بخشی از مقاله
چکیده:
شهرستان طبس در شرق ایران مرکزی از گوناگونیهای زمین شناختی - ژئودایورسیتی - بسیار ارزشمندی برخوردار بوده و گنجینه ای کم نظیر از پدیده ها را جهت مطالعات و انجام فعالیت های ژئوتوریسمی فراهم نموده است. میراث زمین شناختی ژوراسیک در این شهرستان از نظر سازندها بسیار متنوع بوده و با دارا بودن طیف گسترده ای از پدیده های زیبای زمین شناسی نشان دهنده پتانسیل بسیار بالای این منطقه می باشد و منحصر بفرد بودن آنها را به نمایش گذاشته است. ریخت های فرسایشی - به صورت بدلندها در اشکال و مقیاس های مختلف - ، جاذبه های زمین ساخت - عمدتاً به صورت چین خوردگی ها - و چشم اندازهای زمین شناختی - غالباً به صورت دره های عمیق با اشکال کارستی و کوهستان های مرتفع و رخنمون سازندها - و سایتهای فسیلی بی نظیر، مهمترین مواردی هستند که از نظر ژئوتوریسم ژوراسیک در شهرستان طبس قابل توجه بوده و در ترکیب با چشم اندازها و مکان های خاص ژئومورفولوژیکی توان بالقوه ای را در راستای گردشگری پایدار عرضه می دارند.
کلید واژه ها: ژئوتوریسم، طبس، ژوراسیک، ایران مرکزی، سازند، ژئومورفولوژی.
مقدمه:
امروزه توریسم یکی از مهمترین فعالیتهای انسانی در عصر حاضر می باشد. که از بزرگترین و متنوع ترین صنایع دنیا به شمار می آید. لذا این صنعت با ایجاد تغییرات شگرف در سیمای زمین، اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و بطور کلی روش زندگی انسانها را دگرگون کرده است - یمانی و همکاران، . - 1392 در بین انواع گردشگری، ژئوتوریسم از شاخه های جدیدی است که نقش مهمی را در جهت جذب گردشگر ایفا می نماید و بررسی جاذبه های آن برای شناخت بیشتر آنها و توسعه ژئوتوریسم - زمین گردشگری - بسیار ضروری می باشد. ایران فرهنگ و تمدن غنی همراه با محیط طبیعی ممتاز و کم نظیر دارد و جاذبه های باستان شناختی، فرهنگی و طبیعی ایران مبنایی بسیار مناسب برای توسعه ژئوتوریسم ایجاد نموده است - فرهت جاه و امری کاظمی،. - 1391
ژئوتوریسم حد و مرز تعریف شده ای دارد که توریسم زمین شناختی در کانون توجه آن قرار گرفته است - Newsome - & Dowling, 2006و بنا به نظر Gates - 2006 - ، ژئوتوریسم به معنای گردشگری در چشم اندازهای زمین شناختی است. همچنین ژئوتوریسم گردشگری آگاهانه و مسئولانه در طبیعت با هدف تماشا و شناخت پدیده ها و فرآیندهای زمین شناختی و آموختن نحوه شکل گیری و سیر تکامل آنهاست - امری کاظمی، . - 1391 ایران یکی از ارزشمندترین کشورهای جهان در زمینه گردشگری بویژه ژئوتوریسم به حساب می آید که در این میان شهرستان طبس به عنوان یکی از مستعد ترین مناطق زمین شناختی و ژئوتوریسم شناخته می شود.
