بخشی از مقاله
چکیده
هدف مطالعه حاضر بررسی جایگاه خردورزی و عقلانیت و هوش اخلاقی در سبک زندگی بود. روش این تحقیق به صورت توصیفی بود. سبک زندگی، از جمله موضوعاتی است که در دهه های اخیر مورد توجه صاحبنظران و نظریه پردازان علوم انسانی و اجتماعی قرار گرفته است. زیرا توجه به این مسأله، برخاسته از تحولات اجتماعی و فرهنگی عمیقی است. برای نگهبانی از فرهنگ و ارزشهای فرهنگی، راهی جز تقویت خرد فردی و جمعی و تربیت عقلانی فرد و جامعه وجود ندارد.
اخلاق از جمله مباحث مهم علمی و فلسفی است که از گذشته تا به امروز همواره مورد بررسی و تحقیق بوده است. هوش اخلاقی نیز به معنی توجه به زندگی انسان و طبیعت، رفاه اقتصادی و اجتماعی، ارتباطات آزاد و صادقانه و حقوق شهروندی است. به طور کلی نتیجه ای که از این تحقیق گرفته شد، این بود که آنچه که برای انجام کارهای درست به آن نیاز است، همان هوش اخلافی بود که با استفاده از آن می توان به یادگیری عمل هوشمندانه و عقلانی و دستیابی به عمل خوب دست یافت.
هوش اخلاقی با احساسات و عقل گره خورده و رفتارهای اخلاقی به احساسات یکپارچه، شهود و استدلال وابسته است. فرد با دارا بودن هوش اخلاقی و عقلانیت می تواند در هر بخشی از زندگی، به بهترین اطلاعات قابل دسترس برسد، خطرات را به حداقل برساند و نسبت به پیامدهای آن خوش بین باشد. علاوه براین مهارتهای هوش اخلاقی و عقلانیت را می توان تقویت کرد و به ارتقاء کیفیت سبک زندگی کمک کرد.
مقدمه
سبک زندگی عنوانی است شناخته شده در بیشتر علوم انسانی در سطح بین الملل، لکن از زاویه های متعدد به آن نگاه می شود. مؤلفه های شناخته شده آن در دنیای علمی امروز، عبارت اند از: فعالیت های فیزیکی، اوقات فراغت، خواب و بیداری، روابط اجتماعی، روابط خانوادگی، معنویت، ایمنی و آرامش، تغذیه و...؛ که هر کدام به منزله بزرگ راهی از راه های زندگی افراد شمرده می شوند. سبک زندگی، شیوه ا ی نسبتا ثابت است که فرد اهداف خود را به وسیله آن پی می گیرد. این شیوه ها، حاصل زندگی دوران کودکی فرد است. به عبارت دیگر، سبک زندگی، بعد عینی و کمیت پذیر شخصیت افراد است.
سبک زندگی را می توان به مجموعه ای از رفتارها تعبیر کرد که فرد آنها را به کار می گیرد تا نه فقط نیازهای جاری او را برآورند، بلکه روایت خاصی را که وی برای هویت شخصی خود برگزیده است، در برابر دیگران مجسم سازد. سبک زندگی اصطلاحی است که در فرهنگ سنتی چندان کاربردی ندارد. چون ملازم با نوعی انتخاب از میان تعداد کثیری از امکانهای موجود است؛ سخن گفتن از کثرت انتخاب نباید به این پندار بینجامد که در همه انتخاب ها به روی همه افراد باز است.
یا آنکه همه مردم تصمیم های مربوط به انتخاب های خویش را با آگاهی کامل از کلیه امکانات موجود بر می گزینند. چه در عرصه کار و چه در عرصه مصرف، برای همه گروه هایی که از قید فعالیتهای سنتی آزاد شده اند، انتخابهای گوناگونی در زمینه سبک زندگی وجود دارد. طبیعی است که تفاوتهای سبک زندگی بین گروه ها، همان گونه که بوردیو به تأکید می گوید - گیدنز، 1382، ص - 121، در واقع شکل های ساختاری مقدماتی برای گرو ه بندی های اجتماعی هستند.
