بخشی از مقاله
چکیده
کشور ایران داراي قابلیت ها و استعدادهاي فراوانی جهت گردشگري است که باعث شده ایران به عنوان پنجمین کشور داراي تنوع طبیعی در جهان شناخته شود. اما متاسفانه با وجود جاذبه هاي بسیار، این کشور در جذب گردشگر و توریسم با چالش ها و معضلات بسیاري روبرو است. حل این مسئله نیازمند بررسی پتانسیل ها و محدودیتهاي توسعه گردشگري و تلاش جهت رفع محدودیتها را طلب می کند. بر همین اساس این تحقیق با هدف توجه به چشم اندازهاي گردشگري شهر مرزي درگز، به دنبال شناسایی نقاط قوت و ضعف و همچنین فرصت ها و موانع گردشگري در این شهرستان با استفاده از مدل SWOT می باشد که با استفاده از روش هاي توصیفی و تحلیلی و مطالعات میدانی به بررسی چشم اندازهاي بکر و جذاب شهر مرزي درگز پرداخته شده است. نتایج تحقیق گویاي آن است که این شهرستان توانایی تبدیل شدن به یکی از قطب هاي گردشگري را دارا می باشد که رسیدن به این هدف نیازمند تقویت مدیریت جهت ارتقاء جاذبه هاي گردشگري و معرفی منطقه و تقویت زیر ساخت ها می باشد.
واژگان کلیدي: گردشگري، شهر مرزي، درگز، مدل SWOT
مقدمه
در حال حاضر اغلب کشورهاي جهان در رقابتی تنگاتنگ و نزدیک، در پی بهره گیري از توانمندي هاي کشور خود هستند تا بتوانند سهم بیشتري از درآمد ناشی از صنعت توریسم را به خود اختصاص دهند و به ساده ترین شکل ممکن به اشتغال زایی بپردازند(مولاي هشتجین و خوشنود، 1386، .(1 جذابیت آثار مثبت گردشگري به ویژه در بعد اقتصادي آن به گونه اي است که بسیاري از کشورهاي جهان خصوصا کشورهاي در حال توسعه را به خود جلب نموده است (ابراهیم زاده و همکاران،
.(1384 این صنعت علاوه بر درآمدزایی، ارزآوري، اشتغالزایی و تبادل فرهنگها، سهمی را در بین فعالیتهاي اقتصادي جهان، از جمله صادرات به خود اختصاص داده است (میرکتولی و مصدق، 1389، .(1 دلیل اصلی توسعه گردشگري غلبه بر پایین بودن سطح درآمد و ارائه فرصت هاي جدید شغلی و تحولات اجتماعی در جامعه است و می تواند امیدهایی را براي کاهش فقر بخصوص در نواحی که به نوعی دچار رکود اقتصادي شده اند، فراهم آورد( پاپلی یزدي و سقایی: 1386، .(82 در واقع توسعه یا ارتقاء گردشگري علاوه بر ایجاد شغل، درآمد، و وصول مالیات همچنین فرصتی را براي توسعه زیر ساخت هاي محلی ایجاد می کند(.(Untong et al, 2010 سیر و سیاحت و سفرهاي گردشگري، هر چند طبق یافته هاي باستانی و داده هاي تاریخی پدیده اي دیرپا و قدیمی است و عمري به قدمت تاریخ و تمدن بشري دارد، اما ضرورت هاي زمان، همراه با توسعه و گسترش فناوري باعث شده است که نیاز به استراحت، تفریح و تمدد اعصاب، بیش از هر زمان دیگري در این عصر نمود پیدا کند(لی، 1387، .(2 بنابراین با آغاز قرن بیستم، با توجه به دگرگونی هاي وسیعی که در اوضاع اجتماعی، اقتصادي و صنعتی روي داد، گرایش به ایجاد تنوع در محیط زندگی یکنواخت و فرار از فضاي پرهیاهو و خسته کننده شهرها و شناخت
١٢٤
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
جهان و گسترش ارتباطات سیاسی- اقتصادي و نیاز مبرم مردم سرزمین ها و کشورها به یکدیگر، موجبات شکوفایی جهانگردي و سیر و سیاحت به سبک و سیاق کنونی را فراهم آورد(محلاتی، 1380، .(9 امروزه گردشگري یکی از بزرگترین و متنوع ترین صنایع دنیا بوده که رشد آن تغییرات فراوانی در زمینه هاي اقتصادي ،اجتماعی و محیطی به دنبال داشته است.
