بخشی از مقاله
چکیده
امروز بیش از یک صد سال است که حیات سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کشور ایران تحت الشعاع پیدایش نفت قرار گرفته است. در طول مدت ظهور نفت تا کنون، در صنعت نفت ایران رخداد های زیادی به وقوع پیوسته که هر یک از آنها در جای خودقابل بررسی است. رخدادهایی چون تصویب بخشنامه هایی در ارتباط با حفظ محیط زیست و رعایت الزامی آن ها در قراردادهای صنعت نفت و گاز ایران از اهم آن است.
رعایت ضرورت حفظ محیط زیست، اصل غیرقابل تردیدی است که دارای مقبولیت بوده و این ضرورت به موازات رشد صنعت و فناوری و به دنبال آن بروز آلودگیها، اهمیت بیشتری پیدا کرده است، رشد نا موزون صنایع در سال های اخیر و ادامه روند فعلی آن، اکوسیستم ها را به شدت تحت تأثیر قرار داده و میدهد، بنابراین هدایت فعالیتهای صنعتی به گونهای که کم ترین آثار زیانبار را بر محیط زیست داشته باشد، امری اجتناب ناپذیر به نظر میرسد.
بدون داشتن محیط زیست سالم، حقوق بنیادین انسان اعم ازحقوق مدنی ، سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی محقق نمی شود. به همین دلیل حق داشتن محیط زیست سالم ، نه تنها جزئی ازحق حیات ، بلکه مقدم برآن است. بهداشت، ایمنی و محیط زیست - HSE - با محوریت سلامت، اثر مهمی در روند پایداری توسعه کشور دارد و برنامهای جهانی و مدرن برای دستیابی به توسعه پایدار در قرن 21 میباشد. تعهدات زیست محیطی پیمانکاران در قراردادهای بالادستی نفتی متأثر از HSE می باشد. در این مقاله تلاش می شود تا نقش و اهمیت محیط زیست در قالب جایگاه HSE در قراردادهای بالادستی پیمانکاران در صنعت نفت و گاز کشور مورد بحث قرار گیرد.
-1 مقدمه
امروز بیش از یک صد سال است که حیات سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کشور ایران تحت الشعاع پیدایش نفت قرار گرفته است. در طول مدت ظهور نفت تا کنون، در صنعت نفت ایران رخداد های زیادی به وقوع پیوسته که هر یک از آنها در جای خودقابل بررسی است. منظور از پیمانکار در بیع متقابل نسل سوم هر شخص طرف قرارداد با شرکت ملی نفت ایران - کارفرما - و قائم مقام قانونی یا منتقل الیه است که مسئولیت اجرای عملیات اکتشاف و توسعه به صورت توأمان یا صرف توسعه میدان نفتی یا گازی را وفق مفاد قرارداد مذکور به عهده می گیرد.
قراردادهای خدماتی از قدیمی ترین شکل های روابط قراردادی شناخته شده میان افراد از یک سو و جوامع از سوی دیگر به شمار می آیند. در قراردادهای خدمت که در بالادستی به کار گرفته می شود، پیمانکار فعالیت های نفتی اعم از اکتشاف، توسعه و یا تولید را برای دولت یا شرکت ملی نفت انجام می دهد و قبول می نمایدکه هزینه های انجام شده را به همراه حق الزحمه از طریق خرید بخشی از نفت تولیدی به قیمت روز دریافت نماید.1 محیط زیست از گذشته های دور نیز مورد احترام تمدن ها و فرهنگ های پیشین بوده و از قداست خاصی برخوردار بوده است.
ضرورت حفظ محیط زیست، اصل غیرقابل تردیدی است که دارای مقبولیت بوده و این ضرورت به موازات رشد صنعت و فناوری و به دنبال آن بروز آلودگیها، اهمیت بیشتری پیدا کرده است، رشد نا موزون صنایع در سال های اخیر و ادامه روند فعلی آن، اکوسیستم ها را به شدت تحت تأثیر قرار داده و میدهد، بنابراین هدایت فعالیتهای صنعتی به گونهای که کم ترین آثار زیانبار را بر محیط زیست داشته باشد، امری اجتناب ناپذیر به نظر میرسد. بدون داشتن محیط زیست سالم، حقوق بنیادین انسان اعم ازحقوق مدنی ، سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی محقق نمی شود.
وجود بیش از 300 سند بین المللی در خصوص حقوق محیط زیست به عنوان یکی از حقوق چهارگانه همبستگی نمایانگر جایگاه ویژه حقوق محیط زیست در صحنه حقوق بین الملل است.2 حفظ انسان و تداوم حیات انسان در محیط امن و عاری از جنگ و خشونت از اهداف و موضوعات سازمان ملل متحد می باشد.3 حمایت از اکوسیستم ها به عنوان واحدهای حاصل از کنش های متقابل گیاهان و جانداران و ترکیبات فیزیکی و شیمیایی محیط زیست ، لازم به نظر می رسد. باید پذیرفت ، چه در عرصه قانونگذاری ملی و چه در عرصه بین الملل حق بشر به داشتن محیط زیست سالم از جمله حقوق اساسی تفکیک ناپذیر از حق حیات است.
