بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار در بروز رفتار خلاق پس از عامل ذاتی و درونی ،محیط و عوامل محیطی میباشد برخی از ویژگیهای کالبدی محیط فیزیکی میتوانند بر خلاقیت و نوآوری استفادهکنندگان از آن فضا مؤثر باشد. بدین ترتیب مدرسه میتواند کانونی جهت یادگیری و پرورش افکار خلاق باشد ازآنجاییکه قسمت زیادی از رشد خلاقیت در دوران کودکی شکل میگیرد هدف این مقاله یافتن فاکتورهایی قوی برای داشتن مدارسی خلاق است در این راستا سعی گردید تا به تعریف درستی از خلاقیت و تأثیر آن روی محیط و کودک پرداخته شود و همچنین به تحقیقاتی که در مورد خلاقیت شده بپردازیم تا بتوانیم به این فاکتورها برسیم.
-1 مقدمه
در سالهای اخیر که استفاده از تکنولوژی و کامپیوتر روزبهروز در حال گسترش است، اهمیت خلاقیت از آنجایی مشخصتر میشود که کامپیوتر اگرچه میتواند اغلب شئون بشر را پیش ببرد، درزمینهٔ خلق ایده و نظر نو ناکارآمد است. ازآنجاییکه به نظر اغلب نظریهپردازان سدههای 20 و 21 بر پایه خلاقیت و نوآوری استوارند، بنابراین تفاوت در کیفیت زندگی ملتها، تفاوت آنها در میزان خلاقیتشان است .[1] خلاقیت یکی از موضوعات جالب و بحثبرانگیز در حوزههای گوناگون علمیمخصوصاً علوم تربیتی و روانشناسی میباشد. همهی سازمانها برای رشد و بقا خود نیازمند تفکرات نو و نظریات تازه میباشند. حیات جهان بسیار متغیر و پرتلاطم امروز ما نیازمند نوآوری و خلاقیت است.
خلاقیت باعث افزایش رشد اقتصادی میشود و بهرهوری را بالابرده و باعث ایجاد فناوری، کالاها و خدمات میشود ×[2]از طرف دیگر مسائل امروز سازمانها با راهحلهای دیروز حلشدنی نیست و پیشبینی آینده، مشکلات آتی را حل نمیکند بلکه برای ساختن آینده باید اقدام کرد. امروزه شرایط محیطی به حدی پیچیده و نامطمئن شده است که سازمانها دیگر نمیتوانند با تغییرات ظاهری و سطحی در ساختارها، روشها و سیستمها تضمینی برای عمر طولانی باشند و از طرفی با پیشرفت تکنولوژی نوع فعالیت انسانی در سازمانها تغییر کند و بهصورت کار فکری باید که این نیاز به تفکر خلاق و ارتقا سطح خلاقیت را بیشتر از گذشته در میان افراد سازمان نشان میدهد .[3]
آموزشوپرورش برای آماده کردن افراد جهت مواجهه با چالشهای این عصر فرا پیچیده نیازمند نوسازی و بازسازی و نگاهی از زاویهای دیگر و عمل کردن در مسیری متفاوت است. لذا با توجه بهضرورت و اهمیت پرورش خلاقیت در همه سازمانها و وجود موانع در مسیر رشد خلاقیت، بهطوریکه ذهن بسیاری از اندیشمندان و پژوهشگران را به خود جلب کرده و اینکه همچنان در مدارس ما به خلاقیت توجهی نمیشود و مربیان همچنان به دنبال برقراری نظم میباشند. در این پژوهش سعی شده است با توجه به اهمیت خلاقیت به فاکتورهای مهم خلاقیت در محیط خلاق برسیم.
1-1 خلاقیت
مایر - 1983 - تعریف ساده و روشنی از خلاقیت ارائه داده است، خلاقیت توانایی حل مسائلیاست که فرد قبلاً حل آنها را نیاموخته است. خلاقیت اکتسابی است در صورت پدید آمدن شرایط مناسب، امکان پرورش خلاقیت در بسیاری از افراد فراهم میشود. در همین راستا میتوان به دوران کودکی و نقش آن در پرورش خلاقیت نیز اشاره داشت .[ 4] به نظر برخی روان شناسان، خلاقیت ترکیبی از قدرت ابتکار، انعطافپذیری و حساسیت در برابر نظریاتی که یادگیرنده را قادر میسازد خارج از نتایج تفکر نامعقول به نتایج متفاوت و مولد بیندیشد که حاصل آن رضایتشخص و احتمالاً خشنودی دیگران خواهد بود.
. [5] متداولترین برداشت از خلاقیت عبارت است از اینکه فرد فکری نو و متفاوت ارائه دهد. خلاقیت را میتوان با تولید یا خلق اثر نو و متفاوت ارزیابی کرد، اما باید به خاطر داشت که هر خلاقیتیلزوماً منجر به تولید اثر قابلمشاهده نمیشود . از سویی باید گفت بسیاری معتقدند خلاقیت قابلاندازهگیری و ارزیابی نیست و فقط آثار دانش آموزان قابل ارزیابی است که آن نیز حاصل فرایند خلاقیت است .[6]
2-1 تأثیر محیط روی کودک
یکی از ظرفیتهای نادیده گرفتهشده در تعلیم و تربیت کودکان ایرانی، کالبد فضای آموزشی است و صاحبنظران تعلیم و تربیت بر نقش مکان در تربیت کودک تأکید ویژهای دارند. معماری و منظر مدرسه یکی از جذابترین موضوعات طراحی معماری محسوب میشود چراکه فعالیت مهم آموزشوپرورش کودکان امروز و بزرگان آینده را در برمیگیرد .[7] روانشناسان بر این باورند که بسیاری از پدیدههای روانی و تغییرات آنها درنتیجه تعامل بین ارگانیسم انسان و محیط میباشد.