در این خصوص، محققان معتقدند که میان رونق گردشگري و معیارهاي عینی و ذهنی اثرات اقتصادي، اجتماعی و محیطی بر جامعه میزبان رابطه مستقیم وجود دارد( .(Johnson et al,1994 ,630 در واقع امروزه صنعت جهانگردي به عنوان یکی از ابزارهاي مهم در شناساندن هویت ملی و فرهنگی، تحصیلی، درآمد و رشد و پویایی اقتصاد شمرده می شود( مشیري و نظریان، .(1385 برهمین اساس، یکی از راهبردهایی که اخیراً در اغلب کشورهاي جهان مورد توجه قرار گرفت، توسعه وگسترش توریسم در نواحی محروم و داراي پتانسیل هاي لازم براي گسترش گردشگري می باشد( قادري، 1383، .(36 بهره برداري از این موقعیت نیازمند ایجاد فضاي مساعدي است که در قالب برنامه ریزي جامع و فراگیر قابل بهره برداري باشد.
شهرستان درگز داراي ظرفیت ها و پتانسیل هاي بسیاري جهت جذب گردشگري است. اما متاسفانه با وجود این جاذبه ها و توان هاي بسیار بالا براي بسیاري از گردشگران ناآشناست. بنابراین جهت استفاده از توان هاي گردشگري منطقه، ارائه یک برنامه ریزي سازنده و اصولی براي منطقه مورد مطالعه ضروري می باشد. در همین راستا این مقاله به دنبال ارزیابی و بررسی چشم اندازهاي گردشگري در شهر مرزي درگز (که از لحاظ ساختاري، اکولوژیکی و فضایی داراي توانمندي هاي بالا جهت گردشگري و گذران اوقات فراغت است)، می باشد تا بتواند در جهت دستیابی به توسعه ي گردشگري منطقه گام هایی اساسی برداشته شود.
مبانی نظري
توریسم واژه اي فرانسوي میباشد و از کلمه Tour گرفته شده است که در زبان فرانسوي به معانی پیمودن، سیر کردن و گردش نمودن به کار رفته است ( محلاتی، 1380، .(128 انسان ها در طی تاریخ با اهداف و مقاصد خاصی مسافرت می کردند.
