بخشی از مقاله
چکیده
شورای مطبوعات یک سازمان مستقل حرفهای مطبوعاتی است که با تدوین و تهیه مقررات خود انضباطی و با نظارت دقیق بر اجرای آنها می کوشد تا با مطالعه، بررسی، تحقیق و پیگیری شکایات افراد از رسانه ها و یا روزنامه نگاران، به حل و فصل اختلافات مابین آنها اقدام نماید و بدین طریق از آزادی، استقلال و اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری پاسداری کند و اگر به خاطر خطا و لغزش رسانه ای و یا روزنامهنگاری، به شخصی، گروهی و یا حزبی، زیان مادی و یا معنوی وارد آمد، متشاکی را به جبران آن وا دارد. در این مقاله شیوه فعالیت شوراهای مطبوعاتی و فرایند رسیدگی به شکایات توسط آن ها و همچنین نحوه حل و فصل اختلافات مابین شاکی و متشاکی - رسانه ها و مخاطبان - مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده تا به این سئوال پاسخ داده شود که ضمانت اجرایی تصمیمات شورای مطبوعات چیست و شورای مذکور چگونه و تا کجا می تواند تصمیمات و آرای خود را بر رسانه ها اعمال کند؟
کلید واژه ها: شورای مطبوعات، رسانه، روزنامه نگار، شاکی، متشاکی، اخلاق حرفه ای، آزادی و استقلال.
مقدمه
روزنامهنگار، مورخ لحظههاست. او با سوار شدن بر موج رویدادها، می کوشد تا هر آنچه را که میبیند و میشنود، با کم ترین دخل و تصرف نقل کند، اما آنچه کار روزنامهنگار را از کار مورخ مجزا میکند، این است که مورخ میتواند در زمان و مکان تا هر جا که بخواهد به عقب برگردد و با صبر و حوصله و فراغت بال بیشتر، اسناد و مدارک را مورد مطالعه و استفاده قرار دهد تا محصول خود را با کمترین اشتباه و خطا به خوانندهاش تقدیم کند. در حالی که روزنامهنگار برای پیدا کردن حقیقت یا صورت نزدیک به حقیقت یک واقعه، چند ساعت یا چند دقیقه بیشتر، فرصت ندارد. بنابراین، همین امر گاهی او را در معرض اشتباهات حرفه ای یا اخلاقی قرار میدهد که می تواند زمینه سوءتفاهم ها و سوءتعبیرها را فراهم آورد.
به عبارتی، در مواقعی، روزنامه نگاران به دلیل کم توجهی و یا بی توجهی به مقررات اخلاق حرفه ای، از سوی مخاطبان حقیقی یا حقوقی مورد شکایت واقع می شوند که می تواند باعث از دست دادن شغل و حتی دستگیری و زندانی شدن آنها شود.در بسیار از کشورها، شوراهایی وجود دارند که با نام شورای مطبوعات شناخته می شوند، که هدف آنها، نظارت بر اجرای درست مقررات اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری از سوی روزنامه نگاران و رسیدگی به شکایات علیه آنهاست.در این مقاله تلاش شده تا فرایند و راهکارهای شوراهای مطبوعات برای حل اختلافات مابین رسانه ها و مخاطبان مورد بررسی قرار گیرد و به این سئوال پاسخ داده شود که ضمانت اجرایی تصمیمات شورای مطبوعات چیست و شورای مذکور چگونه و تا کجا می تواند نظریات خود را بر رسانه ها اعمال کند؟
تعریف شورای مطبوعات
»شورای مطبوعات«،1 یک سازمان مهم مطبوعاتی است، که در هر کشوری با نام های متفاوت به ثبت رسیده و هویت پیدا کرده اند. مثلا در فرانسه تحت نام »شورای عالی رادیو و تلویزیون«، در فیلیپین، تحت عنوان، »شورای مشورتی رسانهها«،2 در کانادا با نام »شورای مطبوعاتی ملی3« در ایتالیا با اسم »شورای ملی مطبوعات«، در الجزایر و تونس و سایر کشورها تحت نام »شورای عالی اطلاعات«،4 یا »شورای رسانه ها5« یا »کمیسیون شکایات مطبوعاتی6« شناخته می شوند.همانطورگونه که اسامی شوراها متعدد هستند، تعاریف مربوط به آنها نیز متنوع می باشند و هیچ کدام به تنهایی تعریف جامع و مانعی به شمار نمیآیند.
