بخشی از مقاله
چکیده
کشورهای در حال توسعه از جمله ایران با کمبود منابع مالی و سرمایه برای بخش های مهم و زیر ساختی مواجه هستند و برای جبران این کمبود نیاز به سرمایه خارجی می باشد هدف از این پژوهش بررسی و معرفی الگوهای سرمایه گذاری اجرا شده در بخش نفت ایران و همین طور معرفی الگوی سازگار با اصول اقتصاد اسلامی بر اساس سه شاخص سود، ریسک و نرخ بازگشت سرمایه می باشد. ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه و برای تجزیه و تحلیل داده ها و رتبه بندی الگوها از روش سلسله مراتبی - AHP - استفاده شده است.جامعه آماری پژوهش مدیران و نخبگان و صاحبنظران شرکت ملی نفت ایران می باشد که در زمینه موضوع تخصص داشتند. نتایج حاصل از رتبه بندی الگوهای سرمایه گذاری با انتخاب الگوی مشارکتی با ارجحیت 31 درصد به عنوان الگوی برتر در میان دیگر قراردادهای نفتی تعیین گردید.پس از الگوی مشارکتی به ترتیب قرارداد بیع متقابل ، B.O.T، فاینانس و یوزانس در رتبه های بعد قرار گرفته اند.
واژگان کلیدی: تامین مالی خارجی،ریسک،نرخ بازگشت سرمایه،سود،تحلیل سلسله مراتبی
-1 مقدمه به دلیل وابستگی شدید اقتصاد ایران به تولید نفت و گاز، توسعه آن از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد و همواره از اهداف دولت ها بوده است. ولی انجام این امر مهم سرمایه گذاری کلان و دانش فنی بالایی طلب می کند که کشور ما در این خصوص با توجه به تحریم های اقتصادی در مضیقه قرار دارد. غالب کشورهای در حال توسعه با کمبود منابع مالی برای سرمایه گذاری در بخش نفت مواجه هستند. بنابراین اکثر این گونه کشورها از جمله ایران، برای جبران کمبود سرمایه و منابع مالی مورد نیاز خود، جذب سرمایه های خارجی و مشارکت خارجیان در فعالیت های تولیدی و زیربنایی از جمله صنعت نفت، نیازمندند.
بنابراین ارزیابی و انتخاب شیوه های تامین مالی خارجی مناسب برای سرمایه گذاری در پروژه ای مختلف صنعت نفت کشور از مسائل ضروری صنعت نفت کشور است - قاسمی،1381، ص . - 171 کشور ایران برای تامین مالی پروژه های عظیم نفتی خود، باید به فکر استفاده از روش های تامین مالی خارجی باشد که شناسایی و رتبه بندی روش های تامین مالی خارجی برای استفاده در صنعت نفت کشور ضروری است. در این تحقیق با هدف شناسایی و رتبه بندی الگوهای سرمایه گذاری اجرا شده در طرح های کلان اقتصادی از جمله صنعت نفت و هم چنین تاکید بر الگوی اسلامی به بررسی سرمایه گذاری خارجی در ایران پرداخته شده است. با توجه به هدف پزوهش در بخش دوم به تبیین مبانی نظری و ادبیات تجربی موضوع در داخل و خارج از کشور و در بخش سوم به تشریح و معرفی مدل پرداخته می شود و در بخش چهارم تجزیه و تحلیل اطلاعات وداده ها مورد بررسی قرار گرفته است. .بخش پایانی به جمع بندی و نتیجه گیری اختصاص یافته است.
-2 ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق در ایران صنعت نفت موتور محرک اقتصاد و صنعت کشور بوده و رونق بیشتر آن به علت نقش اساسی در اقتصاد و وجود پررنگ اقتصاد نفتی، نویدبخش رشد و توسعه اقتصادی و اشتغال زایی موثر است. نیاز به منابع مالی در همه بخش های اقتصادی مطرح بوده و هیچ بخشی نیست که این دغدغه را نداشته باشد. براساس مطالعات جامع علمی و کارشناسی برای تسریع در دستیابی به اهداف کلان چشم انداز 20ساله نظام و اهداف برنامه پنجم،چگونگی جذب منابع لازم برای انجام سرمایه گذاری های اساسی و مورد نیاز توسعه صنعت نفت و انرژی و سازماندهی قانونمند برای جذب منابع داخلی و خارجی در شرکت های مادر تخصصی، از مهمترین مسائل و مباحث مطرح در بخش نفت می باشد. - محتشمی، - 1390 .1-2 مبانی نظری تحقیق
قرارداد متعارف با عقد است و عقد مفرد کلمه عقود است. این کلمه از زبان عربی به فارسی انتقال یافته و از نظر لغوی به معنای بستن است. در ماده 183 قانون مدنی آمده: "عقد عبارت است از اینکه یک یا چندنفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد به امری نمایند و مورد قبول آنها باشد "یعنی در اثر انعقاد عقد بین دونفر رابطه حقوقی ایجاد شده و آنها را در مورد یک موضوع خاص به یکدیگر مرتبط می کند." - فومشی،1379، ص . - 10- 23 قرارداد را می توان به انواع مختلف تقسیم نمود بعضی آن را به قراردادهای داخلی و قراردادهای بین المللی و عده ای آن را به قرارداد اداری و غیر اداری و بعضی دیگر آن را به قراردادهای مدنی و هم چنین قراردادهای سیاسی تقسیم بندی کرده اند. با توجه به موضوع به انواع قراردادهای بین المللی پرداخته می شود.
