بخشی از مقاله
چکیده
مهندسی فرهنگی که امامان - ع - برای ارایه سبک های گوناگون زندگی مبتنی بر شیوه زیست اسلامی انجام دادند، یک مجموعه علمی و عملی است که می بایست به عنوان سرمشق مورد استفاده جوامع امروز اسلامی قرار گیرد. شیوه زندگی اسلامی، در جوامع الکلم قرآنی بیان شده است و بر ماست که با مراجعه و عرضه پرسش ها به استنطاق قرآن پرداخته و از او بخواهیم تا راهکارهایی را برای ما در همه عرصه های فکری و علمی و عملی ارایه دهد.
استنباط و استنطاق از قرآن به معنای آن است که فروعات زندگی خود را در همه زمینه ها به قرآن ارایه دهیم و با رد الفرع الی الاصل، در یک قالب منطقی و برهانی، صغرای خود را در کبرای اسلام تبیین کرده و راهکار آن را به عنوان نتیجه توصیه ای اسلام و قرآن بپذیریم.وهدف ما از بیان این مقاله بررسی جایگاه خرد وخردورزی وراهکارهای آن است .باشد که الگوی راه ما جوامع اسلامی گردد.ودرنهایت به این نتیجه دست یافتیم که دین نقش موثری در فرهنگ وتبیین باورهای آن داشته است.
مقدمه
یکی از بزرگترین نعمتهای الهی، نیروی عقل و خردورزی انسان است که او را از میان سایر موجودات عالم متمایز میسازد. خداوند متعال این گوهر گران بها را یکی از بالاترین مزیتهای انسان میداند و بهترین بندگانش را کسانی میداند که از این نیروی عظیم خدادادی بهره میجویند و دائماً در حال تفکر و تدبر در دنیای پیرامون خود هستد؛ چنان که در قرآن کریم چنین میخوانیم :
»در آفرینش آسمانها و زمین و رفت و آمد شب و روز، نشانههای روشنی برای صاحبان عقل و خرد است؛ آنان که خدا را در حال ایستاده و نشسته و آن گاه که بر پهلو خوابیدهاند یاد می کنند و در آفرینش آسمانها و زمین میاندیشند.« تاکید اساسی پیامبر اکرم - ص - ، هماره بر پرورش و :به گزارش شفقنا، غلامرضا صالحی در شماره ی 73 فصلنامه ی کوثر نوشت او کوشش میکرد که مسلمانان را خردورز و کنجکاو تربیت کند. این یکی از شاخصها و .تربیت عقل و منطق مردم بود ویژگیهای کلیدی دین مقدّس اسلام است که میتواند الگوی صحیح تربیت و مترقی برای همه حقیقت جویان عالم باشد.
خداوند آن گاه که نشانه های قدرت و عظمت خود را در آفرینش شگفتی های عالم به میان می کشد، می گوید این ها همه نشانه ای است برای کسانی که از خرد بهره ای و با خردورزی انس و الفتی دارند. - - سوره بقره/آیه164،سوره روم/آیه24،سوره نحل/آیه - - 12 در جای دیگر از احوال کسانیکه زندگی و حیاتشان را به جهنمی از رنج و اندوه تبدیل ساخته اند، خبر میدهد، که میگویند: » اگر به درستی از موهبت خرد بهره می بردیم و طریق خردورزی را می پیمودیم دچار چنین جهنمی از رنج و اندوه نمی شدیم.. - - سوره ملک/آیه - - 10 و تنها آیات وحیانی نیست که جایگاه خرد و خردورزی را بزرگ می شمارد بلکه در میان آثار برجای مانده از پیشوایان معصوم نیز به روشنی جایگاه بلند خرد و خرد ورزی را می توان بدست آورد.