این شهرستان در شرق ایران مرکزی - بلوک طبس - از نظر ویژگی های زمین شناختی بسیار متفاوت بوده و گنجینه ای بسیار ارزشمند از پدیده های زمین شناختی گوناگون در کنار یکدیگر پدید آمده اند. طبس با داشتن دوره های مختلف زمین شناسی - پرکامبرین تا عهد حاضر - و اشکال مختلف ژئومورفولوژیکی از نظر بسیاری از صاحب نظران و اندیشمندان، به عنوان بهشت زمین شناسی ایران معرفی گردیده، بهطوری که در یک مجموعه کوچک می توان تمام جاذبه های زمین شناسی اعم از تکتونیک، رسوب شناسی، چینه شناسی و فسیلشناسی، زمین شناسی اقتصادی و ... را مشاهده و شناسایی نمود . - Yahya Sheibani & Zamaniyan, 2016 -
این مقاله با پژوهش در مطالعات میدانی و کتابخانهای سعی در معرفی جاذبه های زمین شناختی طبس طی دوره ژوراسیک داشته و پدیده هایی که در رسوبات این دوره پدید آمده اند از شاخص ترین مواردی هستند که می توانند در جهت تبدیل شدن طبس به یک ژئوپارک کمک موثری نمایند. میراث زمین شناختی ژوراسیک در طبس از گسترش قابل توجهی بوخوردار بوده و شامل سایتهای فسیلی، پدیده های فرسایشی، جاذبه های زمین ساخت و چشم اندازهای زمین شناختی می باشند که در مناطق کلمرد، مزینو، رشته کوه شتری و پناهگاه حیات وحش نایبندان - بزرگترین پناهگاه حیات وحش ایران همراه با جاذبه های ژئوتوریستی و اکوتوریستی - به زیبایی پدید آمدهاند.
بحث:
چشم اندازهای زمین شناختی ژوراسیک
چشم اندازهای ژوراسیک طبس از گسترش و تنوع بسیار بالایی برخوردارند. که در این بین می توان به چشم انداز سازندهای ژوراسیک کوهستان - رشته کوه - گسلیده چین خورده شتری اشاره نمود. این رشته کوه در شرق ایران مرکزی و حاشیه شرقی شهر طبس، جدا کننده دو بخش گسترده و بیابانی ایران یعنی دشت بزرگ کویر در غرب - مرکز ایران - و دشت لوت در شرق می باشد. ساختار منحصر بفرد رشته کوه شتری بهصورت نسبتاً نواری باریک و کشیده بطول بالغ بر 140 کیلومتر و حداکثر پهنای 30 کیلومتر می باشد. این رشته کوه از دیدگاه زمین شناسی و ژئومورفولوژی بهشت مطالعه کننده این دو علم است و از نظر ژئومورفولوژی و ساختارهای زمین ساختی بصورت کانیونها، دره های گسلی، راندگی ها ، دشت های میانکوهی و ...، همگی باعث ایجاد پدیده ای Geotop شده است - شکلA :1، B، C و .D -
سازندهای بغمشاه، اسفندیار و قلعه دختر و گَرِدو،سازندهای ژوراسیک این رشته کوه محسوب می شوند که در میان آنها سازند اسفندیار بیشترین گسترش را نسبت به دیگر سازندها از خود نشان می دهد. سازند بغمشاه بدلیل لیتولوژی نرم و زودفرسا، مورفولوژی های بدلندی، دره های عمیق و عریض منحصر بفرد و زیبایی را پدید آورده است. سازندهای اسفندیار و قلعه دختر با لیتولوژی سخت و آهکی همراه با اشکال کارستیمتنوع، پدید آورنده ارتفاعات این رشته کوه بوده و ذخایر آبی متعددی را - به ویژه سازند اسفندیار - در خود جای داده اند. علاوه بر دره های تشکیل شده به دلیل ساختار راندگی ها و لیتولوژی نرم سازند بغمشاه، می توان به دره های بسیار ژرفی که در سازند اسفندیار در اثر تکتونیک فعال کوهستان شتری پدید آمدهاند اشاره نمود که عمق آنها بعضاً بالغ بر 300 متر می باشد - شکل. - E :1
پدیده های زمین ساخت
از مهمترین و زیباترین جاذبه های زمین ساخت، چین خوردگی ها و گسل خوردگی ها می باشند که در شرایط شکل پذیر و یا نیمه شکل پذیر در سنگ های پوسته زمین ایجاد می شوند و با داشتن شکلی ساده و هندسه زیبا مورد توجه زمین شناسان و سایر افراد علاقمند قرار می گیرد. به دلیل موقعیت خاص زمین ساختی بلوک طبس و تکتونیک فعال آن در بازه های مختلف زمان زمین