در تعریفی آمده است که، »کمیسیون شکایات مطبوعاتی« به گروهی از صاحبان روزنامه ها گفته می شود که»مراقب انتشار مطالب غیر اخلاقی هستند.Branston and - « - Stafford, 2001:445در سایت »کمیسیون شکایات مطبوعات« نیز آمده که این کمیسیون یک سازمان مستقل است و می خواهد مطبوعات بریتانیا را به رعایت اصول رفتاری راهنمایی کند و مسایلی از قبیل نادرستی مطالب، تجاوز به حریم خصوصی، نامناسب بودن طرز ارائه گزارش ها و ایجاد مزاحمت برای افراد را، بررسی نماید.در تعریف دیگری، شورای مطبوعات، یک هیات داوطلبانه7 تلقی شده، که »هدفش رسیدگی به شکوائیههای مربوط به اخلاق روزنامهنگاری است. - Keene, 1995:175 - « این تعریف ادامه می دهد »شکایت ممکن است از سوی کسی ارائه شود که از مطالب روزنامه درک نادرستی داشته باشد و یا این که احساس کند رفتار مطبوعات با او نامناسب بوده است. - Ibid. -
«در اساسنامه شورای عالی مطبوعات مصر، برای شورای مذکور چنین تعریفی ارائه شده است: »این شورا هیأت مستقلی است که درباره امور مطبوعاتی بحث می کند.« - اسدی، - 43 :1380» ام . آر. دوا «، محقق هندی ارتباطات، شورای مطبوعات هند را »نگهبان مهربان و صمیمی« مطبوعات می داند و برای آن دو هدف مهم در نظر میگیرد: »حفظ آزادی مطبوعات و حمایت و پیشبرد معیارهای روزنامهها و خبرگزاریهای هند. - Dua, 1998:5 - «اساسنامه »شورای مطبوعات اونتاریو« - یکی از ایالتهای کانادا - هم، شورای یاد شده را این گونه تعریف کرده است؛ ..» شورا می خواهد شکایت های ویژه عموم درباره اخلاق مطبوعات در گردآوری و انتشار اخبار و عقاید و آگهیها - Ontario Press Council, 1999:1 -
« را مورد بحث و بررسی قرار دهد.کاظم معتمدنژاد نیز ضمن بر شمردن وظایف و مسئولیتهای روزنامه نگاران در رعایت واقع گرایی، بی طرفی، حفظ منافع و مصالح عمومی و احترام به حیثیت شخصی و زندگی خصوصی افراد می نویسد: »در اکثر کشورها در کنار معیارها و ضابطههای حقوقی مربوط به محدودیتها و جرایم مطبوعات، که در قوانین مصوب پارلمان پیشبینی میشوند و از سوی مقامات قضایی مورد پیگیری و رسیدگی قرار میگیرند، مجموعه هایی از مقررات اخلاقی روزنامهنگاری نیز به وسیله سازمان های حرفه ای گردانندگان مطبوعات و انجمن ها و اتحادیههایحرفه ای روزنامه نگاران تدوین و تصویب گردیده اند و برای حراست از اجرای آنها نهادهای ویژه ای با نام »شورای مطبوعات« یا »شورای وسایل ارتباط جمعی« و نظایر آنها تأسیس شدهاند.« - معتمدنژاد، :1379 - 15
بنابراین، با در نظر گرفتن همه این تعاریف و تعاریف مشابه، میتوان شورای مطبوعات را این گونه تعریف کرد: »شورای مطبوعات یک سازمان مستقل حرفهای مطبوعاتی است که در آن نمایندگانی از روزنامه نگاران حرفهای و مدیران مطبوعات، عموم مردم و دولت عضویت دارند. این شورا با تدوین و تهیه مقررات خود انضباطی و با نظارت دقیق بر اجرای آنها در صدد است از آزادی، استقلال و اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری حراست و پاسداری کند و اگر به خاطر خطا و لغزش روزنامه و یا روزنامهنگاری، به فردی، گروهی و یا حزبی، زیان مادی و یا معنوی وارد آمد، با تحقیق و بررسی شکایت شاکی، متشاکی را به جبران آن وا دارد.« - اسدی، - 45 :1380