4 ارتباط و تأثیرات متقابل حقوق انرژی و حقوق محیط زیست، مدت ها مورد اغفال واقع شده بود. حقوق محیط زیست مدت زمان طولانی، تا حد زیادی اهمیت تولید و مصرف انرژی را نادیده گرفته بود؛ به نحوی که مقوله انرژی در دستیابی به توسعه پایدار، مهم تلقی نمی شد. از سوی دیگر، روند تحولات در حوزه انرژی، الگوها و سیاست های تولید، انتقال و مصرف نیز در این دو قرن اخیر همواره به نحوی از توجه کافی دولت ها به مقولات زیست محیطی محروم بوده است.5 از دیدگاه زیست محیطی، عملیات توسعه زمانی قابل انجام است که عملیات نفتی قبلی با رعایت حفظ محیط زیست انجام شده باشد و مطالعات کافی و کارشناسانه نیز در عملیات آتی نیز به عمل آمده باشد.
-2 بحث
-1-2 تاریخچه HSE در صنعت نفت و گاز کشور
شروع فعالیتهای رسمیدر زمینه ایمنی و بهداشت کار در کشور به سال 1325 همزمان با تشکیل وزارت کار و امور اجتماعی تدوین قانون کار بر میگردد .در سال 1337 قانون مزبور با اصطلاحات و تغییراتی بصورت قانون به تصویب رسید که در این قانون وظایف مربوط به ایمنی و بهداشت کار به عهده اداره کل بازرسی کار واگذار شد.در تاریخ 1380/11/29 وزیر نفت وقت با استقرار نظام مدیریت HSE در صنعت نفت موافقت نمود و مقرر گردید که پس از بررسی منابع موجود در این خصوص، مدل و راهنمایی جهت استقرار نظام مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست در دستور کار شورای مرکزی نظارت بر ایمنی و آتش نشانی قرار گیرد این در حالی بود که بیش از سه سال قبل مطالعات مذکور و انتخاب بهترین گزینه جهت استقرار سیستم کدیریت ایمن، اثربخش و کارا بطور غیر رسمی شروع شده بود.
پس از مصوبه شوراء کمیته کارشناسی و تخصصی ایمنی و آتش نشانی جهت انجام مطالعه گسترده در اسناد، سوابق و بررسی های دقیق نتایج تجربیات شرکت های نفتی بین المللی در زمینه استقرار نظام مدیریت HSE تشکیل گردید. نتایج بررسی مدلهای مختلف و مطالعات بعمل آمده توسط این کمیته منجر به انتخاب مدل انجمن بین المللی تولید کنندگان نفت و گاز - OGP - بعنوان مناسب ترین رویکرد شد. موضوع در سی و هفتمین جلسه شورای مرکزی نظارت بر ایمنی و آتش نشانی تصویب گردید. بدنبال آن موضوع طی نامه ای در تاریخ 1381/12/24 از سوی وزیر محترم وقت نفت جهت اجرای الزامات نظام مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست در تمامی سطوح صنعت نفت ابلاغ گردید.
بررسی منابع و نیروی انسانی، ساختار سازمانی همچنین تسهیلات مورد نیاز از مواردی بود که به ترتیب در دستور کار قرار گرفت.اولین نمودار سازمانی HSE را، در ابتدای سال 1383 شرکت ملی نفت ایران ابلاغ نمود. در تاریخ 1383/5/5 وزارت نفت نمودار سازمانی HSE را به تمامی سطوح صنعت نفت، وزارت نفت، شرکت های اصلی نفت، گاز ، پتروشیمی، پالایش و پخش و هر یک از شرکت های زیرمجموعه به تفکیک ابلاغ نمود.از آن پس تاکنون تمامی شرکت های نفتی در راستای اهداف و خط و مشی تعیین شده حرکت نموده و با تلاش فراوان سعی بر انجام فعالیت ها و وظایف بر طبق روشهای اجرایی و دستورالعمل های کاری که در مرحله طرح ریزی با قبل از آن و بر اساس اصول HSE تهیه گردیده است، دارند.
4 مدیریت بهداشت ایمنی و محیط زیست شرکت ملی پالایش پخش فرآورده های نفتی ایران، در ادامه سیاست های این شرکت برای رسیدن به استانداردهای جهانی صنایع نفتی معتبر، توسعه پایدار، تولید روزآمد و خدمت مطلوب و به منظور تغییر نگرش و اصلاح دیدگاه های سنتی نسبت به حادثه در مجموعه خود از نیمه دوم سال 1383 تشکیل شده است. امروزه فلسفه HSE با نگرشی نوین به عوامل بهداشتی، ایمنی و زیست محیطی در صنعت نفت، از اهمیت ویژه ای در توسعه همه جانبه کشور و پیشرفت و رشد جامعه انسانی برخوردار است.
