تحقیق در مورد تاثیر مشارکت روستائیان بر میزان توسعه روستا

بخشی از مقاله

مقدمه :
با توجه به نقش مشارکت در زندگی اجتماعی انسان ها به خصوص تأثیراتی که در زمینه های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دارد، ضرورت به کارگیری آن و استفاده از روش های مناسب در رسیدن به جایگاهی مطلوب بالأخص در روستاها، مهم به نظر می رسد. «چون مشارکت اجتماعی با مشارکت مردمی نزدیکی بسیار دارد زیرا اولاً مشارکتی است که از متن جامعه بر می آید و ثانیاً عرصه های مختلف حیات اجتماعی را در برمی گیرد. همچنین مشارکتی در برنامه های عمران اجتماعی به خصوص در سطح روستاها جایگاه ویژه ای دارد که غفلت از آن و فراهم نساختن بسترهای لازم برای بسط و بهره گیری مناسب از آن برنامه های عمران اجتماعی را در سطوح مختلف دچار مشکل و نارسائی می کند.» (از کیاسال ص 163).

مشارکت اجتماعی انسان ها از دیر باز مورد توجه بوده است، چون بدون کاربرد آن زندگی انسان ها با دشواریهایی بس بزرگ روبرو می شود. انسان با درک شرایط زندگی برای بهتر زیستن و به کارگیری امکانات موجود در پیرامون محیط اجتماعی خویش از توانمدیهای یکدیگر استفاده فراوانی برده است. یکی از

توانمندیهای مهم انسان ها در زندگی اجتماعی کار جمعی است. تجارت جوامع مختلف انسانی نمایانگر آن است که هر جامعه ای که از توان جمعی (خود، فکر، کار و سیستم) بهره برده است در رویارویی با مشکلات موفق عمل نموده است. در جوامع امروزی هم استفاده از این نیروی تأثیر گذار، از دید جامعه

شناسان، برنامه ریزان و کارشناسان پنهان نمانده است. مشارکت اجتماعی از عوامل مهم و تأثیر گذار در زندگی بهخصوص توسعه جوامع انسانی است. نمی توان ادعا نمود که بدون مشارکت اجتماعی مشکلات جوامع قابل حل خواهد بود. در این مقاله در پی آن برآمدیم تا با شناخت راههای مشارکت، مزیت مشارکت، شیوه های مشارکت و دانستن کارکرد مهم آن که در رفع تنگناها و مسائل جوامع مؤثر است، گاهی مؤثر در راه توسعهو شناساندن بهترین روش مشارکت در توسعه روستاها به خصوص روستاهایی که در این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفته اند برداشته شود.

طرح مسأله :
چگونه مشارکت روستائیان بر میزان توسعه تأثیر می گذارد.
اهداف تحقیق :
برای اینکه گام مؤثری در توسعه مطلوب روستاها برداشته شود و راههای رسیدن به این هدف معین شود، تحقیق جامع و واقعی و بررسی و عوامل تأثیر بر توسعه روستاها نیازمند می باشد. نیّت اصلی در این تحقیق آن است که تراکم و تعداد جمعیت روستاها بر میزان مشارکت روستائیان جهت توسعه بررسی و تحلیل گردد. چون به نظر می رسد که عامل جمعیت بر میزان مشارکت و در نتیجه توسعه روستاها تأثیر گذار است و بدون در نظر نگرفتن عامل جمعیت توجه به مقوله توسعه ظاهراً چندان نتیجه بخش نخواهد بود. از موارد دیگری که می توان در مشارکت و توسعه روستاها به آن توجه داشت میزان دانش و آگاهی

روستانشینان است که اکر از این گزینه صرف نظر نماییم شاید از بخش است که بررسی آن بدون نتیجه نمی تواند باشد. پس اهداف اصلی تحقیق بررسی تعداد جمعیت و میزان سواد روستائیان و بررسی مسافت روستا از بخش در میزان مشارکت روستائیان برای رسیدن به توسعه مطلوب روستاهاست. باشد که برنامه ریزان و مسئولان کار در برنامه ریزی برای روستاها از اقدامهای علمی استفاده لازم را به عمل آورند تا شاهد گره خوردن، اعتبارات، نیروی انسانی و برنامه ها، با سلایق افراد تصمیم گیرنده نباشیم.

