بخشی از مقاله
چکیده
وضعیت زنان در جامعه در حال گذار ایران حکایت از تغییرات ساختاری حضور زنان در عرصه عمومی داردکه منجر به تحولات هویتی و فکری زنان و انتقال فضایی آنان از حوزه اندرونی و خصوصی به عرصه عمومی گردیده است. اما به رغم پیشرفت حضور زنان در عرصه عمومی، مشارکت زنان در حوزه های مختلف همتراز و برابر با این رشد نیست؛ برای مثال حضور زنان در حوزه های اقتصادی، بازار کار و اشتغال، در حوزه های سیاسی به رغم حضور چشمگیرشان در انتخابات و در سطوح مدیریتی کلان بسیار پایین است.
نویسنده برای سنجش این داعیه در وهله اول به برنامه های اول تا پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور رجوع خواهد کرد و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا به استخراج شاخص های مرتبط با زنان در این برنامه ها می پردازد و میزان تحقق آنان را در اسناد و گزارش های فوق بررسی خواهد نمود. نتایج حاصل از این بررسی حاکی از آن است که توانمندسازی زنان به مثابه ی راهکار اساسی، کیفیت حضورشان را در سایر عرصه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ارتقاء خواهد داد. حق زندگی و سلامت، حق مشارکت در تمامی حوزه های تصمیم گیری، حضور در مدیریت حوزه عمومی و خصوصی، مشارکت فعال در نهادهای مدنی و تشکل ها، حق برخورداری از حمایت های اجتماعی، حق رشد و ......مجموعه های هستند که بدون تحول در تمامی سطوح و نهادهای جامعه قابل دست یابی نخواهد بود.
واژگان کلیدی: زنان، برنامههای توسعه، توانمندسازی، عدالت جنسیتی، مشارکت زنان.
.1مقدّمه و طرح مسئله
جمهوری اسلامی ایران اصل را بر »عدالت اجتماعی« برای تمامی شهروندان بدون در نظر گرفتن سن، جنس و قومیت نهاده است. به طور یقین تحت لوای این اصل، اجرای "عدالت جنسیتی"به عنوان یک راهکار مهم در تمامی جنبه های زندگی، تصمیم سازی و تصمیم گیری، سیاستگذاری، دسترسی به منابع و خدمات، گسترش قدرت انتخاب و برخورداری از منافع در جهت توسعه انسانی به صورتی پایدار مدنظر قرار می گیرد.توسعه پایدار بهعنوان یکی از بسترهای تعالی و رشد انسان، آنگاه میتواند موفقیتآمیز باشد که با یاری و مشارکت همه گروههای اجتماعی و برای همه آنان صورت پذیرد.
در میان گروههای اجتماعی، زنان نیمی از جمعیت کشور را تشکیل میدهند و توجه به نیروهای بالقوه این بخش از جامعه، عاملی است که در کشورهای در حال توسعه نادیده گرفته شده است و به همین جهت، علیرغم برنامهریزیها و فعالیتهای انجام یافته، هنوز در این کشورها زنان نتوانستهاند به جایگاه و نقش مناسب خود در اداره امور کشور و در تصمیمگیریها دست یابند.برنامههای پنج ساله را میتوان استراتژیهای دولت در جهت رسیدن به اهداف توسعهای کشور دانست که راهنمای تدوین بودجههای سالانه و برنامههای کوتاه مدت و عملیاتی میباشند. توجه به جایگاه زنان در برنامههای توسعه دارای اهمیت کلیدی است زیرا مشارکت زنان در عرصههای گوناگون اقتصادی، سیاسی و فرهنگی از شاخصهای مهم توسعه انسانی و پایدار در تعیین درجه توسعه یافتگی محسوب میشود و نادیده گرفتن زنان به عنوان نیمی از منابع انسانی جامعه چرخ توسعه جامعه را کند میکند.