براي انسان هاي اولیه این حرکت براي تأمین غذا و دوري از خطر و یافتن آب و هواي مناسب بود. با پیشرفت امکانات این اهداف به سوي تجارت و تفریح سوق پیدا کرد؛ به طوري که امروزه این اهداف به حدي گسترده و پیچیده است که نمی توان حد و مرزي براي آن متصور شد(فیض بخش، 1379، .(31 در واقع گردشگري به عنوان منبع جدیدي براي ایجاد اشتغال، کسب درآمد، دریافت مالیات بیشتر، جذب ارز، تقویت زیر ساخت هاي اجتماعی و عامل توسعه سایر صنایع به شمار می رود(
کاظمی، 1387، .(1 صنعت توریسم می تواند راهکارهاي مناسب براي توسعه صادرات و کسب درآمدهاي دولتی کشورها داشته باشد(.(Oh, 2004, 39 بسیاري از کشورها، این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیر بنایی می دانند (محلاتی، 1380، .(1 در واقع گردشگري آمیزه اي از فعالیت هاي مختلف است که به صورت زنجیره اي در جهت خدمات رسانی به گردشگران انجام می گیرد. بنابراین گردشگري شامل تمامی پدیده ها و روابط حاصل از تعامل گردشگران، عرضه کنندگان و فروشندگان محصولات گردشگري، دولت ها و جوامع میزبان، در فرایند جذب و
پذیرایی از گردشگران میباشد( .(McIntosh,1995,9 شهر نشینی عمدتا به دلیل افزایش درآمد، ازدیاد نسبی اوقات فراغت و
سهولت دسترسی و ارتباطات، گسترش فعالیت گردشگري را سبب شده است( تولایی، 1373، .(33 در همین زمینه گردشگري
شهري نیز هنگامی می تواند مفید واقع شود که در رابطه با دیگر کارکردهاي شهري باشد، بنابراین، مفهوم
پایداري شهري خود دربرگیرنده تعامل سه عامل: محیطی، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادي و کالبدي
است(.(Camagni, 1998, 116 بنابراین، برنامه ریزي در رابطه با گردشگري شهري پایدار نیز در برگیرنده سه سطح
بازار، رشد شهري و اجتماعات محلی است .(Soteriades,2002,617)
١٢٥
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
پیشینه تحقیق
یزدان پناه اسرمی و همکاران در سال 1390، در تحقیقی تحت عنوان ارزیابی قابلیت هاي اکوتوریسم و ژئوتوریسم شهرستان خاش با بهره گیري از مدل استراتژي SWOT به این نتیجه رسیدند که، ارزیابی عوامل داخلی، بیانگر آن است که نقاط قوت گردشگري منطقه از نقاط ضعف آن بیشتر بوده، و همچنین ارزیابی عوامل خارجی، گویاي آن است که، تهدیدهاي فرا روي گردشگري منطقه بیشتر از فرصت هاي پیرامون آن بوده است. خسروي در سال 1386، به تحلیل بایدها و نبایدها، با بررسی ظرفیتها ، به مشکلات گردشگري شهري پرداخته و نتیجه گرفته که صنعت گردشگري امروزه مهم است و شهرهاي ایران خصوصا قم نیازمند برنامه ریزي براي گردشگري می باشد. جهانشاهی و موسوي در سال 1390، در تحقیقی تحت عنوان ارزش گذاري اقتصادي مطبوعیت محیط زیست (مطالعه موردي: آبشار یاسوج – استان کهگیلویه و بویر احمد) به این نتیجه رسیدند که، متغیرهاي درآمد خانوار، درآمد فرد و تحصیلات، بر تمایل گردشگران اثر مثبت داشته و متغیرهاي مسافت و سن افراد، بر تمایل گردشگران اثر منفی دارد. رنجبر و همکاران در سال1390، در مقاله اي تحت عنوان ارزیابی پیامدهاي گردشگران شهري در اقتصاد شهر (نمونه موردي: شهر اهواز)، به این نتیجه رسیدند که، گردشگري منطقه پیامدهاي مثبت اقتصادي بویژه در بخش خدمات را دارا بوده است. Pearce در سال2001، در پژوهشی با عنوان چارچوب هاي یکپارچه براي تحقیقات گردشگري شهري معتقد است که، نواحی شهري مکان هاي مجزا و پیچیداي هستند و چهار مشخصهي عمومی پذیرفته شده براي شهرها، تراکم هاي فیزیکی بالاي ساختارها، مردم، کارکردها و عدم تجانس هاي اجتماعی و فرهنگی، اقتصاد چند کارکردي، مرکزیت فیزیکی در درون شبکه هاي منطقه اي و درون شهري می باشد. وقتی که شهرها به عنوان چنین مکانی مطرح شود، گردشگري توسعه پیدا میکند، این پیچیدگی به طرز تفکیک ناپذیري ماهیت و ساختار گردشگري شهري را تشکیل داده و به آن خصوصیاتی میدهد که آن را از انواع دیگر گردشگري متمایز می سازد. Tosun در سال
2001، در تحقیق خود تحت عنوان چالش هاي توسعه گردشگري پایدار در جهان در حال توسعه، به این نتیجه رسیدند که، پیاده سازي اصول توسعه گردشگري پایدار، کاري دشوار و مستلزم شرایط حاکم اقتصادي، اجتماعی و سیاسی در جهان در حال توسعه است. بنابراین هر گونه اقدام براي رسیدن به اصول توسعه پایدار، مستلزم انتخاب هاي سیاسی، اقتصادي و تصمیم گیري بر اساس پیچیدگی هاي اجتماعی، اقتصادي و زیست محیطی است. علاوه بر آن، اجراي این اقدام دشوار، جهت به اجرا در آوردن اصول توسعه پایدار گردشگري جز با همکاري سازمان هاي بین المللی با کشور هاي در حال توسعه امکان پذیر نمی باشد.