ضرورت تحقیق :
توجه به توسعه روستایی یکی از راههای رسیدن به توسعه همه جانبه است که مسئولان جمهوری اسلامی ایران نیز از آن غافل نمانده اند. چون بدون توجه به نقش مشارکت مردم روستا در توسعه محل زندگی شان نمی توان به توسعه دست یافت. آنچه مهم و ضروری به نظرمی رسد آن است که چگونه می توان از پتانسیل موجود در روستاها استفاده مطلوب به عمل آورد.

برای آنکه برنامه ریزان در رسیدن به توسعه روستا موفق عمل نمایند لازم است از توانمندیهای روستائیان از جمله مشارکت آنها در امر توسعه بهره مند باشند و رسیدن به این مهم جز با تحقیق عملی میسر نخواهد بود. پس ضرورت تحقیق علمی برای دورماندن برنامه ها از تصمیمات احساسی، لحظه ای، سیاسی و بدون پشتوانه علمی برای رسیدن به توسعه همه جانبه مهم به نظر می آید.

سوالات اساسی :
1 ) مشارکت فزاینده روستائیان چه تاثیری بر توسعه روستا دارد ؟
2 ) مشارکت واقعی روستائیان بر توسعه روستا چه تاثیری دارد ؟
3 ) راههای مشارکت روستائیان بر توسعه روستا چگونه تاثیر می گذارد؟
مبانی نظری :

مشارکت : مشارکت در لغت به معنی شریک – انباز و شرکت کردن در کارهای آمده است (مین، 1007 ). گائوتری در تعریف مشارکت می گوید : مشارکت فرایندی اجتماعی، عمومی، یکپارچه، چندگانه، چند بعدی و چند فرهنگی است که هدف آن کشاندن همه مردم به ایفای نقش در همه مراحل توسعه است. ارنستاین مشارکت را نوعی توزیع مجدد قدرت می داند که به سبب آن لژوندانی را که در حال حاضر در فرایند سیاسی و اقتصادی کنار گذاشته اند قادر می سازد تا به تدریج در آینده شرکت داده شوند. (از کیا، 1370 ، ص 291 ).

به طور کلی از منظر جامعه شناسی، مشارکت نوعی فرایند چندسویه است. او کلی برای تعریف مشارکت به بیان سه تفسیر در خصوص مشارکت می پردازد که عبارتند از :
1 ) مشارکت به عنوان سهم ؛
2 ) مشارکت به عنوان سازمان ؛

3 ) مشارکت به عنوان توانمند سازی.
شاتزو مشارکت را عبارت از درگیری مستقیم در تصمیم گیری ها از طریق یکسری مکانیزم رسمی یا غیررسمی می داند (مجله جامعه شناسی ایران، تابستان، 85 ، ص 104 ).
مشارکت اجتماعی :

مشارکت اجتماعی بر آن دسته از فعالیت های ارادی دلالت دارد که از طریق آنها اعضای یک جامعه در امور محله، شهر و روستا شرکت می کنند و به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در شکل دادن حیات اجتماعی مشارکت دارند. (مجله جامعه شناسی، 85 ، ص 104 ).

به نظر بارکر، در آغاز مشارکت اجتماعی به عنوان بعدی از منزلت اجتماعی موردتوجه قرار گرفته است. مشارکت اجتماعی اغلب به منظور اشاره به برخی از فعالیت های طبقه میانی اجتماع استفاده می شود. که به معنی یکسری از ارتباطات خاص و محتمل بین دولت و اجتماع محلی است.
جامعه روستایی :

جامعه روستایی به گروهی از انسانها گفته می شود که دارای نحوه زندگی مشابه، زبان، آداب و رسوم و مقتضیات اجتماعی مشترکی اند. افراد آن در فعالیت های کشاورزی شرکت دارند و پیوندهای بسیار نزدیک خانوادگی در میان انها برقرار است. روابط فردی موجود میان اعضای جامعه روستایی بسیار نیرومند است و با الگوی رفتاری سنتی مشخص گردیده است. شیوه زندگی افراد در جامعه روستایی عموماً غیررسمی است و چنین جوامعی دارای آداب و رسوم قومی و پایدارند. (توسلی، فاضل، 76 ، ص 203 ).

راههای مشارکت روستائیان :
راههای مشارکت که در بحث مشارکت اجتماعی روستائیان در خور بررسی هستند عبارتند از :
1 ) مشارکت در تصمیم گیری ؛
2 ) مشارکت در اجرا ؛
3 ) مشارکت یا شریک شدن در مزایا و منافع ؛
4 ) مشارکت در ارزیابی.

