی از فناوری ها و رسانه های دیجیتال در ارتباط هستیم، از زمانی که نسل تلفن های همراه هوشمند نیز وارد بازار شده اند این سؤال مطرح می شود که چگونه اینترنت زندگی شخص و سبک زندگی او را تحت تأثیر قرار می دهد؟؟ اینترنت به طور گسترده به بخش روزمره زندگی ما تبدیل شده است - یانگ،آبرئو،. - 1391 بنابراین عصر حاضر ،عصر مطبوعات،رسانه هی گروهی و ارتباطات است - مقتدایی،. - 1394 امروزه خانواده ایرنی در سبد فرهنگی خود با شبکه های ماهواره ای، فضای مجازی، رسانه های مدرن و... مواجه است که خود بخشی از فرآیند و کارکردهای خانواده را هدف گرفته اند.
بیان مسئله
خانواده پایه بنیادین اجتماع، سلول سازنده ی زندگی انسان، خشت بنای جامعه، کانون اصلی حفظ ارزش ها، هنجارها و سنت هاست،شالوده ی اصلی و استوار پیوندهای اجتماعی و روابط خویشاوندی است و کانونی برای بروز و ظهور عواطف انسانی و پرورش اجتماعی است. واحدی است که برا اساس ازدواج پدید می آید و از آغاز پیدایی خود، همچون حریمی امن، زندگی انسان را در بر گرفته است. انسان در خانواده ،فرآیند جامعه پذیری را می آموزد که مجموعه ای از بایدها و نبایدها است. آنچه در خانواده از اهمیت برخوردار است،توجه به ارزش ها به ویژه ارزش های خانوادگی و اجتماعی است.ارزش های اجتماعی از اساسی ترین عناصر نظام اجتماعی هستند که از طریق آنها می توان جامعه را کنترل کرد و به سوی زوال یا تعالی سوق داد.
بنابراین خانواده بایدعواملی راکه موجب پیدایش، شکل گیری و تقویت ارزش ها و ارتباطات می شوندرا بشانسد - کفاشی،. - 1381کارکردهای اصلی خانواده در اجتماعی عبارتند از: کارکردزیستی و تولید مثل،کارکرد حمایتی،کارکرد تنظیم رفتار جنسی، کارکرد جامعه پذیری،کارکرد عطوفت و همراهی،کارکردتأمین پایگاه اجتماعی،کارکرد اقتصادی،کارکردکنترل اجتماعی،کارکردهای تربیتی و آموزشی،کارکرد خانواده به عنوان تأمین کننده سلامت جمعی و روانی اعضاء schaefer,1989 - به نقل از غلام امام،. - 1394موارد فوق نشان دهنده اهمیت فوق العاده این بنیان کوچک اجتماعی و تأثیر آن در تمامی شئونات زندگی افراد به ویژه فرزندان است، اما این سیستم مانند هرسیستم دیگری دستخوش حوادث تلخی می شود و هیشه در امان و به دور از تهدید نیست.
مفهوم خانواده در کشور ما از معنای وسیع تری برخوردار است،زیرا صمیمیتی که در خانواده ایرانی حکم فرماست در خانواده بسیاری از کشورها از جمله غرب دیده نمی شود. امروز شیوه های ضربه زدن به فرهنگ و هویت ملی یک کشور تغییر یافته و دشمنان سعی می کنند از طریق جنگ نرم افزاری، به فروپاشی بنیان خانواده و آرا و عقاید جوانان آن مرز و بوم نائل آیند - صبوری خسروشاهی،. - 1386 بعضی از شبکه های ماهواره ای به طور تخصصی تمام تمرکز خود را به خانواده معطوف کرده و پیام مشترک این برنامه ها قبح زدایی ،ترویج سبک زندگی غربی،عادی جلوه دادن روابط دختر و پسر،عادی جلوه دادن ارتباط های قبل از ازدواج و...می باشد.
