بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری مجموعه پدیده ها و ارتباطات ناشی از کنش متقابل میان گردشگران، سرمایه، دولتها و جوامع میزبان، دانشگاه ها و سازمانهای غیر دولتی، در فرایند جذب، حمل و نقل، پذیرایی و کنترل گردشگران و دیگر بازدیدکنندگان است.
مقاله پیش رو سعی بر آن دارد با کمک مدل های مفهومی گردشگری روابط بین گردشگر و جاذبه های گردشگری را شناسایی نموده، جایگاه و نقش طبیعت و اقلیم را بر جذب گردشگر بررسی نماید و راهکارهایی جهت افزایش گردشگری ارائه دهد. نگارنده با استفاده از روش استدلال استقرایی بر نمونه های موردی و با استفاده از مدل گان، هولدن، لیپر و لاو، رابطه ترکیبی را مطرح نموده تا اصل تقویت عناصر جاذب گردشگری را با قوانین تماتیک و ارگانیک خوشه ای تحلیل نماید.
مقدمه
گردشگری در عصر پسامدرن پدیده ای جهانی است که در رویکرد به فضاهای جغرافیایی آثار مختلفی بر جای می نهد. ساختار گردشگری از اجزای متفاوتی تشکیل می شود که هریک از آنها در راستای عملکرد خود ارتباطی ساختاری با هم دارند. این اجزا می توانند به طرق مختلف با هم ساماندهی یا ترکیب شوند. به علت خصلت چند بعدی گردشگری تعاریف متعددی از آن ارائه شده است که هرکدام از یک وجه به گردشگری نگریسته اند ولی در یک حالت کلی و در بعد مفهومی تعریفی کامل و رساست که در یک نگرش سیستمی تمامی ابعاد گردشگری را پوشش دهد
شروع مسافرت نزدیک به 5000 سال قبل با توسعه وسیع کشاورزی، شهرها، کشتیرانی و پول به عنوان وسیله ای برای داد و ستد، انگیزه مشترک بیشتری ازطریق تجارت، فعالیتهای نظامی وحاکمیت دولت از فرمانروایی های بزرگی چون سومر، پارس، مصر،آشور، یونان وفرمانروایی درمدیترانه و نواحی خاورمیانه به وجودآمد
مهمترین تاثیر و پایه گذاری گردشگری به شکل جدید با انقلاب صنعتی شروع می شود. در این دوره تحولات اساسی در وضعیت اقتصادی و اجتماعی جوامع به خصوص درکشورهای غربی به وجود می آید. انقلاب صنعتی تغییرات شگرفی در حمل و نقل با ساخت ماشینها، قطار و کشتی به وجود آورد. هر چند انقلاب صنعتی تغییرات بزرگ اقتصادی به همراه داشت اما مردم در تمام روزهای هفته مشغول به کار بوده و فرصتی برای تفریح نداشتند. درپایان سده نوزدهم تغییراتی در وضعیت کار به وجود آمد از جمله کاهش ساعات کار، افزایش تعطیلی، مرخصی های هفتگی و سالیانه و همچنین تاسیسات جدیدی جهت تفریح و استراحت طبقه متوسط جامعه به وجود آمد.
با پیشرفتهای اقتصادی واجتماعی درقرن بیستم دسترسی مردم به امکانات و خدمات و توانایی های مالی مسافرت وگردش برای توده های مردم دراکثرکشورها امکان پذیرگشت. تکنولوژیهای نوین مانند کامپیوتر، خطوط هواپیمایی، ارتباطات ماهواره ای واینترنتی باعث تغییر شیوه زندگی شده و همچنین باعث گردید به دلایل متعدد بر میزان مسافرت وگردش افزوده گردد
امروزه عملکرد گردشگران در فضاهای شهری و پیرامون جاذبه ها، خرید، اسکان و فعالیهای جنبی که در رویکرد به موزه ها، تئاتر ها، نمایشگاه ها، مراکز تفریحی و نظایر آن نمود دارد، تبلور می یابد. اینگونه عملکرد گردشگری در فضای شهری در راستای انگیزه های متفاوت برنامه گردشگری شکل می گیرد. همچنین امروزه طبیعتگردی در میان گونههای مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجّهی برخوردار است و در بیست ساله اخیر شاهد گسترش سریع فعالیتهای طبیعتگردی در سراسر جهان بودهایم و انتظار میرود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود و برنامه ریزی گردشگری با رویکرد طبیعت می تواند جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص دهد
در چهارچوب این پژوهش ابتدا به بررسی مفاهیم اولیه شامل تعریف گردشگر، گردشگری، گونه های مختلف گردشگری، جاذبه های گردشگری و مدل های گردشگری پرداخته سپس با استفاده از قوانین حاکم بر مدل های گردشگری روش مدل ترکیبی را ارائه داده و نتیجه گیری می نماید.