به منظور تحقق توسعه انسانی توجه به جایگاه نقش آفرین زنان در فرایند توسعه کشور و تأمین مطالبات این قشر عظیم در برنامههای توسعهای و کلان کشور ضروری است.در اغلب کشورها برنامه های توسعهبا اهداف متناسب و خاص تدوین و اجرا می شود. در کشور ایران نیز این نوع برنامه ریزی دارای چند دهه سابقه است. قانون برنامه از یک سو ابزار سهولت دسترسی به اهداف و سیاست های نظام است و چگونگی اجرای برنامه های تبلیغی آن را نشان می دهد و از سوی دیگر راهنمای تدوین سیاست های توسعه و نیل به چشم اندازهای کشور است. بی تردید افراد جامعه قانون برنامه را شاخصی برای ارزیابی میزان تعهد و پای بندی نهادهای قانونگذاری و اجرایی در راستای سیاست های نظام تلقی می کنند و میزان تحقق برنامه ها را ابزاری برای سنجش کارایی و اثربخشی این نهادها می انگارند، بدین لحاظ بررسی می کنند قانون برنامه تا چه اندازه در جهت حرکت به سمت چشم اندازهای نظام تهیه و تدوین شده و تا چه میزان درصدد تضمین دسترسی به آمال و ایده های ملی است - زعفرانچی، . - 1385
با توجه به اهمیت جایگاه زنان در تحقق توسسعه کشور و برنامه ریزی های انجام شده در این زمینه، این پژوهش با هدف ارزیابی جایگاه زنان در برنامه های توسعه با استفاده از تحلیل محتوای متن برنامه ها انجام شده است و در پی پاسخ به این سوال اساسی است که میزان توجه به جایگاه زنان در این برنامه ها چقدراست؟ در این راستا میزان توجه به جایگاه زنان در پنج گروه اصلی آموزش، مشارکت سیاسی و اجتماعی، بهداشت، سلامت و توانمندسازی مورد بررسی قرار گرفت.با توجه به اهمیت زنان در توسعه پایدار و نقش های متعددی که زنان در جامعه برعهده دارند، محققان بسیاری در کشور ما در زمینه نقش و جایگاه زنان در موارد مختلف پژوهش کرده اند.
افراخته - - 1390 در ارزیابی جایگاه اقتصادی- اجتماعی زنان، به این نتیجه رسیده است که با افزایش آگاهی ها و تغییر باورها می توان جایگاه نازلی که جامعه در اثر باورها و نظام های نهادی نادرست به زنان تحمیل کرده، بهبود بخشید و بستر مناسب برای ارتقاء جایگاه اقتصادی و اجتماعی زنان فراهم کرد. صداقتی فرد و ارجمند - - 1380 انگیزه های زنان ایرانی از شرکت در فرآیندهای اجتماعی و عوامل موثر بر مشارکت زنان را بررسی کرده اند. دادورخانی و احمدی - - 1388، ارجلو - - 1384، حمزه لو - - 1381 و کبادی - - 1375 در زمینه آگاهی زنان از حقوق خویش و تاثیر این آگاهی در مشارکت آنها در تصمیم گیری ها بررسی هایی انجام داده اند.
امینی و احمدی شاپورآبادی - - 1386 اثرات اشتغال زنان و میزان خوداتکایی اقتصادی آنان، خدامرادی - - 1382 عوامل موثر بر میزان مشارکت اجتماعی زنان فن سالار شاغل در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، شادی طلب - - 1381 میزان و عوامل موثر بر مشارکت اجتماعی زنان و حمزه لو - - 1381 نیز در مطالعه تطبیقی خود حدود اختیار و قدرت تصمیم گیری زنان را در فعالیت های اقتصادی و اجتماعی بررسی کرده اند.در تحقیقی که توسط محمود کتابی و همکاران - - 1382 بر روی عوامل موثر بر توانمندسازی زنان صورت گرفت ، نشان داده شده است که افزایش سطح تحصیلات، بهبود وضع سلامت، برخورداری از حق مالکیت قانونی، رفع تبعیض از بازار کار و حذف باورهای سنتی در افزایش توانمندی زنان نقش موثر دارد.
از میان این متغیرها، افزایش سطح تحصیلات بیشترین تاثیر مستقیم و سایر متغیرها تاثیر غیرمستقیم در توانمند سازی دارند. زنان دارای تحصیلات بالا از نظر بنیه مالی و حق مالکیت در سطح بالاتری قرار دارند. شهبازی - - 1383 در پژوهش "مشارکت، راهکار اصلی توانمندسازی زنان "به این امر توجه کرده است که زنان به عنوان عامل مؤثر در امور مختلف کشاورزی، اقتصادی و اجتماعی و از نظر مشارکت نیروی انسانی مورد نیاز در جامعه بیشترین سهم را دارند، به گونه ای که بدون کمک و مشارکت آنان، رسیدن به توسعه اقتصادی امری ناممکن است.
مولف معتقد است در طراحی راهبردهای توانمندسازی زنان باید به مواردی از جمله تعیین چگونگی استفاده زنان از قدرت، تعیین نحوه مشارکت زنان در قدرت، تأکید بر عدم استفاده زنان از قدرت برای سلطه گری و تأکید بر استفاده زنان از قدرت برای افزایش برابری و استقلال توجه کرد. در تحقیقی دیگر بین حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی رابطه وجود داشته است - خسروی و ناهیدپور، - 1382ارزیابی نتایج و عملکرد برنامه های توسعه جمهوری اسلامی، اذعان می دارد که امروزه زنان در ایران با جایگاه و منزلتی دوگانه روبرو هستند. براساس این ارزیابی یکی از علل نابسامانی در امور زنان طی دو دهه
