بخشی از مقاله
چکیده
از منظر حقوق جرم پدیده ای است که موجب نقض یکی از روشهای اجتماعی می شود کسی که از این منظر جرم را خوب بشناسد و ارکان و عناصر آن را خوب تشخیص دهد یک حقوقدان خوب و موفق است و به اصطلاح حقوق جزای فنی را خوب فراگرفته است اما از منظر جرم شناسی جرم به عنوان یک آسیب اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد و به عنوان پدیده ای است که حیات سالم زندگی جمعی را به مخاطره می اندازد.جرم شناسی به دنبال چرایی جرم است و به عبارت دیگر علم علل جرم است.
جرم شناسی به دنبال علل پیدایش و شیوع جرم در جامعه است جرم از نظر جرم شناسی محدود به قلمرویی است که حقوق جزا ترسیم کرده است یعنی به عنوان مثال: سرقت از نظر یک جرم شناس عبارت است از همان تعبیری که یک حقوقدان از آن می کند اما تفاوتی که میان دیدگاه یک حقوقدان و یک جرم شناس در مورد جرم وجود دارد این است که حقوقدان تلاش خود را مصروف آن می کند که مطابق آیین دادرسی کیفری مجرمیت یا برائت متهم را مورد حکم قرار دهد.اما یک جرم شناس با بررسی موقعیت مجرم و عوامل و عللی که او را به سمت ارتکاب جرم سوق داده است اعم از عللی که در شخص مجرم است مانند بیماریهای روانی، جنون و ....و یا عللی که در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حاکم بر جامعه وجود دارد را مورد کنکاش دقیق قرار می دهد.
مقدمه:
جرم شناسی از حیثِ مبنا و اساس موضوعات مورد مطالعه و چگونگیِ ایدئولوژی و جهان بیِن جرم شناسان، به جرم شناسی نظری و جرم شناسی کاربردی تقسیم می گردد. جرم شناسی نظری به بیانِ »ریموند گسن« - استاد دانشکده حقوق علوم سیاسی اکس مارسی سه - ، شاخه ای از جرم شناسی است که موضوع آن تبیین عمل جنایی یا به بیان دقیق تر، بررسی عوامل و فرایند های عمل جنایی است. در جرم شناسی نظری، نظریه های علمیِ جرم شناسی، محور اصلی بررسی و مطالعه قرار می گیرند.
مراد از نظریه های علمی از دیدگاه »جرج ولد« - نویسنده و جرم شناس - نظریه هایی هستند که گذاره هایی درباره ی پدیده های مشاهده پذیر مطرح می کنند. مثلاً بررسی رابطه ی خصوصیات زیست شناختی، روان شناختیِ افراد با بزهکاری، و نکته ی مهمی که درباره نظریه های علمی باید درنظر گرفت این است که این نظریه ها ابطال پذیر هستند و ابطال پذیر بودنِ یک نظریه، خود دلیل بر علمی بودنِ آن است.
در واقع تمام برنامه ها و عملکردِ دولت ها و جوامع مدنی در واکنش به پدیده مجرمانه - سیاست جنایی - که در دورنمای کلی - ولی نه چندان دقیق - از جرم شناسیِ کاربردی نشات می گیرند، حاصل همین نظریه هاست. جرم شناسی کاربردی به مرحله ی عمل درآوردنِ یافته های جرم شناسی نظری و کاربرد آن ها نسبت به جرم، مجرم و نظام عدالت کیفری است. به همین خاطر در مباحث جرم شناسی، اهمیت مکاتب و نظریه های جرم شناسانه از جایگاه قابلِتوجهی برخوردارند و سیاست جناییِ دولت ها همیشه تحت تاثیر این مکاتب رد حالِ تغییر اند.
مکتب عدالت مطلق
بنیان گذار این مکتب امانوئل کانت - Emanuel Kant 1724-1804 - است. به اعتقاد او، حق هر جامعه در مجازات کردن مجرمان بر پایه »نفع اجتماعی« و یا «دفاع اجتماعی« نیست؛ بلکه امری است که از نظر عدالت و اخلاق ضرورت دارد و مجازات از نظر این مکتب رنج و تعبی است که مجرم به دلیلاِخلالی که در نظم اخلاقی جامعه به وجود آورده است تحمل می کند - رحیمی نژاد، . - 31 :1380 او در کتاب های خود »عقل نقاد، عقل مطلق - 1781 - « و »نقادی عقل عملی - 1788 - « بیان می کند که مجازات اگر نفعی هم نداشته باشد، باز هم باید اجرا شود.
او چنان در این نظرش مصمم بود که نوشت: هرگاه» جزیره ای در شُرف از بین رفتن باشد و ساکنان جزیره مجبور به ترک آن باشند و یک محکوم به مرگ در جزیره زندانی باشد، اهالی جزیره قبل از ترک جزیره باید مجازات اعدام را در مورد آن محکوم اجرا کنند؛ زیرا در اجتماع هر کس باید به پاداش عمل خود برسد، تا عدالت اجرا شده و نظم اجتماعی و اخلاقی برقرار بماند.« به اعتقاد کانت، مجازات شکنجه ای است که به منظور اجرای عدالت و اعاده نظم اخلاقی که بر اثر وقوع جرم مختل شده است بر مجرم تحمیل می شود و جامعه مأموریت دارد که نظم اخلاقی را در روی زمین منتشر کند - دانش، . - 19-21 :1386
مکتب کلاسیک
در واقع، مکتب کلاسیک ترکیب و تلفیقی از نظریه »نفع اجتماعی« و نظریه «عدالت مطلق« است که هر دو در اوایل قرن نوزدهم مورد توجه واقع شدند - رحیمی نژاد، . - 31 :1380 مهم ترین نظریه پرداز این مکتب سزار بکاریا1 است. او در کتاب خود - 1764 - که با عنوان »رساله جرائم و مجازات ها« منتشر کرد، حقوق جزا و آیین دادرسی کیفری و شدت مجازات ها راشدیداً مورد انتقاد قرار داد معتقد بود که شدت کیفر در پیشگیری از جرائم مؤثر نیست؛ بلکه اصل، مجازات بزهکار است که از ارتکاب وقوع جرم جلوگیری می کند.
او چنین می پنداشت که هرگاه مردم بدانند در صورت ارتکاب جرم مجازات می شوند، از انجام آن خودداری می کنند. وی اعتقاد داشت در موقع تشدید مجازات، مجرمان سعی می کنند که قبل از دستگیری، جرائم بیشتری را مرتکب شوند. بنابراین مادامی که وسایل و امکانات دستگیری تمام بزهکاران فراهم نشود، تشدید مجازات بی فایده است. بکاریا برای رسیدن به این منظور، بیش از هر امری برای سازمان انتظامی مرتب و آزموده اهمیت خاصی قائل بود.