محیطهای فیزیکی اطراف انسان نقش مهمی در سازمان بخشیدن به زندگی او دارند. تحقیقات نشان دادهاند در جوامع بشری، بسیاری از ناهنجاریهای رفتاری مانند خشونت و پرخاشگری، رعایت نکردن قانون، تجاوز به حقوق دیگران، ضمن داشتن ریشههای تاریخی، اقتصادی و فرهنگی در کیفیت فضاهای سکونتی، آموزشی و کاری افراد نهفته شده است. محیط کالبدی با عناصر تشکیلدهنده آن مانند رنگ، بافت، صدا، نور، فرم و غیره تأثیر زیادی بر جسم و روان انسانخصوصاًم کودکان دارد. ازاینرو محیطی که کودک در سالهای اول زندگی خود، در آن رشد میکند بر شخصیت، درک و رفتار تأثیر دارد، حائز اهمیت بسیاری دارد [8]
3-1 خلاقیت و کودک
در هر دوره از تاریخ خلاقیت، بهعنوان قدرت اساسی ذهن بشر، هدف اصلی محیطهای آموزشی بوده است نتایج تحقیقات در مورد خلاقیت نشان داده که خلاقیت، کموبیش در همهی افراد وجود دارد و آن را میتوان با آموزش گسترش داد و شکوفا کرد .[9] به گفته پل تورنس - 1964 - اغلب انسانها در چهارسالگی خلاق هستند؛ بنابراین بررسی خصوصیات کودکانی که از خود خلاقیت نشان میدهند میتواند جذاب باشد . آنها چه ویژگیهای خاصی در اختیاردارند که میتواند به ما در شناخت روش منحصربهفردشان از تجربه جهان کمک کند؟ بسیاری از کودکان چهارساله مستقل؛ کنجکاو، مهار نشده، علاقهمند به یادگیری چیزهای جدید، بازیگوش و پرماجرا هستند.
بسیاری از کودکان در نخستین سال زندگی در محیطهای خارج از خانه بهطور طبیعی ویژگیهای افراد خلاق را به نمایش میگذارند. بااینحال، بسیاری از آنها یاد گرفتهاند که دربزرگسالی بایستی این ویژگیها را پنهان کنند و مطابق با انتظارات جامعهای که در آن زندگی میکنند رفتار نمایند. به نظر میرسد تواناییهای خلاقانه ابتدایی آنها در محیطی که برای انجام کارها با روشهای متفاوت ارزش قائل نمیشود ازدسترفته است .[10]
4-1 خلاقیت در رابطه با محیط
»بررسی اجزای خلاقیت روشن میکند که خلاقیت یک ویژگی ثابت شخصیتی نیست که بدون هیچ تغییر و تحول در وجود انسان نهفته باشد، بلکه ازجمله مواردیاست که کاملاً تحت تأثیر عوامل یا موانعی تقویت یا تضعیف و حتی نابود میشود. بعضی شرایط، زمینههای ظهور و گسترش خلاقیت را فراهم میآورند، درحالیکه بعضی موقعیتها رشتههای خلاقیت را در وجود آدمی خشک میکند.[ 11] «محیطی که برای پرورش خلاقیت مناسب باشد بایستی ازنظر عاطفی امن باشد و مکانی باشد که در آنهمه بچهها بدون توجه به تواناییهای خود احساس احترام کنند. چنین محیطی به آنها اجازه خواهد داد که کارهای جدید و انجام کارها درروش های مختلف را بدون ترس از تمسخر امتحان کنند.
5-1 نقش آموزشوپرورش در تربیت
آموزشوپرورش در جوامع امروزی بهعنوان کلیدیترین نهاد آموزشی در جهت توسعه همهجانبه بشمار میرود. چراکه در پرتو آموزش است که انسانها متحول میشوند. بر پایه نظام آموزشی و تربیتی یک جامعه است که نظم و انضباط اجتماعی حالت نهادی به خود میگیرد و عامه مردم بهطرف فرهنگ ترقی و توسعه حرکت میکنند. آموزش مهمترین رکن برنامهریزی جامعه است و کلیدیترین عنصر در توسعه یک جامعه مردم آن جامعه هستند که باید از فرهنگ، آگاهی و مهارتهای گوناگون برخوردار باشند. آموزشوپرورش میتواند انسانی متناسب با انتظارات و ویژگیهای دنیای جدید پرورش دهد که ظرفیت قضاوت، سواد بامعنا، تفکر انتقادی، همکاری و زمینههای خدماتی را در افراد گسترش دهد . [12]
لازمه رسیدن به آموزشوپرورش خلاق، دور شدن از روشهای سنتی آموزش و بکار گرفتن روشهای جدید در جریان تدریس میباشد. امروزه باید بهجای انباشتن ذهن دانش آموزان از محفوظات افکار آنان را به فعالیت وادار کند. در مجموعه دگرگونیهای اجتماعی سده اخیر، گرایش شدید به آموزشوپرورش جالبتوجه است، گرایشی که تقرباًی جهانی است؛ که رسالت سترگ و خطیر آموزشوپرورش در عصر جهانیشدن معنا و مفهوم خود را درمییابد.