روش تحقیق
با توجه به ماهیت موضوع و مولفههاي مورد بررسی، نوع تحقیق، کاربردي- توسعهاي و روش بررسی توصیفی- تحلیلی است.
ابزار جمع آوري اطلاعات، مجلات معتبر و مرتبط، پایاننامه ها و کتب مرتبط میباشد. اطلاعات میدانی نیز از طریق پرسشنامه و مصاحبه حضوري بدست آمده است. سپس از روش تحلیلی SWOT، جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائه راهبردها و راهکارهاي توسعه گردشگري بهرهگیري شده است. براي رسیدن به این منظور، ابتدا محیط داخلی( نقاط قوت و ضعف) و محیط خارجی( فرصتها و تهدیدها) منطقه مطالعه گردید و سپس فهرستی از نقاط قوت، ضعف داخلی و فرصتها و تهدیدهاي خارجی شناسایی شد. در نهایت راهبردها و راهکارهاي اساسی مرتبط با منطقه ارائه گردیده است.
سوال تحقیق
آیا کمبود امکانات رفاهی و زیر ساختی در کاهش جذب گردشگر در شهرستان درگز تاثیر گذاشته است؟
فرضیه نحقیق
کمبود امکانات رفاهی و زیر ساختی سبب کاهش جذب گردشگر در شهرستان درگز شده است.
١٢٦
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
معرفی اجمالی منطقه
شهرستان درگز از جمله شهرستانهاي شمال استان خراسان است که از شمال به جمهوري ترکمنستان و از شرق به شهرستان مشهد، از جنوب به شهرستانهاي چناران و قوچان و از مغرب به شهرستان قوچان محدود شده است. کل جمعیت شهرستان درگز 80311 نفر میباشد که از این جمعیت، 43745 نفر شهري و 36566 نفر روستایی میباشند
.(www.khorasan.ir)
تصویر شماره (1)، موقعیت شهرستان درگز
یافتههاي تحقیق
جاذبههاي گردشگري درگز
-1 تفرجگاههاي گردشگري شهرستان
تفرجگاه علی بلاغ
این تفرجگاه در 48 کیلومتري غرب نوخندان قرار گرفته است. در آبادي جان عزیز وسط کوه علی بلاغ، چشمه اي جاري است که به آن چشمه علی بلاغ میگویند. از جاده قوچان به درگز ابتداي منطقه درونگر یعنی 80 کیلومتري غرب درگز، جاده فرعی شوسهاي به سمت زیارتگاه علی بلاغ امتداد یافته است. در داخل زیارتگاه سنگی وجود دارد که مورد احترام ساکنین است.
چشمه کوچک از زیر سنگ مقدس می جوشد که به عنوان آب شفا و نوشیدنی توسط مردم استفاده می شود. تصاویر 1 و 2
چشم اندازهایی از تفرجگاه علی بلاغ درگز را نشان می دهد.
