بخشی از مقاله
چکیده
ایهام از جملهی مهم ترین و زیباترین صنایع ادبی موجود در ادبیات فارسی است که باعث تامل و اندیشه ورزی مخاطبین میگردد. مخاطب برای پی بردن به باطن واژه یا عبارت، ناچار بایستی فکر کند تا بتواند معنای موجود در باطن را کشف کند. هدف این مطالعه بررسی و تبیین انواع این به وهم افکندنها و شناسایی و کاربرد آن ها، در دو کتاب ادبیات فارسی دوم و پیش دانشگاهی می باشد. از این رو با انتخاب روش توصیفی - تحلیلی، ابتدا متون این دو کتاب، درس به درس و سطر به سطر مورد بررسی قرار گرفته و داده ها با روش کتابخانهای و سند کاوی جمع آوری گردیده و مورد تحلیل قرارگرفتند.
نتایج تحقیق نشان داد که نویسندگان و یا بهتر بگوییم مولفان این کتابها در انتخاب متون از این حیث، اصرار داشته و تلاش نموده اند با توجه به سطح توان دانش آموزان پیش دانشگاهی و دوم متوسطه، متونی را انتخاب نمایند که متناسب با توان دانش آموزان این مقاطع باشد.
مقدمه
-1-1کلیات
صنعت ایهام و برداشت دوگانه از کلمات، یکی از بهترین صنایع ادبی است که در کنار لفظ, معنا را نیز مورد هدف قرار می دهد.گاه در بیت یا عبارتی که در آن صنعت ایهام به کار رفته است چند معنی از واژه به ذهن متبادر می شود . ایهام در دو کتاب ادبیات فارسی دوم دبیرستان و ادبیات فارسی پیش دانشگاهی رشته علوم انسانی چه در درس های مربوط به نظم و چه درس های مربوط به نثر فارسی از برجستگی ها و زیباییهای خاصی برخوردار است که تمامی این موارد برای درگیر کردن ذهن و اندیشه ی مخاطب به کار گرفته شده است تا مخاطب با دقت و تامل در عمق معنا بتواند تناسب واژگان با یکدیگر را در یابد .
با پیدا کردن معانی ایهام های موجود در کلمات خواننده به خوشحالی و شادمانی دست می یابد که به احساس رضایت درونی او منجر می شود. در این دو کتاب، واژگان و عبارات ایهامدار آنچنان دشواری بر نمیخوریم که مخاطبین این دو کتاب نتوانند معانی آنها را برداشت کنند لیکن دانش آموزان به راحتی قادر خواهند بود با اندک تاملی معانی موجود در واژگان و عبارات ایهام دار را دریابند. در ادامه برای روشن تر شدن مساله صنعت ایهام به تعاریفی از این صنعت در کتاب های بدیعی می پردازیم .
ایهام بدان معناست که سخنور واژه یا عبارتی چند معنایی را به گونه ای به کار ببرد که خواننده نخست معنایی را که مقصود نیست گمان زند و پس از درنگ و تامل از این دام در آید و به معنی مقصود دست یابد.
لطف ایهام نیز در همین ویژگی آن نهفته است که سخنگو با ذهن بازی می کند و خواننده را متوجه یکی از معانی می کند و معانی دیگر را که ظریف تر و هنری تر است تحت الشعاع معنی اول قرار می دهد و از دسترس ذهن های عادی دور می کند .
دو ویژگی در ایهام ناگزیر است:
-1 تنها با معنای قاموسی و زبانی واژهها ساخته می شود. معانی هنری که با ترفند های بیانی همچون مجاز و استعاره از واژه ساخته شده است و هنوز آن چنان آشنا نیستند که با معنای قاموسی آن سنجیدنی باشد در ایهام کاربردی ندارد .
-2 دو گانگی معنایی باید به گونهای باشد که بتوان بیت را بر پایه ی هر یک از معانی به درستی و روشنی گزارش داد. گزارش نخست بر پایه ی معنای نزدیک و گزارش دوم بر پایهی معنای دور که خواست سخنور است بیان می گردد .
-2-1بیان مساله و تبیین اهداف
صنعت ایهام یکی از زیباترین و مهم ترین صنایع بدیعی در ادبیات فارسی می باشد. این صنعت از آن جهت که معانی چند گانه از یک واژه یا عبارت را به دست می دهد و باعث تفکر و اندیشه ورزی بر روی واژگان و عبارات ایهام دار میگردد از اهمیت بالایی برخوردار است. این مطالعه به دنبال آن است که بتواند واژگان و عبارت های ایهام دار را در دو کتاب ادبیات دوم و پیش دانشگاهی دبیرستان شناسایی و معانی مختلف آن ها را بیان کند. هدف اصلی در این مطالعه شناسایی و تبیین واژگان و عبارات ایهام دار و معانی مختلف آنها در دو کتاب مذکور می باشد. این مطالعه از آن جهت که سبب آشنایی دانش آموزان و علاقمندان به ادبیات با واژگان و عبارت های ایهام دار این دو کتاب ادبی می شود و معانی آن واژگان و عبارت ها را روشن می سازد از اهمیت برخوردار است.
-3-1پرسش های تحقیق
-1-3-1پرسش اصلی تحقیق عبارت است از این که:
صنعت ایهام در دو کتاب ادبیات دوم دبیرستان و پیش دانشگاهی چگونه و با چه معانی به کار رفته است؟
-2-3-1 پرسش های فرعی تحقیق عبارتند از:
· بیش ترین تعداد ایهام در این دو کتاب در دروس مربوط به نظم به کار رفته است یا نثر؟
· در شعر کدام شاعران در این دو کتاب بیش ترین میزان استفاده از صنعت ایهام دیده می شود ؟
· صنعت ایهام تناسب و ارتباط آن با واژگان ایهام دار در کدام دروس دیده می شود؟
-2پیشینه ی پژوهش
این پژوهش که در زمینه بررسی نحوه ی به کار رفت صنعت ایهام در دو کتاب ادبیات دوم و پیش دانشگاهی دبیرستان می باشد یک مطالعهی تازه و بکر می باشد و تاکنون پژوهشی با این موضوع یا موضوعات نزدیک به این موضوع مشاهده نشده و از این جهت که این کار به بررسی ایهام در کتاب های درسی دبیرستان می پردازد تازگی دارد.
-3روش تحقیق, ابزار و جامعهی پژوهش
روش تحقیق در این پژوهش بر اساس روش تحقیق توصیفی- تحلیلی می باشد. در این کار ابزار پژوهش از آن جایی که بر اساس کتابهای بدیعی ادبی وکتابهای درسی می باشد " سند کاوی " است . جامعهی پژوهش، این مطالعه کتاب های مربوط به ادبیات دبیرستان و جامعهی نمونهی دو کتاب ادبیات فارسی دوم دبیرستان و ادبیات فارسی پیش دانشگاهی می باشد.
-3یافته های تحقیق
با بررسی کامل دو کتاب ادبیات فارسی دوم دبیرستان و پیش دانشگاهی تمامی موارد ایهام دار از دروس متون نظم و نثر ضبط شد و معانی مختلف آن واژگان و عبارت ها نیز در فیشهای جداگانه ثبت گردید. در ذیل به ترتیب شروع به آوردن نمونه ها و توضیح و تبیین معانی واژگان ایهام دار از کتاب ادبیات فارسی دوم دبیرستان می کنیم و پس از آن موارد کتاب ادبیات پیش دانشگاهی را ارائه می نماییم