بخش اول - مفاهیم - :
1. تعریف گردشگر :
کمسیون آمار سازمان ملل متحد کسانی را که دارای ویژگیهای زیر باشند به عنوان گردشگر معرفی می کند:
-1 کسانی که برای استراحت ، شاد زیستن ، تفریح و تامین سلامت روح چه با خانواده و چه به صورت انفرادی مسافرت می کنند.
-2 شرکت در مجامع علمی، سیاسی، اداری، ورزشی، دینی و نظایر آن
-3 سیاحت در ارتباط با شغل و کسب و کار
-4 افرادی که با کشتی هرچند کمتر از 24 ساعت در دریا و یا رودخانه ها به سیر و سیاحت می پردازند - این به غیر از مسافرانی است که مدت سفر آنها نباید کمتر از 24 ساعت باشد. -
2. تعریف گردشگری
واژه گردشگری1 از کلمه tour به معنای گشتن اخذ شده که ریشه در لغت لاتین turns به معنای دور زدن ، رفت و برگشت بین مبدا و مقصد و چرخش دارد که از یونانی به اسپانیایی و فرانسه و در نهایت به زبان انگلیسی راه یافته است
در تعریف فنی دیگری سازمان جهانی گردشگری 2 - WTO - گردشگری را از ابعاد مختلف بر اساس تمایز در رویکرد به مکان بازدید به صورت زیر تقسیم کرده است:
گردشگری عبارت است از فعالیتهای افرادی که برای استراحت ، کار و دلایل دیگر به خارج از محیط سکونت معمول خویش سفر کرده حداکثر برای یک سال متوالی در آنجا اقامت می کنند.
3. گونه های مختلف گردشگری :
در بررسی گونه های مختلف گردشگری عوامل مختلفی دخیل اند که هریک از منظر خاص خود و تحلیل تقاضای بازار نوعی از گردشگری را مطرح کرده اند
3 -1 گونه های گردشگری از جنبه مقصد یا مبدا حرکت:
1. گردشگرانی که از خارج وارد کشور مقصد می شوند
2. گردشگرانی که از کشور خود به کشور دیگری مسافرت می کنند
3. گردشگرانی که مقیم کشور خود هستند و در داخل کشورشان مسافرت می کنند که خود شامل مسافرتهای زیر می شود:
✓ سفر از شهر به شهر
✓ مسافرت از محیطهای شهری به محیطهای روستایی، طبیعی و بکر
✓ مسافرت از روستا به شهر [2]
3-2 گونه های گردشگری از نظر مکان مقصد:
1. گردشگری شهری
2. گردشگری روستایی
3. گردشگری عشایری، قومی، قبیله ای - قلمرو یا فضاهای رزرو شده مانند خانه های عشایری -
4. گردشگری ساحلی و دریایی
5. گردشگری کوهستانی
.6 گردشگری زیست محیطی - فضاهایی که شامل گردشگری زیست محیطی می شود : جنگل ، کوه ، دشت ، صحرا ، اعماق دریا ، فضاهای کشاورزی ، غارها و ... - در واقع اصلیترین فعالیت اکوتوریسم بر پایه طبیعت زنده میباشد که بنا به تعریف، سفری است مسئولانه به مناطقی طبیعی که حافظ محیط زیست بوده و باعث بهبود کیفیت زندگی مردم محلی گردد. طبیعتگردی حداقل آسیب را به طبیعت و فرهنگ منطقه وارد میکند. به تعریفی دیگر، اکوتوریسم یا بوم گردشگری نوعی از گردشگری است که ریشههای آن به طبیعت و محیطهای باز گسترش یافته است