سبک زندگی، از جمله مکانیسم های تمایز بخش در جامعه امروز بوده که سبب توجه دانشمندان علوم اجتماعی شده است. اهمیت معنای سبک زندگی و نوع آن بین افراد، موجب توجه مضاعف نسبت به انتخاب سبک زندگی براساس ذوق و سلیقه شخصی افراد میشود. بعلاوه در دنیای مدرن، سبکهای زندگی متفاوتی وجود دارد که، سهم هر یک از افراد را در مناسبات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... برای رسیدن به اهداف مورد نظر آنان، مشخص می کند.
از این رو، همه افراد جامعه تلاش می کنند که سبکی از زندگی داشته باشند؛ تا در برخورداری از منافع فردی و جمعی در مبادلات اجتماعی عقب نمانند، زیرا کم وکیف سبک زندگی، میزان و نحوه تعاملات اجتماعی و نوع معانی کنشی که رد و بدل می شود، از اهمیت زیادی در جامعه برخوردار است. در دهه اخیر بدون سبک زندگی، یعنی بدون چارچوبهای مشخصی که شباهتها و تفا وتها را آشکار می سازد، افراد یک جامعه امکان برقراری ارتباطی معنادار و پایدار میان خود نخواهند داشت.
سبک زندگی مستلزم مجموعه ای از عادتها جهت گیری ها و بنابراین برخوردار از نوعی وحدت است که علاوه بر اهمیت خاص خود از نظر تداوم امنیت وجودی پیوند بین گزینش های فرعی موجود در یک الگوی کم و بیش منظم را تأمین می کند - گیدنز، 1382، ص . - 121 نیرویی به نام عقل در درون انسان ها و برخی دیگر از موجودات جهان وجود دارد. تشخیص خوب و بد، مفید و زیان بخش و حق و باطل در زندگی انسانها با کمک این نیرو صورت می گیرد. عقل، قطب نمای کشتی وجود انسان در اقیانوس جهان است.
انسان ها چه به عنوان افراد و چه به عنوان جامعه ها و ملت ها، به این نیروی الهی مجهز شده اند. عقل نرم افزاری پیش ساخته و داخلی در پیکر افراد جامعه بشری است. انسان در پرتو این فروغ آسمانی فعال می شود و با دیگر انسانها ارتباط برقرار می کند. اگر جسم انسان را سخت افزار بدانیم، عقل نیز نرم افزار است. عقل وسیله ای برای تمییز خیر از شر و حق از باطل است. در سایه عقل است که امور و جوانب آن از هم باز شناخته می شوند راه انسان بر اساس نور او هموار می شود. عقل پلی است برای دستیابی به کمال جهان آفرینش؛ بر اساس تشخیص عقل، عبادت می شود و بهشت و سعادت ابدی به همت عقل به دست می آید.
شاخص انسان نسبت به سایر حیوانات، معرفت و شناخت ویژه اوست که در برخورد با همه امور از طریق ارزیابی و سنجش، عملکردهای خود را تنظیم می کند و صلاح و فساد امور را بررسی کرده و بر اساس واقعیات شناخته شده، مصلحت خود را در نظر می گیرد و همان را در زندگی دنبال می کند، نه اینکه تنها چیزی را در نخستین برخوردش با هر حادثه خوشایندی می بیند، انتخاب کند. خردمند واقعی، همه مسائل را در راستای آن هدف برنامه ریزی می کند که فراتر از مقاصد مادی دنیوی است.
برخی از ارباب معرفت بر این باورند که هیچ گونه خیر و خوبی، خیر و خوبی حقیقی شناخته نمی شود، مگر اینکه نسبت به عقل فروتن بوده و آن را پذیرا باشد. عقل تنها چیزی است که می تواند عظمت و اهمیت بشر را آشکار ساخته و او را در میان سایر موجودات ممتاز نماید. با این همه کسانی چنین می اندیشند که عقل و معرفت خادم خواست و اراده بوده و انسان همواره از عقل در جهت تأمین اراده و خواسته های خویش بهره م ی گیرد. در حالی که عقل خود فی نفسه ارزشمند مقدس است نه بخاطر وسیله و ابزار بودن آن. و کسانی که از عقل تنها به عنوان یک وسیله و ابزار استفاده می کنند باید به این نکته توجه داشته باشند که از یک وسیله و ابزار بیش از یک وسیله و ابزار نمی توان انتظار داشت. آنجا که عقل به عنوان یک ابزار مورد بهر ه برداری قرار می گیرد باب مجادله گشوده می شود و در میدان مجادلات دسترسی به حقیقت آسان نخواهد بود.