با توجه به آنچه گفته شد و با توجه به این نکته بسیار مهم که هیچ دینی بدون سنت خردورزی نه تنها به شکوفایی نمیتواند دست یابد بلکه اساساً زنده بودن و ادامه حیاتش، محل تردید است؛ مسلمانان، هم از آن رو که موجودات متفکری هستند و هم از آنرو که خداوند آنها را به فکر کردن و اندیشیدن و به کارگیری خرد فرا خوانده، و هم از آنرو که زنده ماندن سنت خردورزی جامعه اسلامی در گرو خردورزی آن هاست، بایستی خردورزی کنند. که فکر کردن و اندیشیدن به شیوه عقلانی، از مسایل گریزناپذیر آن ها است.
مهمترین مساله ای که در این مقاله مورد بررسی قرارگرفته است:
.1 جایگاه خرد وخردورزی در زندگی جوامع اسلامی
.2 ضرورت توجه به خرد وخردورزی
.3 اوصاف وویژگی های خردورزی
.4 خردورزی از نظر امامان معصوم وقرآن کریم وشیوه ها وراه کارهای آن و... [Type text]
نگرشی بر مفهوم خرد از دیدگاه قرآن
از میان اصناف موجوداتی که خداوند بر قامت آنها لباس هستی پوشانیده و به خلعت وجود سرافرازشان فرموده است انسان به واسطه دارابودن گوهری به نام عقل از سایر موجودات متمایز گشته و به همین دلیل شایسته مقام خلیفهاللهی شده عقل، همان امانت ارجمندی است که طبق آیه 72 سوره مبارکه احزاب، خداوند عزیز پس از آفرینش آن، آن را بر .است آسمانها و زمین و کوهها عرضه داشت، ولی همگی آنها از قبول این امانت الهی خودداری کرده و »عذر تقصیر به درگاه بردند.
ولی انسان آن را پذیرفت و با این پذیرش بر ظلوم و جهولبودن خود مهر تأیید زد:...انه کان ظلوماً »خداوند آسمان بار امانت نتوانست کشیدقرعه فال به نام من دیوانه زدند .: - سوره مبارکه احزاب، آیه - - 72، و به تعبیر حافظ و اما به خاطر قبول همین امانت الهی است که آدمی بر سایر موجودات برتری یافته و عصاره هستی و خلاصه وجود او را "عقل "تشکیل می دهد و از همین روست که قرآن کریم در آیات بیشماری از سور گوناگون خود از خردمندان تعبیر به اولواالالباب مینماید. چرا که الباب جمع کلمه "لبّ"است و لبّ هم به معنای برگزیده و خالص هرچیزی - - فرهنگ معین، ج3، ص ابوالفتوح رازی، مفسر قرن ششم میگوید: »لبّ... چیزی، مغز او باشد، و اگر عقل را لبّ خوانند سزاوار است است برای آنکه پوست، قشر تن است و سینه، قشر دل است، و دل قشر عقل است. اگر آنچه در یک قشر باشد لبّ بود، اولی و و اما سوالی که پس از این ».اُخری آنکه در سه قشر باشد لبّ بود و این بر سبیل تشبیه بود مقدمه کوتاه به ذهن میآید این که: ویژگی و علامت خردمندان چیست؟
به تعبیر بهتر، چه زمانی می توان کسی را در زمره اولواالالباب به حساب آورد و آیا به صرف اینکه کسی از لحاظ هیئت و شکل و شمایل ظاهری در جمع انسانها و آدمیان قرار آنچه !گرفت و از موجودات دیگر متمایز گردید میتوان گفت »خردمند« است و برخوردار از عقل، این امانت گرانسنگ خداوند؟ مسلم است اینکه بنا به قاعده عقلانی »نه هرکه سر بتراشد قلندری داند«، نمیتوانیم بر هر انسانی تنها به جهت هیئت ظاهری و تفاوتش با سایر موجودات، نام خردمند گذاریم. پس لاجرم باید به دنبال آثار و علائم خردمندان رفته و پس از علم و آگاهی به این علائم درباره میزان خردمندی انسانها قضاوت کنیم و برای دستیافتن به نشانههای خردمندان، بهترین روش، رجوع به آیات قرآن کریم و جستوجو در آنهاست چرا که قرآن کریم سخن و کلام خداوندی است که خود اولاً و بالذات عقل مطلق بوده و ثانیاً آفریننده و عرضهکننده عقل بر آدمیان است.