3-3 گونه های مختلف گردشگری به لحاظ موضوعی :
1. گردشگری دریایی
2. گردشگری برف
3. گردشگری فرهنگی یا میراث
4. گردشگری اجتماع
5. گردشگری علمی آموزشی
6. گردشگری درمانی
7. گردشگری در طبیعت
8. اکوتوریسم
9. گردشگری ورزشی
1. گردشگری چشم انداز کشاورزی عشایری
11. گردشگری شکار و صید
21. گردشگری تجاری
31. گردشگری سیاسی
41. گردشگری آثار جنگ
51. گردشگری زیارت اهل قبور
61. گردشگری از گتو ها
71. گردشگری از فضاهای صنعتی معدنی
81. گردشگری تبهکاری
91. گردشگری مجازی
4. جاذبه های گردشگری :
جاذبه ها هسته اصلی تجارب جهانگردی را شکل می دهند. آنها به منزله موازنه کننده های معادله عرضه تقاضا یا کشش رانش هستند. جاذبه ها دلیل مسافرت مردم به مقصد خاص می باشند. هتلها، متلها، رستورانها، مغازه های سوغاتی فروشی و غیره، همه و همه در گرو وجود حداقل یک جاذبه اولیه در مقصد هستند. جاذبه اولیه می تواند به تنهایی عمل کرده و یا در مشارکت توده ای از جاذبه های کوچک به صورت یک کل واحد باشد. درک روابط بین انواع گوناگون جاذبه ها یکی از مهمترین بخش های توسعه جاذبه به شمار می آید
4-1 انواع جاذبه های گردشگری :
عناصر جاذب گردشگری به دو بخش : عناصر اولیه و عناصر ثانویه تقسیم می شوند. که عناصر اولیه گردشگری رکن اساسی توریسم می باشد. درواقع همان پتانسیل های جاذب طبیعی یا انسان ساز درموقعیت است. عناصر ثانویه ارائه دهندگان خدمات رفاهی جهت تامین امنیت و آسایش گردشگر است. در صنعت گردشگری عناصر اولیه و عناصر ثانویه در قانون جذب لازم و ملزوم یکدیگر می باشند
4-2 ویژگی جاذبه های گردشگری :
✓ توسعه جاذبه باید قابل حفظ و با جامعه محلی مرتبط باشد و نباید جزئی باشد؛
✓ جاذبه باید اصیل باشد؛
✓ جاذبه ها باید باعث افزایش میراث فرهنگی گردد و نباید کرته برداری از جاذبه های موفق معمولی باشد؛
✓ جاذبه های بزرگ باید ویژگی منحصر به فردی در ایجاد یک تاثیر مهم بر روی یک حس و تجربه گردشگر داشته باشند؛
✓ جاذبه باید به طور روشن تعریف شود.تفسیری مطمئن و دقیق از یک تولید کیفی بالا به طور متمرکز صورت گیرد؛
✓ برنامه استفاده از جاذبه باید قسمت مکملی از طرح مدیریتی بازدید شهری باشد؛
✓ جاذبه باید همه خدمات مورد انتظار را فراهم سازد
4-3 افزایش قدرت جاذبه ها
عوامل بسیاری می تواند درافزایش قدرت یک جاذبه موثر باشد یا کسب شهرت و سهم بیشتری از بازار را به خود اختصاص دهد. بونی فیس 7 عامل در این خصوص ذکر می کند که عبارتند از :
1. متفاوت بودن
2. حذف نام
3. نوگرایی
4. بازسازی و عرضه
5. حمل و نقل و ارتباطات
6. پیوستن و ارتباط
5. اصول گردشگری :
-1 گردشگری ترکیبی از گرایشها و ارتباطات است.
