بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به بررسی تحلیل محتوای کتابهای ادبیات فارسی دو و ادبیات فارسی سه علوم انسانی از نظر توجه به آموزههای اخلاقی و اجتماعی به روش ویلیام رومی پرداختیم که نتایج زیر به د ست آمد . ضریب درگیری متن کتاب ادبیات فارسی دو از نظر توجه به آموزه های اخلاقی و اجتماعی غیرفعال و غیر پژوهشی میباشد؛ چرا که ضریب درگیری به دست آمده %57 میباشد.
درصد مقولههای فعال در متن نیز %4/78 میباشد که متن غیرفعال و غیر پژوهشی میباشد و ذهن دانشآموز را وادار به فعالیت نمیکند. ضریب درگیری سؤالات کتاب ادبیات فارسی دو فعال و پژوهشی می باشد؛ چون ضریب به دست آمده 0/6 میباشد که بیشتر از 0/4 است. همچنین درصد مقولههای فعال در این کتاب با توجه به فرضیه %33/33 میباشد که آنان را وادار به فعالیت می کند. میزان درگیری تصاویر ادبیات فارسی دو از غیرفعال و غیر پژوه شی میبا شد؛ چون ضریب به د ست آمده 0/03 میبا شد که از 0/4 کمتر ا ست. درصد مقولههای فعال ت صاویر این کتاب نیز %1/88 می باشد که از %30 کمتر است.
مقدمه
کتابهای درسی به خاطر اهمّیت زیادی که در تعیین محتوا و خط مشی آموزشی دارند، کانون توجهی دستاندرکاران آموزش و پرورش میباشند . این در حالی است که با توجه به وسعت کشور، تنوع و تعداد اقوام و مشکلات ناشی از آن - مثل دو زبانه بودن شاگردان - ، رشد سریع علوم و فن آوری، تغییر سریع در هنجارها و ارزشهای اجتماعی، ضرورت دارد که کتابهای درسی با دقت کافی و در حد امکان، عاری از هر عیب و نقص و مطابق با اهداف تعیین شده و اصول علمی تألیف شوند.
از طریق تحلیل محتوا میتوان پیامهای نهفته در داستانهای ساده یا متون کتاب درسی را با اهداف برنامهی، مورد برر سی قرار داد. همچنین میتوان از طریق تحلیل محتوایی، گرایشها یا جانبداریهای پنهان و آشکار را در متون برنامه تعیین کرد. همچنین کمک میکند تا مفاهیم و اصول، نگرشها، باورها، و کلیهی اجزای مطرح شده، در قالب دروس کتاب، مورد بررسی علمی قرار گیرد و با اهداف برنامهی درسی، مقایسه و ارزشیابی شوند
گنجاندن اطلاعات متعدد در کتابهای درسی، رویکرد حافظهپروری، یادگیری سطحی، محتوای غیرفعال، عدم توجه به کاربردی بودن مطالب کتابهای درسی و توجه بیش از حد به کسب نمره، همواره از مسائل عمده در نظام آموزش و پرورش ک شور ما بودهاند. در نظام های آموز شی که هدف آنها بالا بردن نمرات دانشآموزان ا ست، آنچه که باید به آنان آموخته شود مورد غفلت قرار میگیرد
محتوا میتواند شامل کلیهی مطالب، مفاهیم و اطلاعات مربوط به یک درس یا به عنوان بخشی از متن یک کتاب یا تو ضیحات، حوا شی و سایر اجزای جانبی آن درس با شد. محتوا میتواند شفاهی یا کتبی ارائه شود. بر این ا ساس می توان گفت: متداولترین شکل محتوا، کتاب درسی است
کتابهای در سی نمیتوانند محتوای منح صر به فرد فرآیند آموزش و پرورش با شند و در صورت نقص یا کمبود محتوای آنها، معلمان می توانند با گزینش و تنظیم یک محتوای دیگر، آن نقص یا کمبود را جبران کنند. برای کسب مهارت چنین امری،لازم است معلّم در درجهی اول قدرت تحلیل علمی کتابهای درسی و در درجهی دوم، توانایی
تهیّه و تنظیم محتوای آموزشی را داشته باشد
محتوای برنامه درسی از یک طرف میتواند یادگیرنده را برای تفکّر و تعقل در مسائل آماده کند - روش اکتشافی و فعال - و از سویی او را به حفظ کردن مطالب و خمودگی فکری - روش غیرفعال - بکشاند
در زمینهی تحلیل محتوا کتب در سی، پژوهشهای زیادی انجام شده ا ست. از جمله، در پژوه شی که تو سط مصطفوی، هاشمی و ایزدی - 1394 - با عنوان "تحلیلی بر کارکرد نظام آموزشی در آموزش و رشد اخلاقی دانش آموزان با محدودیت محتوای کتابهای در سی و شیوهی تدریس معلمان" انجام شده ا ست، ن شان میدهد که کتابهای فارسی، تعلیمات دینی و تعلیمات اجتماعی بیشترین توجه را و کتابهای تاریخ و علوم توجه کمتری را به مقولهی اخلاق مبذول دا شتهاند و به نظر میر سد در آموزش اخلاق، آموزش و پرورش باید متنا سب با سطح ر شد شناختی دانشآموزان نوجوان دورهی راهنمایی عمل کند
حکیم زاده، کیامنش و عطاران - 1386 - در تحقیقی با عنوان "تحلیل محتوای کتابهای در سی دوره راهنمایی با توجه به م سائل و مباحث روز جهانی در حوزهی برنامههای در سی" به این نتیجه د ست یافتند که این کتابها به آموزش محیطی و آموزش چند فرهنگی بیش از حد انتظار و آموزش شهروندی و تو سعه در حد انتظار پرداخته شده است، به آموزش سلامت، آموزش برابری و صلح و حقوق بشر، آموزش رسانهها و فناوری اطلاعات، کمتر از حد انتظار توجه شده است.