گسترش این فضاها در حوزه رابطه فرزندان و والدین تغییراتی به وجود آورده است که از جمله آنها کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین و فرزندان، شکاف نسلی به دلیل رشد تکنولوژی، از بین رفتن حریم بین فرزندان و والدین و... را می توان نام برد.در بحث ازدواج نیز مسائلی چون ناپایداری ازدواج ها،تغییر الگوی همسرگزینی، نداشتن مهارت هایی برای ازدواج، ناتوانی والدین در آموزش به فرزندان، بالا رفتن سن ازدواج و افزایش تنوع طلبی جنسی مردان و...، تغییراتی که در حوزه دینی رخ داده است عبارتند ازکاهش آموزهای دینی در خانواده، دوری خانواده ها از شریعت، کمرنگ شدن حریم های دینی در روابط خانوادگی و... ،سبد فرهنگی خانواده های ایرانی دچار تغییرات فراوانی شده است که همگی مروج سبک زندگی مدرن است و خاستگاه این نوع سبک زندگی، تمدن غربی است - اکبری،. - 1390
بحران هویت نیز یکی دیگر از دستاوردهای گسترش فناوری و تکنولوژی است. عناصر سه گانه هویت یعنی،شخص، فرهنگ و جامعه هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمی را ایفا می کنند. هویت شخصی، ویژگی هی بی همتایی فرد را تشکیل می دهد، هویت اجتماعی در پیوند با گروهها و اجتماعات مختلف قرار گرفته و شکل گیری آن،متأثر از ایشان است و در نهایت هویت فرهنگی، برگرفته از باورهایی است که در عمق وجودی هر فرد به واسطه تعامل او با محیط پیرامون و آموزه های آن، از بدو تولد تا کهنسالی جای گرفته است. از آنجا که فضای سایبری صحنه ای فرهنگی و اجتماعی است که فرد خود را در موقعیت های متنوع، نقش ها و سبک های زندگی قرار می دهد، لذا فرد دچار هم ذات پنداری می شود و این زمینه ای است برای آسیب پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه موجب چند شخصیتی شدن وی خواهد شد.
در فضای سایبری بیش از آنکه هویت ظاهری فرد مطرح گردد، درون مایه های افراد بروز می کند،هر کسی در صدد بیان اندیشه ها و علاقه مندی های خویش است،مطرح نشدن هویت شخصی ومشخصات فردی در اینترنت، موجب تقویت شخصیت های چندگانه و رشد و استحکام آن می گردد.جوانان در این محیط از آسیب پذیری بیشتری برخوردارند به ویژه در دورانی که هویت آنان در حال شکل گیری است،این خطر پررنگ تر می شود - رحیمی،. - 1390با امکانات و گزینهای فراوانی که رسانه های عمومی از جمله اینترنت در اختیار جوانان می گذارد،آنان دائماً با محرک های جدید و انواع مختلف رفتار آشنا می شوند،چنین هویتی نامشخص و پیوسته محتوایی را می آفریند،یعنی "اینترنت یک صحنه اجتماعی است که فرد را در موقعیت های متنوع نقش ها و سبک های زندگی قرار می دهد و از آن تأثیر می پذیرد" - اکبری،1390،ص . - 162
تغییرات تکنولوژیکی ارزش ها و هنجارهای اجتماعی را تحت تأثیر قرار داده است.اینترنت شکاف میان نسل ها را بیشتر کرده،امروزه با ورود تکنولوژی های جدید به عرصه خانواده ها شاهد این هستیم که والدین و فرزندان ساعت های متمادی کنارهم می نشینند،بدون آنکه حرفی برای گفتن داشته باشند. در شرایط فعلی روابط موجود میان والدین و فرزندان به سردی گرائیده و دو نسل به دلیل داشتن تفاوت های اجتماعی و تجربه زیستی مختلف، زندگی را از دیدگاه خود نگریسته و مطابق با بینش خود آن را تفسیر می کنند. نسل دیروز - والدین - احساس دانایی و باتجربه گی می کنند و نسل امروز - فرزندان - که خواهان تطابق با پیشرفت های روز است،در برابر آنها واکنش نشان می دهد و چون از