-2 دو عامل حرکتی - سفر به مقصد - و ایستایی - اقامت - در گردشگری بسیار مهم تلقی می شود.
-3 گردشگری فعالیتی است که خارج از محل سکونت و کار انجام می شود.
-4 عامل حرکت کوتاه مدت بوده و ماهیت آن نیز موقتی است.
-5 بازدید از مقصد به دلایل مختلفی انجام می شود و هدف ازآن انتخاب محل سکونت دائمی یا اشتغال به عنوان عامل درآمدزا نیست.
-6 گردشگری به فعالیت بازدیدکنندگان و گردشگران روزانه نیز اطلاق می شود.
-7 در صنعت گردشگری کالا و خدماتی که از طریق بخشهای دولتی و خصوصی ارائه می شوند نیز بازار خوبی خواهند داشت.
-8 گردشگری یک فرایند کاملا خنثی نیست و اثرات مثبت و منفی بر جای خواهد گذاشت .[5]
.6 مدل های گردشگری
گردشگری به عنوان یک سیستم، رهیافت دیگری برای درک و فهمیدن گردشگری است.برخی از نویسندگان ترکیبهای مختلفی ازگردشگری ارائه کرده اند اما نهایتا به شکل سیستم گردشگری مرتبط شده اند.برای نمونه »گان« ازگردشگری به عنوان یک سیستم دفاع می کند
گان - 1988 - ، میل و موریسون سیستم گردشگری را براساس فرآیند عرضه و تقاضا مورد بررسی قرار داده اند، انسکیپ گردشگری را فعالیتی اقتصادی-اجتماعی یا بخشی مورد توجه قرارداده است,این مفهوم منعکس کننده اهمیت محیطی و اجتماعی گردشگری و همچنین توجه اقتصادی است, درواقع استفاده ازخدمات وتسهیلات به وجودآمده قسمتی از استانداردهای طبقه بندی شده صنعتی است
6-1 مدل گان :
گان - Gunn,1988 - جمعیت علاقه مند و توانا درسفر را که گردشگری می نامیم به عنوان تقاضا و عرضه که شامل انواع مختلفی ازحمل ونقل, جاذبه ها,تسهیلات وخدمات برای گردشگران و اطلاعات گردشگری است، تشخیص می دهد.دربرنامه ریزی برای توسعه گردشگری ، مفهوم گردشگری به عنوان یک سیستم کامل بر پایه عوامل عرضه و تقاضا، پایه ای مؤثر برای برنامه ریزی و مدیریت گردشگری است
میل و موریسون - 1985 - چهار بخش عمده را درسیستم گردشگری مشخص کردند:
-1بازارها - گردشگران -
-2سفر - حمل ونقل -
-3مقصد - جاذبه ها,تسهیلات وخدمات -
-4مراکز تجاری - اطلاعات و تبلیغات -
6-2 مدل لیپر :
لیپر مدل پیشنهادی خود را در سال 1979به عنوان چهارچوبی برای سازماندهی توریسم ارائه نموده که درسال 1990 به وسیله کوپر و فلچر تجدیدگردیده است .در این مدل به طورعالی بسیاری از مسائل مشخص شده که شکل زیر آن را نمایش می دهد و با توجه به فعالیت گردشگران و بخشهای صنعتی که آنها را مجاز به استقرار ساخته ، عوامل جغرافیایی که در کل سفر اجتناب ناپذیر است را پیش بینی می کند.
محیطها: انسان- اجتماع- اقتصاد- فناوری- فیزیکی- سیاسی- حقوقی وغیره مکان سفر کنندگان-گردشگران وصنعت گردشگری ومسافرت
سیستم پایه گردشگری مدل لیپر - . [6] - 1990 مدل لیپر ازسه عنصراصلی تشکیل می شود:
-1گردشگران
-2عوامل جغرافیایی: لیپردر مدل خود سه عامل جغرافیایی را به طورخلاصه ذکر می کندکه عبارت است از:
✓ منطقه تولیدکننده مسافر