در پژوه شی نوموتوٌ، نوناکاٍ، میزوَ، کوبایا شیُ و جیمبا ِ - 2011 - با عنوان "تحلیل محتوای کتابهای درسی مدرسه در مورد موضوعات بهداشتی" یافتههای مطالعات تحلیل محتوای کتابهای درسی ابتدایی، راهنمایی و دبیر ستان را مورد برر سی قرار دادند. نتایج حاکی از آن بود که برخی از کتابهای مدر سه محتوای ناکافی در خ صوص اطلاعات بهداشتی ارائه میکنند و یا اینکه حاوی اطلاعات بهداشتی غلط یا تاریخ گذشتهاند. همچنین کیفیت محتوا نامناسب میباشد و نیازمند بهبود است
گورکّ و کوکاکولاْ - 2009 - به "بررسی نظر معلمان در مورد محتوای کتاب درسی فیزیک کلاس نهم" پرداختند. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد، که خودآزماییهای این کتاب درسی، برای انجام در محیط کلاس منا سب نمیبا شد . یعنی اینکه محیط کلاس درس، دارای شرایط و امکانات لازم برای انجام خودآزماییهای طراحی شده در کتاب نیست. سایر نتایج این مطالعه حاکی از آن بود، که مدت زمان پیشبینیشده برای آموزش مفاد درسی کتاب، کافی نیست و مطالب از تعادل و یکنواختی برخوردار نیستند
امروزه تربیت اخلاقی و اجتماعی از اهداف ا سا سی تعلیم و تربیت میبا شد . از طرفی؛ از آنجایی که بخ شی مهمی از آموزههای اخلاقی و اجتماعی در کتابهای ادبیات فار سی گنجانده شده ا ست، برر سی جایگاه این درس مهم در نظام آموزشی امری ضروری میباشد، چرا که، ادبیات ما همهی جنبههای زندگی و فرهنگ ایرانی را، اعم از آداب و رسوم، آیین سوگواری، جشن و مهمانی، انواع شغلها، غذاها، بازیها، خرافهها، فقر و محرومیتها، استعداد حاکمان، جنگها، ریاکاری و ... همه و همه را در خود بازتاب داده ا ست. بنابراین از طریق ادبیات و مو ضوع اجتماعیات میتوان حتی از جزئیترین موضوعات، به بررسی تاریخ و فرهنگ و سیر تحول فکری و بینش اجتماعی ایرانیان پی برد
دبیران ادبیات به عنوان انتقالدهندگان فرهنگ به دانشآموزان، ر سالت بزرگی بر دوش دارند؛ چرا که میتوانند با بیان روشن و رسای خویشتن، مفاهیم ارزندهی زبان و ادبیات فارسی را در وجود آیندهسازان میهن اسلامی نهادینه ساخته و با شیوههای نوین تدریس شوق شکوفایی و کمالیابی را درآنان برانگیزد. بدون تردید تحلیل محتوای کتابهای ادبیات فارسی دو و سه علوم انسانی در پویایی فرهنگ پژوهش و دانشافزایی دبیران این رشته سهم بسزایی دارد. از طرفی در تحلیل محتوا نقاط ضعف و قوت احتمالی کتب آ شکار می شود و نتیجهی تحلیل برای مؤلفان این کتابها بیفایده نخواهد بود. همچنین برای تعیین میزان هماهنگی متن، پرسشها، تصاویر، جملات با اهداف مصوب، ضرورت تحلیل محتوای این کتاب ها احساس میشود.
حال در این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم : آیا درکتابهای ادبیات فارسی دوم و سوم علوم انسانی به آموزههای اخلاقی و اجتماعی توجه شده است؟
روش پژوهش
در این پژوهش به تحلیل محتوای کتاب درسی ادبیات فارسی دو و سه علوم انسانی از نظر توجه به آموزههای اخلاقی و اجتماعی - به روش ویلیام رومی - چاپ سال تح صیلی 94-95 پرداخته شده ا ست که تهیه و تنظیم آن به شکل متمرکز از سوی دفتر تحقیقات و برنامهریزی و تألیف کتب درسی صورت گرفته است.
روش تحلیل محتوای این پژوهش - رومی - یک روش تحلیل کمی میباشد که به توصیف عینی و منظم محتوای آشکار مطالب درسی میپردازد. و هدف از کاربرد این روش در تحلیل محتوا آن است که دریابیم مقولهها تا چه حدی میتواند یادگیرنده را نسبت به فراگیری »متن«، درگیر کردن با »پرسشها« و »تصاویر« جذب نماید و ضریب درگیری دانشآموزان با آن، تا چه حد است؟
دادهها و اطلاعات از ارزشهای مناسب آمار توصیفی مانند: فراوانی، درصد، محا سبه ضریب درگیری در هر برای متن، پر س شها و ت صاویر و نیز محا سبه ضریب ن سبی در هر ف صل برای اجزاء محتوا و سپس محاسبه ضریب درگیری دانشآموزان با کل متن تصاویر و کل پرسشها و همینطور فرآیند دعوت به پژوهش و تفکر محاسبه شده است.