این چهار نوع مشارکت در مجموع نوعی چرخه را برای فعالیت در مشارکت روستائیان تشکیل می دهند. مشارکت در فعالیت های گوناگون این چرخه اغلب کاملاً محدود و یا نابرابر است. با این حال این فعالیت ها مجموعه ملموسی از آنچه را که می باید مورد توجه قرار گیرند را تشکیل می دهند. مشارکت در تصمیم گیری همان مفهومی است که دانشمندان علوم سیاسی در اغلب موارد به هنگام سخن گفتن از مشارکت به آن اشاره می کنند حال آنکه مجریان توسعه توجه خود را بیشتر به مشارکت در اجرا معطوف می کنند. از طرف دیگر اقتصاددان ها در گذشته شریک شدن در مزایا و منابع را مهمترین جنبه مشارکت می دانستند و در نتیجه هیچ کس توجه چندانی به مشارکت در ارزیابی نشان نداد و خود ارزیابی هم مورد بی اعتنایی قرار گرفته است.

1 9 مشارکت در تصمیم گیری :

این نوع مشارکت به طور خاص حول محور تولید فکر، تدوین و ارزیابی گزینه ها و انتخاب از میان آنها و نیز تدوین طرح و برنامه برای اجرای گزینه های منتخب حرکت می کند. به همین دلیل بین تصمیمات اولیه و تصمیمات جاری تمایزی وجود دارد. تصمیات اولیه با شناسایی نیازهای محلی و چگونگی پرداختن به این نیازها از طریق اجرای یک پروژه خاص اتخاذ میشوند، برای بیشتر تصمیمات اولیه یا شناسایی نیازهای محلی و چگونگی پرداختن به این نیازها از طریق اجرای

یک پروژه خاص اتخاد می شوند. برای بیشتر پروژه ها این مرحله، مهمترین مرحله است در مرحله تصمیمات یا فرضیات بسیار اولیه، یعنی هنگامی که یک پروژه فقط با رقه ای در چشمان افراد فکر کننده به آن است، بیشتر کارهای پروژخ مشخص و قطعی می شوند می باید به دقت مشخص شوند و درکانون توجه قرار گیرند.

مشارکت در تصمیم گیری درمراحل اولیه می تواند اطلاعات ارزشمندی درباره محیط محلی و جلوگیری از سوء تفاهم درباره ماهیت مشکلات و راهبردهای پیشنهادی برای حل و فصل آنها در اختیار بگذارند. از جمله تصمیمات اولیه ای که مردم رویتایی می توانند در اتخاذ آنها مشارکت کنند تصمیم گیری درباره راه اندازهی پروژه، محل پروژه، چگونگی تامین هزینه و نیروی کار لازم برای اجرای آن، چگونگی مشارکت آنها در پروژه و نیزتصمیم گیری درباره کمک هایی است که از آنها انتظار می رود از آن دسته از مردم روستا هم که در تصمیم گیریهای اولیه مشارکت نداشته اند می توان خواست به محض اجرایی شدن پروژه در منطقه آنها در اتخاذ تصمیمات جاری مشارکت کننده شواهدی وجود دارد که نشان می دهد مشارکت در اتخاذ تصمیمات جاری که پس از اتخاذ تصمیمات اولیه انجام می گیرد ممکن است برای موفقیت پروژه مهمتر از مشارکت در تصمیمات طراحی اولیه باشد. برای اولویت های اجرایی هم باید از فرصت هایی که در جامعه روستایی وجود دارد. شیوه های لازم به کار گرفته شود.