- انواع قراردادهای بین المللی در صنعت نفت و گاز جهان به طور کلی ترتیبات قراردادهای بین المللی در بخش نفت و گاز را میتوان در سه دسته قراردادهای امتیازی، قراردادهای مشارکتی و قراردادهای خدماتی دسته بندی کرد. شرکت علمی پژوهشی و مشاوره ای آینده ساز - استان مازندران – ساری - 30 خرداد 1394 سیستم های امتیازی گونه های مختلفی از قراردادهای امتیازی هم چون، اعطای اجاره بهره برداری، اعطای پروانه بهره برداری اجاره را در بر میگیرند. که در مجموع قراردادهای امتیازی چه در شکل سنتی که تا قبل از دهه 1950 میلادی به کار گرفته می شد ونوع امتیاز گسترده تر بود و چه در شکل تغییر یافته آن که به فرمول تسهیم50/50 منجر شد، در این گروه جای می گیرند. - مبصر، 1379 ، ص . - 19-5 قراردادهای مشارکتی نیز شامل قراردادهای مشارکت در تولید، مشارکت در سرمایه گذاری، مشارکت در سود میباشد و قراردادهای خدماتی نیز در 3 گروه قراردادهای صرفا خدماتی، قراردادهای خدماتی توام با ریسک و قراردادهای خدماتی بیع متقابل دسته بندی می شوند. با توجه به موضوع پزوهش تاکید اصلی بر روی قراردادهای امتیازی، مشارکتی و بیع متقابل، فاینانس، یوزانس، BoT میباشد که به تشریح آنها در ادامه پرداخته میشود:
- قراردادهای امتیازی: قراردادهای امتیازی از قدیمی ترین و ابتدایی ترین قراردادهای نفتی به شمار می روند. در این قراردادها، دولت که مالک مخزن و یا میدانی مشخص است آن را به شرکتی واگذار می کند. شرکت مذکور به سرمایه گذاری در عملیات اکتشاف، توسعه، بهره برداری و بازاریابی محصولات آن میدان می پردازد و قرارداد برای یک مدت نامحدود - مادامی که ذخایر تحت عملیات تولید و بهره برداری قرار دارند - نافذ می باشد. - مبصر،1379، ص . - 20-26
- قراردادهای مشارکتی: الف. قراردادهای مشارکت در تولید: 1 این نوع قراردادها در طول دهه 1960 میلادی رواج یافت و پس از آن بسیاری از کشورها قراردادهای خود را در این قالب قراردادی منعقد نمودند. اولین قرارداد مشارکت در تولید در آگوست 1966 میان pertamina.IIAPCO - شرکت ملی نفت اندونزی - به امضا رسید . - Johnston,1994 - براساس این قرارداد، نفت و گاز تولید شده میان دولت و شرکت سرمایه گذاری تقسیم می شود.حقوق مالکانه متعلق به دولت است اما به واسطه مشارکت، دولت میزبان به طور معمول از طریق شرکت ملی نفت در زمینه مدیریت عملیات با شرکت سرمایه گذار مرتبط است.. ب-قراردادهای مشارکت در سرمایه گذاری: قراردادهای مشارکت در سرمایه گذاری نوع پیشرفته تری از قراردادهای مشارکتی به شمار می آیند. بر اساس این قرارداد کشور صاحب نفت و شرکت عامل در سود و ریسک توافق نامه های نفتی تسهیم می شوند. - معصومه سلگی، - 1387 ج. قراردادهای مشارکت در سود: شکل دیگری از قراردادهای مشارکتی، قراردادهایی موسوم به مشارکت در سود است که در آن یک یا چند شرکت سرمایه گذار در هزینه های عملیاتی سهیم می شوند و در پایان کار به جای تسهیم تولید، سود حسابداری حاصل از فروش میان شرکت ها تقسیم می شود.
- قراردادهای خدماتی - خرید خدمت - : سابقه به کارگیری این نوع قراردادها در صنعت نفت به طور عمده به دهه 1960 میلادی باز میگردد در این روش شرکت سرمایه گذار کلیه هزینه های موردنیاز برای انجام پروژه را تقبل می کند و با آوردن تکنولوژی تجهیزات لازم، عملیات را برعهده میگیرد. در این گونه قراردادها، حاکمیت و مالکیت با دولت میزبان است و شرکت تنها به عنوان پیمانکار وارد عمل میشود. این قراردادها از لحاظ پذیرش ریسک به سه دسته تقسیم می شوند:
- 1 - قراردادهایصرفاً خدماتی این نوع قراردادها در فعالیت های تولیدی فقط کاربرد دارد و در فعالیت های اکتشافی از آن استفاده نمی شود.
- 2 - قراردادهای خدماتی ریسک پذیر: این نوع قراردادها نسبت به انواع دیگر کاربرد کمتری دارد و تنها زمانی که مقوله خطرپذیری مدنظر باشد، مورد توجه قرار می گیرد و معطوف به کشف میادین نفت و گاز است. - - Johnston,1994
ج. قراردادهای بیع متقابل در حالت کلی در این قرارداد ابتدا تسهیلات و تجهیزات تولیدی توسط فروشنده اولیه به خریدار اولیه فروخته می شود و پس از تولید محصولات ،خریدار اولیه محصولات تولید شده توسط تجهیزات فروشنده اولیه را به او خواهد فروخت. با این توضیح مشخص می شود که معامله بیع متقابل در حالت کلی شامل دو قرارداد جداگانه است. - حسینی، 1379، ص - 76