برای کسانی که در حوزه علوم اجتماعی به طور عام و علم اقتصاد به طور خاص به تحقیق و نظریه پردازی مشغول اند، مفهوم »عقلانیت« مفهومی فراگیر و پرکاربرد به نظر می آید . به رغم تعدد کاربرد این مفهوم در نظریات مختلف علوم اجتماعی، به ویژه در اقتصاد، تصور یکسان و مورد توافقی نسبت به محتوا و مضمون آن از یک طرف و جایگاه منطقی و روش شناختی آن از طرف دیگر وجود ندارد. اهمیت منطقی و روششناختی این مفهوم از یک طرف و منازعات و مباحثات بسیار بر سر تعریف و جایگاه آن از طرف دیگر دانشمندان و نظریهپردازان علوم اجتماعی و اقتصادی و همچنین پژوهشگران روششناسی و معرفت شناسی را بر آن داشته است تا بخشی از فعالیت های تحقیقاتی خود را به این موضوع اختصاص دهند.
گستره این بحث در حوزه علوم اجتماعی تا آنجا پیشرفته است که علاوه بر چاپ مقالات متعدد حول و حوش این موضوع در مجلات علمی فلسفه و روششناسیِ علوم اجتماعی و و مجله روش شناسی اقتصادی، همچون فلسفه علوم اجتماعی مجلات ویژه ای همچون عقلانیت و جامعه ، اقتصادی جهت تمرکز ویژه بر جایگاه این موضوع در حوزه علوم اجتماعی راه اندازی شد - وانبرگ5، . - 2002 اندیشمندان مختلف بنابر تفسیر و تعبیری که از مفهوم عقلانیت داشته اند، تقسیم بندی های مختلفی از عقلانیت را ارائه کردند. ماکس وبر مبنایی برای تقسیم بندی عقلانیت فراهم کرده است که مورد پذیرش بسیاری از محققان قرار گرفته است. وبر بین دو نوع عقلانیت تفاوت قائل شده است: هدف عقلایی6 - یا عقلانیت معطوف به هدف - و ارزشی عقلایی7 - یا عقلانیت معطوف به ارزش - - وبر، . - 1384 عقلانیت ابزاری8معمولاً با عقلانیت معطوف به هدف مترادف دانسته می شود.
این اصطلاح که با عناوین عقلانیت ابزار مدار، عقلانیت فنی، عقلانیت هدف، عقلانیت وظیفه ای، عقلانیت سازمانی و عقلانیت مقصود مترادف تلقی می شود،معمولاً در برابر عقلانیت ارزشی - یا عناوین مترادف آن شامل عقلانیت جوهری، عقلانیت عمومی و عقلانیت غنی - قرار می گیرد. این موقعیت ادراکی و تعقل در انسان ارزش بسیاری دارد. به فرمایش امام صادق - ع - : هیچ توانمندی بالاتر از عقل و هیچ تنگدستی پست تر از حماقت نیست - کلینی، بی تا، ص . - 34 هوش اخلاقی یکی از ابعاد هوش است که میتواند چارچوبی را برای عمکلرد صحیح انسا نها فراهم آورده و به عنوان یک عامل پیش بینی کننده ی رفتارشان محسوب شود.
هوش در معنای عام خود به توانایی تفکر، یادگیری و ظرفیت سازگاری با موقعیت جدید قلمداد شده که دارای ابعاد متفاوت عقلی، هیجانی، معنوی و اخلاقی است. در این میان، امروزه، هوش اخلاقی به واسطه ی تأثیرات وسیعش بر سایر حیطه ها مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است - بهرامی و همکاران، . - 2012 هوش اخلاقی برای اولین بار توسط بوربا در رشته روانشناسی وارد شد. وی هوش اخلاقی را ظرفیت و توانایی درک درست از نادرست، داشتن اعتقادت قوی اخلاقی و عمل به آن ها و هم چنین، رفتار در جهت صحیح تعریف کرده است