آنچه که با دقا در مرحله تصمیم گیری به دست می آید آن است که همه مردم روستا در انجام یک پروژه مورد مشارکت قرار نمی گیرند. معمولاً در اکثر روستاها افرادی به عنوان نمایندگان مردم در مرحله تصمیم گیری مشارکت می کنند که این افراد، ریش سفید یا بزرگ هر طایفه و فامیل، نماینده محله پایین و محله بالا، هیأت امنای مساجد، میرآب، کدخدا، روحانی ساکن در روستا و شورای اسلامی را تشکلی می دهند. نمونه مشارکت در تصمیم گیری که نتیجه مثبت در انجام پروژه را داشته است نگارنده به صورت مستقیم در یکی از روستاهای شهرستان ابهر مشاهده نموده است که به شرح زیر است :
در یکی از روستاهای شهرستان ابهر به عنوان مدیرآموزگار مشغول به خدمت بودم و در آن روستا نیز بیتوته می نمودم. به علت اختلاف عمیق طایفه ای، مسجد روستا مورد استفاده قرار نمی گرفت. چون با یکی از طلبه های ساکن شهر قم سابقه دوستی داشتم از ایشان درخواست کردم در ماه رمضان به عنوان مبلغ در ان روستا حضور داشته باشند. برای اینکه همه مردم روستا به این کار رضایت دهند ابتدا با بزرگ هر طایفه به طور جداگانه در مورد این کار صحبت کردم و تک تک آنها در تصمیم گیری مشارکت نمودند.و به علت اینکه روستائیان خود را در این اقدام سهیم می دانستند پروژه با موفقیت به انجام رسید.
2 ) مشارکت در اجراء :
مشارکت واقعی مردن روستا در مرحله اجرا مستلزم همراهی آنها در اجرای برنامه های در دست اقدام است. مردم روستا به سه طریق عمده می توانند در اجرای جنبه های متفاوت یک پروژه مشارکت نمایند.
1 ) کمک به تامین منابع ؛
2 ) تلاش برای هماهنگی ؛
3 ) فعالیت برای عضوگیری جهت اجرای برنامه، کمک به تامین منابع ممکن است به شکلهای گوناگون از جمله تامین نیروی کار، تامین نقدینگی و کمک های مادی و دادن اطلاعات موردنیاز باشد همه این درون دادها برای پروژه هایی که می کوشند مشارکت روستائیان را به کار گیرند ضروری است. از جمله موارد مشارکت روستائیان در طرح ها، کار برای احداث چاه، واگذاری زمین برای احداث مدرسه، اهدای پول یا دادن اطلاعات در مورد موضوعات موردنیاز مسائل روستایی، همچنین مشارکت آنها در مسائل اجتماعی از قبیل کمک مالی دسته جمعی در عروسی به داماد تحت عناوین مختلف پرداخت بخشی از حق

الزحمه روحانیون مساجد و ... است. رابطه میان سه جنبه مشارکت با کمک به تامین منابع باید به روشنی ترسیم شود. این بسیار اهمیت دارد که رشن شود چه کسی کمک می کند و کمک های او چگونه انجام می گیرد.

این کمک ها اجباریست یا اختیاری، تا چه اندازه انفرادی هستند و تا چه اندازه بر مبنای جمعی است. توجه به این مسائل، مسائل بسیار مهمی هستند زیرا کمک در تامین منابع، اغلب می تواند هم نابرابر باشد و هم استشهاری.

باید توجه داشته باشیم مشارکت یک فرایند بوده است نه یک عمل ضرب العجل، ناامیدی های اولیه در این امر مستلزم عزمی راسخ برای مقابله و تلاش درجهت بالا بردن فرهنگ مشارکت درمردمی است که به طور جدی در انتخاب روش ها موثرند و به ارایه طرح ها و برنامه ها کمک می دهند و احساس رضایت می کنند. مشارکت در اداره پروژه وانجام هماهنگی های آن دومین راهی است که مردم روستایی می توانند از طریق آن در اجرای پروژه مشارکت کنند. در این جا آنها می توانند اعضای انجمن های داوطلبانه ای باشند که در هماهنگ ساختن فعالیت های آنها با فعالیت های مربوط به پروژه نقش ایفا می کنند. پروژه

برخوردار از مشارکت مردم روستا در حوزخ همانگی میتواند از طریق آموزش مشارکت کنندگان در زمینه فنون اجرای پروژه موجب تقویت خوداتکایی آنها و دستابی به اطلاعات و توصیه های ارزشمندای در خصوص مشکلات محلی و محدودیت های تأیید گذار بر اجرای پروژه شود. سرانجام می توان گفت که عضو گیری و ثبت نام برای برنامه ها شایع ترین مشکل از مشارکت در اجرای پروژه است. مشاهده نگارنده در رابطه با مشارکت روستاییان در مرحله اجرا اجرا به شرح ذیل است. بعد از آنکه روستائیان (از طریق تقسیم ریش سفید محل) در کرحله تصمیم گیری حضور روحانی در مسجد مشارکت داده شدند در اجرای پروژه در هر سه جنبه نیز مشارکت نمودند. ابتدا برای حضور اهالی روستا در مسجد هماهنگی لازم را به عمل آوردند. حضور ریش سفید هر طایفه با افراد فامیل خود در مسجد نوعی عضو گیری برای اجرای برنامه بود و در نهایت در پرداخت حق الزحمه روحانی مسجد روستا مشارکت نمودند.